Goya va mafkuralarning inson va jamiyat hayotidagi o'rni
Mafkura haqida tushuncha va uning mohiyati
Yüklə 1,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3.Mafkura haqida tushuncha va uning mohiyati. Mafkura haqida ma'lumot. G'oya anglangan maqsad va haqiqatni o'zida aks ettiruvchi fikr bo'lsa, mafkura ana shu maqsad va haqiqatning anglangan shakliga mos bolgan g'oyalar, fikrlar va ularni amalga oshirish usul va uslublari tizimidir. Shuning uchun bu tizim asosida mafkura tarkibidagi bosh va asosiy g'oyalarni amalga oshirish jarayonida tug'iladigan savollarga javob berish rnumkin bo'ladi. Muayyan g'oya muayyan mafkuraga asos bo'lib, uni shakllantirishi mumkin, mafkura esa o'z tizimi tayanadigan maqsad va g'oyalarni amalga oshirishga xizmat qiladi. Muayyan xalqning o'z oldiga qo'ygan maqsadiga erishish yoilari va vositalari tizimi uning milliy mafkurasi asosini tashkil etadi. 6 Prezidentimiz Islom Karimov mafkuraning xalqni xalq, millatni millat etish borasidagi ahamiyatini ta'kidlab, shunday yozadi: "Odamlarning ming yillar davomida shakllangan dunyoqarashi va mentaiiietiga asoslangan, ayni vaqtda, shu xalq, shu millatning kelajagini ko'zlagan va uning dunyodagi o 'mini aniq-ravshan belgilab berishga xizmat qiladigan, kechagi va ertangi kuni o 'rtasida o'zigaxos ko'prik bo'lishga qodir g'oyani men jamiyat mafkurasi deb bilaman". Erkin demokratik jamiyat barpo etishni bosh maqsad qilib olgan va taraqqiyoti ijtimoiy hamkorlikka asoslangan davlatlardagi xalqlarning milliy mafkurasi odamlarni ana shu ezgu maqsad yo'lida birlashtiradi. O'zbekiston xalqining milliy istiqlol mafkurasi ham jamiyatimizni yanadajipslashtirishga, Vatan ravnaqi, yurt tinchligi, xalq farovonligini o'ylab, sog'lom e'tiqod va dunyoqarash bilan yashashga da'vat etadi. Kishilik tarixi mafkuralar, o'z ma'no-mohiyatiga ko'ra, falsafiy dunyoviy, diniy va boshqa g'oya va ta'limotlar asosida shakllamshini ko'rsatadi. Mafkuramng falsafiy asoslari falsafa ikni xulosalariga tayanadi. Yevropa xalqlarining har biri Uyg'onish davri hamda o'rta asrlarda o'z davlatchiligini tiklash jarayonida milliy-falsafiy ta'limotlar asosida o'ziga xos mafkurasini yaratgani buning yaqqol dalilidir. Mafkuraning dunyoviy ildizlari deganda, ma'nfiy taraqqiyotga xos siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy munosabatlar tizimi tushuniladi. Ma'lumki, bugungi kunda dunyoviy jamiyat asosini qonun ustuvorligi, siyosiy plyuralizm, millatlararo totuvlik, dinlararo bag'rikenglik kabi umume'tirof etilgan g'oyalar tashkil etadi. Bunday jamiyatda inson huquqlari va erkinliklari qonuniy asosda kafolatlanadi. Mafkuraning diniy ildizlari deganda, uning diniy qadriyatlardan oziqlangan g'oyaviy-ruhiy asoslari tushuniladi. Masalan, xitoy xalqlari milliy mafkurasi hisoblangan, uning e'tiqodi va dunyoqarashi asoslarim belgilab bergan Konfutsiy va Lao-szi ta'limotlari diniy qarashlarga asoslangan. Bu ta'limotlar ko'p asrlar mobaynida Xitoy xalqining milliy mafkurasi bo'lib kelgan. Yurtimizda qariyb bir yarim ming yildan buyon yashab kelayotgan islom dini va uning ta'limoti ham uzoq zamonlar arab, turk va fors imperiyalari yoxud xalifalikning mafkuraviy hayot tarzi bo'lgan. Ezgulik, oqibat, ilm-ma'rifat, insoniylik kabi umuminsoniy g'oyalarga asoslangan islom dini o'z tarixiy yo'lida yirik sivilizatsiyalarni yaratdi, dunyo ilm-fanini bir necha asrga ilgarilatgan allomalarning yaralishiga zamin bo'ldi. Dunyoning teng yarmini ishg'ol qilgan Amir Temur saltanati, Hindistonda ingliz mustamlakasiga qadar hukm surgan boburiylar imperiyasi, bu saltanatning poytaxti bo'lmish Samarqand hamda Buxoro, Xiva va Urganch kabi ilm-fan va madaniyat keng rivojlangan shaharlar, sanoat markazlari fikrimizning dalilidir. Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Muso Xorazmiy, hnom fsmoil al-Buxoriy, Imom Jorulloh Zamaxshariy, Imom Burhoniddin Marg'inomy kabi yuzlab ma'rifat quyoshlari ham Islomning hayotbaxsh g'oyalaridan ilhom olganliklarini inkor qilish mumkin emas. Qaysi xalqning milliy mafkurasi bir-birini boyitib boruvchi ilmiy va falsafiy, dunyoviy va diniy, azaliy va zamonaviy manbalarga asoslansa, u taraqqiyot bobida ilgarilab boraveradi. Ilmiy kashfiyotlar mafkura rivojiga kattata'sir o'tkazadi. Bugungi kunda zamonaviy fan yutuqlari, jumladan, kosmonavtika sohasidagi olamshumul yangiliklar, klonlashtirish, insonning gen-nasl xaritasini aniqlash kabi buyuk kashfiyotlar odamlar tasavvurini keskin o'zgartirib yuborayotgani shundan dalolat beradi. Kompyuterlar, uyali telefonlar, internet tizimi ham ana shunga xizmat qiladi.
Lekin ilm-fan va madaniyat borasidagi yutuqlardan oqilona foydalanish uchun ham sog'lom g'oya, sog'lom mafkura kerak. Aks holda, ilm-fan yutuqlarini noto'g'ri qoilash oqibatida Xirosima, Nagasaki, Chernobil fojialari, bugungi ommaviy qirg'in qurollari, ekologik halokatlar, ma'naviy tanazzulga o'xshash umumbashariy muammolar yanada kuchayib borishi mumkin. Demak, mqfkura o 'zining bosh va asosiy g'oyalari hamda tamoyillariga tayanib, muayyan
|