Grodno davlat qishlogiy universiteti

Mavzu 3. Xalqaro iqtisodiyotning globallashuvi.
Mavzuga oid savollar:

1. 
   Globallashuv zamonaviy xalqaro iqtisodiyot rivojlanishining asosiy tendentsiyasidir.
   
2. 
   Xalqaro iqtisodiyotning global muammolari.
   
3. 
   Global muammolarni hal qilishda xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning roli.
   

Savol 1. Globallashuv zamonaviy xalqaro iqtisodiyot rivojlanishining asosiy tendentsiyasidir. 20-asrning oxiriga kelib iqtisodiyotning rivojlanishi va faoliyatiga globallashuv jarayoni sezilarli taʼsir koʻrsata boshladi. Bundan tashqari, globallashuv inson faoliyatining barcha sohalarida: iqtisodiy, ijtimoiy, gumanitar sohalarda o'zini namoyon qila boshladi. Ijtimoiy hayotning u yoki bu sohasida sodir bo'layotgan jarayonlar global xarakterga ega bo'lib, boshqa sohalardagi jarayonlar va hodisalarga ta'sir qiladi. Globallashuv jarayonini tahlil qilishning ko'plab yondashuvlari mavjud va shunga mos ravishda uni aniqlashga ko'plab urinishlar mavjud. Ko‘pchilik tadqiqotchilar jahon tizimining globallashuvini quyidagi namoyon bo‘lish shakllariga ega bo‘lgan jarayon sifatida ta’riflashda hamfikrdirlar: 1. Globallashuv – yer tsivilizatsiyasining shakllanishining ko‘p asrlar davomida rivojlanib borayotgan tarixiy jarayon sifatida , umumiy birlashtiruvchi madaniyatning namoyon bo‘lishi va harakatini oldindan belgilab beradi. va dunyodagi iqtisodiy tendentsiyalar. 2. Globallashuv nafaqat alohida davlatlar, balki butun insoniyat manfaatlariga daxldor bo‘lgan, har tomonlama xavfsizlikning mohiyatini tashkil etuvchi va davlatning hayotiyligiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sir etuvchi vaziyatni baholash va keskinlashib borayotgan muammolarga yechim izlashda davlatlar va xalqaro tashkilotlarning yanada yaqinroq va kengroq o‘zaro hamkorligi sifatida . biosfera. 3. Globallashuv baynalmilallashuvning eng yuqori bosqichi sifatida kengroq ma'noda tovarlar, xizmatlar, kapital, texnologiyalar, axborot va odamlarning transchegaraviy harakati, yo'nalishning ustunligi kabi jarayonlar va hodisalar to'plami tushuniladi. savdo, investitsiya va boshqa operatsiyalarda jahon bozoriga, bozorlarning hududiy va institutsional integratsiyasi. Ishlab chiqarish siklining milliy chegaralardan tashqariga tarqalishini anglatuvchi ishlab chiqarishning baynalmilallashuvidan farqli o‘laroq, globallashuv milliy iqtisodiyotning jahon xo‘jaligiga ochiqlik va integratsiyalashuv darajasining oshishini bildiradi.
Globallashuv hodisasini tushuntiruvchi sabablarni tahlil qilish uning rivojlanishini belgilovchi omillarni aniqlash imkonini beradi:

• 
  Iqtisodiy - kapitalning ulkan kontsentratsiyasi va markazlashuvi, xalqaro korporatsiyalarning kuchayishi, ishlab chiqarish va kooperatsiyaning xalqaro ixtisoslashuvining faollashishi, xalqaro marketing, elektron tijorat.
  
• 
  Siyosiy – davlat chegaralari bosqichma-bosqich shaffof bo‘lib, odamlar, tovarlar, xizmatlar va kapitalning erkin harakatlanishi uchun tobora ko‘proq imkoniyatlar yaratmoqda.
  
• 
  Texnik – zamonaviy transport vositalari, axborot tizimlari va texnologiyalari, aloqa va telekommunikatsiyalar, moslashuvchan avtomatlashtirilgan ishlab chiqarishni rivojlantirish, ular axborot, texnologiyalar, tovarlar va moliyaviy resurslarni jadal tarqatish uchun misli ko‘rilmagan imkoniyatlar yaratadi. Natijada, xarajatlar shunchalik kamayadiki, korxonalar turli mamlakatlarda o'z bo'linmalarini joylashtirish nafaqat mumkin, balki foydali bo'ldi.
  
• 
  Ijtimoiy - an'analar, ijtimoiy aloqalar va urf-odatlar rolining zaiflashishi odamlarning geografik, ma'naviy va hissiy jihatdan harakatchanligini oshirishga yordam beradi.
  
• 
  Liberallashtirish - tovar va kapital bozorlarini tartibga solishning bekor qilinishi , ko'plab mamlakatlarda bojxona, savdo va soliq qonunchiligining yumshatilishiga, unifikatsiya qilinishi va erkinlashtirilishi milliy iqtisodiyotlar va ularning sub'ektlarining iqtisodiy o'zaro bog'liqligini ham oshirdi.
  

Birlashgan Millatlar Tashkiloti ekspertlarining ta'kidlashicha, globallashuvning rivojlanishi muqarrar ravishda ayrim mamlakatlarning ular amalga oshirayotgan iqtisodiy siyosatini shakllantirishdagi harakat erkinligini sezilarli darajada kamaytiradi. Binobarin, iqtisodiyotning ochiqlik darajasining oshishi muqarrar va davlatlarning erkinlik darajasi sezilarli darajada pasayadi. Shubhasiz, liberallashtirish natijasida bozor hajmi oshsa ham davlatning roli muhimligicha qolaveradi.
globallashuv jarayoni eng jadal rivojlanayotgan quyidagi asosiy yo'nalishlar aniqlangan: global monopoliyalarning (oligopoliyalarning) shakllanishi; moliya sektorining globallashuvi; iqtisodiyotni rayonlashtirish.
Globallashuv jarayonining institutsional asosini Iqtisodiy Hamkorlik va Taraqqiyot Tashkiloti (OECD), Jahon savdo tashkiloti (JST), Xalqaro valyuta jamg‘armasi (XVF), Jahon banki, jahon banki kabi taniqli xalqaro iqtisodiy institutlar tashkil etadi. va Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki (YTTB). Ular quyidagi masalalarni “nazorat qiladilar”: moliya bozorlarini tartibga solish; korruptsiya; muayyan iqtisodiy siyosat; ekologik standartlar; ilgari milliy davlatlarning mutlaq tashvishi bo'lgan savdo tariflari. Ushbu institutsional tuzilmalarning asosiy vazifasi "o'yin qoidalari" ni ishlab chiqishdir, ya'ni. jahon iqtisodiy jarayonlarining normal ishlashini ta'minlaydigan sivilizatsiyalashgan qonunlar va shart-sharoitlar.
Globallashuvning iqtisodiy bo'lmagan ko'rinishlari (lekin ma'lum bir ­iqtisodiy kontekst bilan) quyidagilarni o'z ichiga oladi: butun dunyo bo'ylab kompyuter tarmog'ining paydo bo'lishi ; Gollivud kino ishlab chiqarishining butun dunyoda hukmronligi; butun dunyo miqyosida bir xil turdagi Amerika milliy kiyimlari (masalan, jinsi shimlar va beysbol qalpoqlari) va oziq-ovqat mahsulotlaridan (hot-dog va Coca-Cola) foydalanish; ingliz tilini xalqaro aloqa vositasiga aylantirish (lotin o'rniga). Iqtisodiyotning globallashuvi milliy iqtisodiyotlarni ­boshqa mamlakatlarning texnologik yutuqlari bilan boyitishi , kapital va mehnat resurslarining harakatchanligini oshirish, bir davlat tomonidan amalga oshirib bo'lmaydigan xalqaro loyihalarni amalga oshirish imkoniyati tufayli misli ko'rilmagan iqtisodiy taraqqiyotga ­olib kelishi mumkin . So'nggi yillarda bunday loyihaning klassik versiyasi birinchi xalqaro kosmik stantsiyani yaratishga olib kelgan kosmik tadqiqotlar dasturidir ­. Boshqa tomondan, globallashuv ko'plab muammolarni keltirib chiqaradi , ular orasida biz quyidagilarni ajratib ko'rsatishimiz mumkin: rivojlangan mamlakatlar va ularning eng yirik ­kompaniyalarining kam rivojlangan davlatlarga iqtisodiy bo'ysunishi ; milliy iqtisodiy normalar va an'analarni unutish; gipertrofiyalangan xayoliy kapital bozoriga ega global moliyaviy "kvazi-iqtisodiyot" ning paydo bo'lishi; giyohvandlik vositalari, qurol-yarogʻ, “inson mollari” eksporti va importi bilan shugʻullanuvchi xalqaro jinoiy kartellar va sindikatlarning paydo boʻlishi, ular bilan bogʻliq boʻlgan terroristik tashkilotlarni garovga olish, havo kemalarini olib qochirish va keng koʻlamli terrorchilik hujumlarini amalga oshirish; Qo'shma Shtatlarning (SSSR parchalanishi bilan) siyosiy va iqtisodiy dunyoning o'ziga xos nazoratsiz etakchisiga aylanishi , bu mamlakatga boshqa davlatlarga ­to'g'ridan-to'g'ri tajovuz qilish imkonini beradi ; qo'g'irchoq hukumatlarni yaratish; boshqa hududlarda inson huquqlari buzilishidan doimiy tashvish va xavotir bildirish.
Hozirgi vaqtda globallashuv jarayonlariga moslashish strategiyalari paydo bo'lmoqda. Har bir mamlakat muvaffaqiyatga erishish uchun o'z milliy yo'lini qidiradi. Ba'zi variantlar taklif etiladi: iqtisodiy o'sishni innovatsiyalarga yo'naltirish; mamlakat milliy bozorini ­TMKlarning ishlab chiqarish va savdo tarmog‘iga kiritish ; talab ichki eksportning sifat darajasiga mos keladigan bozorlarni ­izlash ; o milliy ishlab chiqarishni diversifikatsiya qilish jarayonini o'zlashtirish ; d to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilish bo'yicha puxta tuzilgan siyosat; spekulyativ moliyaviy kapitaldan himoya qilish.