Гящряман Рясул оьлу Рзайев



Yüklə 1,61 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə10/28
tarix21.11.2019
ölçüsü1,61 Mb.
#29650
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   28
217 ucot

прокурорлуьун йазылы эюстяриши олдугда; 
-  юзялляшдирмя  заманы,  сащибкар  вя  щцгугу  шяхс  статусу 
дяйишилдикдя  инвентарлашма  тяряфлярин  разылыьы  иля,  йахуд  дювлят 
ямлакынын идаряетмя органларынын тяляби иля щяйата кечирилир. 
Инвентарлашманын ижрасында мцщцм мярщяля йекун цзря цз-
ляшмя жядвялинин мцяййян олунмасы вя онун тяртибидир. Инвентар-
лашма  йекуну  цзря  цзляшмя  жядвяли  ижра  олунмуш  ямялиййатын 
мцщцм сяняди щесаб олунур. 
Цзляшмя  жядвялинин  тяртиби  вя  инвентарлашма  нятижясинин 
мцяййян  едилмяси  ямялиййатларына  башлананадяк  мцяссисянин 
мцщасибатлыьы инвентарлашма актында якс олунмуш бцтцн щеса-
батларын  дцзэцнлцйцнц  ятрафлы  йохламалыдыр.  Мигдар  эюстярижи-

 104
 
ляриндя,  гиймятлярдя  вя  щесаблашмаларда  ашкар  олунмуш  нюг-
санлар  вя  сящвляр  дцзялдилмяли  вя  комиссийанын  бцтцн  цзвляри-
нин имзалары иля тясдиг олунмалыдыр. 
Мцяссися мцщасиьатлыьында инвентарлашманын йекуну цз-
ря  цзляшмя  жядвялинин  тяртиби  иля  мяшьул  олан  апарыжы  мцщасиб 
йекун сянядлярини юзцнцн имзасы иля тясдиг етмялидир. 
Цзляшмя жядвяли тяртиб олунуб йекунлашдыгдан сонра мц-
яссисядя  даими  фяалиййят  эюстярян  инвентарлашма  комиссийасы 
мцяййян олунмуш яскикэялмя, иткиляр, ямлакын хараб олмасы вя 
артыглыьын сябяблярини арашдырмалы вя онларын сябяблярини мцяй-
йян едир. 
Бцтцн эюстярилянлярля ялагядар олараг инвентарлашма няти-
жяляри мцщасибат учотунда якс олунмалыдыр. 
 «Мцщасибат учоту щаггында» Азярбайжан Республикасы 
Ганунунда инвентарлашма вя диэяр йохламалар заманы фактики 
ямлакын  мцщасибат  учоту  мялуматларындан  кянарлашан  эюстя-
рижилярин  ашаьыдакы  гайдада  тянзимлянмяси  мцяййян  олунмуш-
дур: 
-  Ясас  вясаитлярин,  диэяр  мадди  сярвятлярин  пул  вясаитляри-
нин артыг эялмяляри онларын мцяййян олунмагла, онлар олдуьу 
йердя мадди-мясул шяхслярин щесабына мядахил олунур вя мяб-
ляьляри  мцвафиг  олараг  мцяссися  мянфяятиня,  идарялярдя  ися 
фондларын артырылмасына йюнялдилир. 
  Эюстярилянлярля ялагядар олараг 01 №-ли «Ясас вясаитляр», 
10 №-ли «Материаллар», 12 №-ли «Азгиймятли вя тезкющнялян яш-
йалар», 20 №-ли «Ясас истещсалат», 40 №-ли «Щазыр мящсул», 41 
№-ли «Маллар» вя саир щесабларын дебетиня вя 80 №-ли «Мянфяят 
вя зярярляр» щесабынын кредитиня йазылыш апарылыр. 
-  Мцвафиг  норматив  сянядлярдя  нязярдя  тутулмуш  тябии 
итки нормалары дахилиндя хараболмалар вя бу кими яскикэялмя-
ляр вя иткиляр мцяссися рящбяринин сярянжамына мцвафиг олараг 
мцяссисялярдя истещсалат вя йа тядавцл хяржлярини, идарялярдя ися 
фондларын азалдылмасы щесабына силинир. 
Бу ямялиййатла ялагядар олараг мцщасибат учотунда мц-
яссися  рящбяринин  сярянжамы  ясасында  истещсал  вя  тядавцл  хярж-

 105
 
ляриня аид олан 20 №-ли «Ясас истещсалат», 26 №-ли «Цмуми тя-
сяррцфат хяржляри», 44 №-ли «Тядавцл хяржляри» щесабларынын де-
бетиня  вя  84  №-ли  «Сярвятлярин  яскикэялмяси  вя  хараб  олма-
сындан иткиляр» щесабынын кредитиня йазылыш апрылыр. 
-Ясас вясаитлярдян, мадди сярвятлярдян, пул вясаитляриндян 
вя диэяр ямлаклардан яскикэялмяляр, тягсиркар шяхсляр мцяййян 
едилмякля онларын мябляьляри тягсиркар шяхслярин щесабына йазы-
лыр.  Бунунла  ялагядар  олараг  мцщасибат  учотунда  73/3  №-ли 
«Мадди  зярярин  юдянмяси  цзря  ишчи  щейяти  иля  щесаблашмалар» 
щесабынын дебети вя 84 №-ли «Сярвятлярин яскик эялмяси вя хараб 
олмасындан  иткиляр»  щесабынын  кредитиня  йазылыш  апарылыр.  Яэяр 
мящкямя гярары иля иддиа имтина едилярся, беля щалда ямяля эял-
миш иткиляр мцяссися малиййя иткиляриня силинир вя бу щалда 80 №-
ли щесабын дебетиня вя 84 №-ли щесабын кредитиня йазылыш едилир.  
-Ясас вясаитлярдян, мадди сярвятлярдян, пул вясаитляриндян 
вя  диэяр  ямлаклардан  яскикэялмяляр,  иткилярин  сябябляри  вя 
тягсиркар шяхсляр мцяййян олунмагла, щямин мябляь тягсиркар 
шяхслярин щесабына йазылыр. Бунунла ялагядар 84 №-ли «Сярвятля-
рин яскик эялмяси вя хараболмагдан иткиляр» щесабынын дебетиня 
вя 10 №-ли «Материаллар», 12 №-ли «Азгиймятли вя тезкющнялян 
яшйалар», 20 №-ли «Ясас истещсалат», 40 №-ли «Щазыр мящсул» вя 
диэяр щесабларын кредитиня йазылыш апарылыр. 
Мцщасибат учоту цзря ямялиййатларын йазылышлары инвентар-
лашма ижра олунан айын щесабында якс етдирилир.       
    
 
 
     

 106
 
ФЯСИЛ 6. УЧОТ ГЕЙДЛЯРИ (РЕЭИСТРЛЯРИ) ВЯ 
МЦЩАСИБАТ УЧОТУНУН ФОРМАЛАРЫ 
 
6.1.Учот гейдляри щаггында анлайыш  
вя онун формалары 
 
Мцяссися  мцщасибатлыьына  дахил  олан  илкин  мцщасибат 
учоту  сянядляринин  арифметик  дцзэцнлцйц  йохланылыр  вя  онда 
якс  олунмуш  тясяррцфат  ямялиййатынын  ганунауйьунлуьу  вя 
мягсядяуйьунлуьу  мцяййян  олунур.  Бундан  сонра  онларда 
якс олунмуш игтисади эюстярижиляри цзря груплашдырылыр вя синтетик, 
аналитик  учот  щесабларына  кючцрцлцр.  Бу  мягсядля  ямлакын 
тясяррцфат вясаитляринин галыьы вя онун формалашмасы мянбяляри 
вя  щям  дя  тясяррцфат  ямялиййатлары  илкин  жямляшдирилмиш  сяняд-
лярдян учот реэистрляриня йазылыр. 
Мцщасибат учотунун реэистрляри мцяссися вясаитинин, ямла-
кынын  вя  онун  формалашмасы  сянядляриня  уйьун  олараг  тясяр-
рцфат ямялиййатларынын учот реэистри цчцн нязярдя тутулан хцсуси 
формалы  жядвяллярдян  ибарятдир.  Онлар  тясяррцфат  ямялиййатла-
рынын  мцщасибат  учоту  щесабларында  якс  олунмасы  вязифясини 
йериня йетирир. 
Учот  реэистрляри  хцсуси  формаларда  мцяййян  олунмуш  мц-
щасибат китабларына, картлара, айры-айры вярягяляря, вя с. бюлцнцр. 
Синтетик  учот  синтетик  реэистрлярдя,  аналитик  учот  ися  аналитик 
реэистрлярдя якс олунур. Реэистрлярдя йазылыш ялля вя йа щесабла-
ма техникасындан истифадя олунмагла ижра олунур. 
Мцщасибат китаблары бир-бириня тикилиб китаб формасына са-
лынмыш хцсуси графикляшдирилмиш мцщасибат учоту жядвялляриндян 
ибарятдир.  Мцщасибат  китабларынын  бцтцн  сящифяляри  нюмрялян-
мяли, гайтарылмалы вя сон сящифядя китабдакы сящифялярин сайы йа-
зылмагла баш мцщасибин имзасы иля тясдиг олунмалыдыр. 
Китабда лазым олан сящифяни тез тапмаг цчцн онун яввя-
линдя вя сонунда мцндярижат тяртиб олунур, йахуд алфавит эюс-
тярижиляри тяртиб олунур. 
Нязяря алмаг лазымдыр ки, мцасир мцщасибат учоту тяжрц-

 107
 
бясиндя мцщасибат китаблары бир учот реэистри олмагла мящдуд 
шякилдя  истифадя  едилир.  Бу  онунла  изащ  олунур  ки,  бу  китаб 
системиндя ясаслы нюгсанлар вардыр. Бу илк нювбядя китабла ейни 
вахтда  бир  нечя  ишчинин  ишляйя  билмясинин  мцмкцн  олмадыьын-
дан, ямяк бюлэцсцнцн тяляб олунан гайдада тяшкил олуна бил-
мямясиндян йараныр. Бунларла йанашы китабларда мцасир щесаб-
лайыжы  машынлардан  истифадя  етмяк  мцмкцн  олмамасы  хейли 
чятинлик йарадыр. 
Бунунла  йанашы  мцщасибат  картларынын  мцсбят  кейфиййят 
эюстярижиляри дя вардыр. Беля ки, китабын бцтцн сящифяляринин тикил-
мяси, онун сящифяляринин учот йазылышлары иля етибарлы горунмасыны 
тямин едир вя диэяр сцни истифадя щалларынын гаршысыны алыр. Бу ба-
хымдан мцщасибат китабларынын касса ямялиййатларынын учотун-
да истифадя олунмасы файдалыдыр.  
Эюстярилян  нюгсанлар  картларын  вя  айры-айры  вярягялярин 
истифадя олунмасы иля арадан галха билир. 
Картлар  –  каьыздан,  йахуд  назик  картондан  щазырланмыш 
мцхтялиф гурулушлу айры-айры жядвяллярдян ибарятдир. Онлар стан-
дарт формада щазырланыр вя хцсуси баьлы картотекаларда (йешик-
лярдя) сахланылыр. Щяр бир картотека айрылыгда мцяййян мцщаси-
бат ишчисиня тящким олунур вя щямин ишчи картотекада сахланылан 
картларын йазылышларынын дцзэцн апарылмасына вя онун горунуб 
сахланмасына нязарят едир. Картлара сыра нюмряси мцяййян олу-
нур вя бу нюмрялярля онлар хцсуси рейестрдя гейдя алыныр. 
Мцщасибат китабларына нисбятян картлар ишдя даща ялвериш-
лидир.  Картлардан  истифадя  олунмасы  учотун  механикляшдирилмя-
синя хцсуси кюмяк едир. Ейни вахтда картлардан бир нечя шяхсин 
истифадя етмясиня шяраит йараныр. 
Картларын  бир  нювц  дя  айры-айры  вярягялярдир.  Вярягяляр 
картлардан  фяргли  олараг  хцсуси  говлугда  сахланылыр  вя  гураш-
дырма  жядвялляринин  тяртиб  едилмяси,  ъурнал-ордер  вя  диэяр  кю-
мякчи  жядвяллярин  ижрасы  заманы  гейд  олунмуш  айры-айры 
вярягялярдян истифадя едилир. 
Сярбяст  вярягялярдян  учот  реэистрляри  кими  истифадя  олун-
масы  учот  техникасындан  эениш  шякилдя  истифадя  едилмясиня  им-

 108
 
кан верир. Бцтцн кичик вя бюйцк мцяссисялярдя сярбяст вярягя-
лярин  истифадя  олунмасынын  бир  сыра  цстцнлцкляри  вардыр.  Ясас 
цстцнлцк онунла ялагядардыр ки, вярягяляр бир-бириня баьланмыр 
вя буна эюря дя онлардан истифадя етмяк ялверишлидир. Онлардан 
истифадя олунмасы мцщасибат учоту ямялиййатларынын ямяк бюл-
эцсцндя чох ялверишлидир. 
Сярбяст вярягяляр бцтцн учот сащясиндя реэистрлярдян исти-
фадя  етмякля  учот  йазылышларыны  ижра  етмяк  мцмкцндцр.  Онла-
рын щазырланмасы да садя вя игтисади жящятдян истифадя олунмасы 
цчцн ялверишлидир. 
Беляликля  мцщасибат  учотунун  мцасир  тяжрцбясиндя  учот 
реэистрляринин ижра олунмасы цчцн сярбяст вярягялярдян, мцщаси-
бат китабларындан, картлардан вя с. истифадя олунур. Эюстярилян 
учот  реэистрляри  формаларындан  истифадя  олунмасы  учотун  даща 
йцксяк сявиййядя тяшкили принсипляриндян иряли эялир. 
 
 
6.2. Учот йазылышларында сящвлярин дцзялдилмяси 
 
Учотун  автоматлашмасынын  ясаслы  формада  эенишлянмяси-
ня  бахмайараг  инсан  фактору  яввяллярдя  олдуьу  кими  бцтцн 
учот  ямялиййатларынын  дцзэцн,  вахтында  ишлянмяси  вя  информа-
сийаларын  топланыб  кейфиййятли  тягдим  олунмасында  мцщцм 
ящямиййятя маликдир. 
Нязяря  алмаг  лазымдыр  ки,  сянядляшмянин  ижрасы  вя  учот 
йазылышларынын тяртибиндя мцщасибат учотунда бурахылан сящвляр 
ижрачы шяхсин диггятсизлийи вя истифадя олунан техниканын кейфий-
йятинин  ашаьы  сявиййяси  нятижясиндя  баш  веря  биляр.  Сящвляр  ха-
рактер етибариля щесаблар цзря тяртиб олунмуш мцхабирляшмяляр-
дя, рягямлярин йазылышында вя щесаблама нятижяляринин мцяййян 
олунмасында  вя  саирядя  мцшащидя  олуна  биляр.  Она  эюря  дя 
сящвлярин  математик,  карэцзарлыг,  учот  принсипляринин  дцзэцн 
ижра  олунмамасы  цзря  айрылмасы  даща  дцзэцн  нятижя  мцяййян 
етмяйя имкан верир. 

 109
 
Бурада мцщцм мясяля сящвин арашдырылыб мцяййян олун-
масыдыр. Бунун ян эениш йайылдыьы форма бурахылмыш сящв цзря 
йазылышлары ятрафлы арашдырмаг вя сящви тапмагдыр. Сящвин мцяй-
йян олунмасы щяля  онун дцзялдилмясини щялл етмир. Чцнки мц-
щасибат  учоту  реэистрляриндя  бир  сыра  сянядляр  мцхтялиф  шяхсляр 
тяряфиндян  ижра  олунур  вя  дцзялдиляжяк  сящв  щямин  шяхслярин 
иштиракы иля тянзимлянмялидир. 
Мцщасибат  учоту  йазылышларында  сящвин  щансы  сяняддя  вя 
щесабат  дюврцнцн  щансы  мярщялясиндя  мцяййян  олунмасы  да 
чох  важибдир.  Нязяря  алмаг  лазымдыр  ки,  Азярбайжан  Респуб-
ликасынын  «Мцщасибат  учоту  щаггында»  Ганунунда  (маддя 
19)  мцяййян  олунмушдур  ки,  сящвлярин  дцзялиши  щямин  сяняди 
имза  етмиш  шяхслярин  имзалары  иля  дцзялишин  тарихи  эюстярилмякля 
тясдиг  едилмялидир.  Учот  сянядиндя  дцзялиш  едилмяси  анжаг 
щямин ямялиййатын ижрасында вя сянядин тяртибиндя иштирак етмиш 
шяхслярин иштиракы иля ижра етмяк олар.  
Диэяр тяряфдян мцщасибат учоту йазылышларында бурахылан 
сящвин  сябяби,  мягсяди  мцяййян  олунмалыдыр.  Сящв  мцяййян 
олундугдан  сонра  онун  дцзэцн,  ясаслы  шякилдя  дцзялдилмяси 
мцщцм шяртдир. 
Учот  йазылышларында  мцяййян  олунмуш  сящвлярин  ашаьы-
дакы цч формада дцзялдилмяси формасында ижра олуна биляр: 
- Корректура; 
- «Гырмызы сторно» (мянфи йазылыш) гайдасы; 
- Ялавя йазылыш. 
Корректура  формасында  йазылышларын  апарылмасы  заманы 
сящвин  дцзялиш  цсулунун  мащиййяти  ондан  ибарятдитр  ки,  сящв 
йазылмыш  мябляьин  вя  йа  мятнин  цзяриндя  назик  хятт  чякиляряк 
онун йухары бош олан йердян дцзэцн мябляь, йахуд мятн йа-
зылыр. Дцзялян рягямин цстцндян анжаг бир хятт чякилмялидир ки, 
щямин рягям вя йа мятн охуна билсин. Мябляь бир нечя рягям-
дян  ибарят  йазылмышса  бу  щалда  бцтцн  рягямин  цстцндян  хятт 
чякилмялидир. Беля дцзялишя даир учот йазылышы гейдляринин бош йе-
риндя хцсуси гейдиййат апарылыр, щямин сяняди тяртиб едян шяхс-
ляр тяряфиндян сянядин дцзялиши онларын имзалары иля тясдиг олун-

 110
 
малыдыр. Пул вя касса сянядляриндя банк чекиндя, банк юдямя 
тапшырыглары вя тялябнамяляриндя дцзялишя ижазя верилмир. Щямин 
сянядлярдя  сящвляр  бурахылдыьы  щалда  онларын  мцтляг  формада 
дяйишилмяси лазымдыр. 
Эюстярилян  дцзялиш  цсулу  ясасян  мцщасибат  учоту  щесаб-
ларында апарылмыш йазылышларда баш верян сящвляр, йекунларын ще-
сабланмасындан  яввял  мцяййян  едилдикдя  (мясялян  щяр  щансы 
щесабын дебети вя кредитиня мябляь сящв йазылдыгда) вя йекун-
лар дцзэцн щесабланмадыгда тятбиг едилир. 
«Гырмызы сторно» (мянфи йазылыш) гайдасында дцзялиш цсулу 
мцщасибат учоту йазылышларында якс олунмуш рягямлярин вя ще-
саблар  цзря  мцхабирляшмялярин  дцзялишиндя  истифадя  олунур.  Бу 
дцзялишин  мянасы  ондадыр  ки,  сящв  йазылмыш  мцхабирляшмя  гыр-
мызы гялямля чыхылыр, йяни сящв йазылмыш мябляь цмуми мябляь-
дян чыхылыр вя дцзэцн олан мябляь ади рянэля йазылыр. 
Яэяр  сящв  йазылыш  ижра  олунмуш  тясяррцфат  ямялиййатына 
аид дейился, йяни артыг йазылмышса беля щалда дцзялиш анжаг гыр-
мызы  рянэля  апарылыр  (йяни  йазы  гырмызы  рянэля  ляьв  олунур)  вя 
щямин йазы ляьв олунмуш щесаб олунур. 
Мясялян  мцвяггяти  ямяк  габилиййятини  итирдикляриня  эюря 
мцяссися  ишчиляриня  500  манат  мябляьиндя  мцавинат  щесаб-
ланмыш вя щямин мябляь йанлыш тяртиб едилмиш ашаьыдакы мцщаси-
бат йазылышы иля сящвян щямин мцяссисянин хяржляриня силинмишдир. 
Бунунла ялагядар олараг ашаьыдакы йазылыш апарылмышдыр: 
Дебет 20 №-ли – «Ясас истещсалат» щесабы. 
Кредит  70  №-ли  –  «Ямяйин  юдяниши  цзря  ишчи  щейяти  иля 
щесаблашмалар» щесабы. 
Щалбуки бу мябляь соисал сыьорта вя тяминат органларынын 
вясаити щесабына юдянилмяли вя 20 №-ли «Ясас истещсалат» щеса-
бынын  дебетиня  дейил,  69  №-ли  «Сосиал  сыьорта  вя  тяминат  цзря 
щесаблашмалар» щесабынын дебетиня йазылмалыдыр. 
Эюстярилян  йазылыша  дцзялиш  верилмякля  щямин  ямялиййат 
цзря  гырмызы  рянэля  «Ясас  истещсалат»  щесабынын  дебетиня  вя 
«Ямяйин  юдяниши  цзря  ишчи  щейяти  иля  щесаблашмалар»  щесабынын 
кредитиня  йазылыш  апарылмагла  500  манат  ляьв  едилир.  Беляликля 

 111
 
сящв йазылмыш мябляь ляьв олунмуш щесаб олунур.  
Даща сонра сящви дцзялтмяк цчцн йени мцхабирляшмя ади 
йазы иля ашаьыдакы гайдада якс олунур: 
Дебет  69  №-ли  –  «Сосиал  сыьорта  вя  тяминат  цзря  щесаб-
лашмалар» щесабы. 
Кредит  70  №-ли–  «Ямяйин  юдяниши  цзря  ишчи  щейяти  иля 
щесаблашмалар» щесабы – 500 манат. 
Беляликля бурахылмыш сящв дцзялмиш щесаб олунур.  
«Гырмызы  сторно»  цсулундан  тясяррцфат  ямялиййатларынын 
ижрасы  иля  ялагядар  мцщасибат  учоту  щесабларында  сящвин  аз 
мябляьдя олдуьу щалларда истифадя олунур. Мясялян мцясисядя 
«Азгиймятли  вя  тезкющнялян  яшйалара  8000  манат  кющнялмя 
щесабланмышдыр  Лакин  йохлама  нятижясиндя  кющнялмянин  сящ-
вян 8500 манат щесабланмасы мцяййян олунмушдур. Бунунла 
ялагядар олараг аз гиймятли вя тез кющнялян яшйалар цзря щесаб-
ланмыш  мябляь  щаггында  ашаьыдакы  гайдада  ялавя  йазылыш 
(мцхабирляшмя) верилмялидир: 
Дебет 20 №-ли – «Ясас истещсалат» щесабы. 
Кредит  13  №-ли  –  «Азгиймятли  вя  тезкющнялян  яшйаларын 
кющнялмяси»  щесабы. 
Беляликля  тясяррцфат  ямялиййаты  щесабларда  якс  олунаркян 
сящвя  йол  верилдикдя,  мцяййян  олунмуш  сящв  ялавя  йазылыш 
васитясиля дцзялдилир. 
 
6.3. Мцщасибат учотунун формалары 
 
Мцщасибат учотунда якс олунмуш чохлу мигдарда тясяр-
рцфат  ямялиййатлары  мцхтялиф  йазылыш  сянядляри  иля  рясмиййятя 
салыныр.  Учот  ямялиййатларынын  ижра  олунмасында  мцхтялиф  фор-
мада тяртиб олунмуш китаблардан, картлардан, ъурнал-ордерляр-
дян, жядвяллярдян вя айры-айры вярягялярдян истифадя едилир. 
Тарихи  инкишаф  дюврцндя  мцщасибат  учотунун  ижрасында 
мцхтялиф гайдалар мцяййян олунмушдур. Мцщасибат учотунун 
тяшкилиндя  мцхтялиф  учот  реэистрляриндян  истифадя  едилмиш  вя 

 112
 
ямялиййатларын йазылышы цзря бир сыра систем вя стандартлар гябул 
олунмушдур. 
Азярбайжан  Республикасында  гябул  олунмуш  «Мцщаси-
бат учоту щаггында Ганунун тялябляриня уйьун олараг мцяс-
сисяляр мцщасибат учотунун форма вя тяшкили методунун истифа-
дя гайдаларынын мцяййян олунмасы щцгугу верилмишдир. 
Щазырда тяжрцбядя мцщасибат учотунун ян чох йайылмыш 
ашаьыдакы формалары тятябиг едилир: 
- момериал ордер формасы; 
- ъурнал-ордер формасы; 
- автоматлашдырылмыш форма; 
- кичик сащибкарлыг субйектляриндя учот. 
Мцщасибат учотунун момериал ордер формасы 1928-1930-
жу  иллярдя  йаранмышдыр.  Щямин  учот  формасынын  1946-жы  илдя 
бцтцн  мцяссися  вя  тяшкилатларда  истифадя  олунмасы  тювсиййя 
олунмушдур. Щямин дюврдя истифадя олунан учот формасы хейли 
тякмилляшдирилмишдир.  
Мцщасибатлыьын момериал ордер формасында мцщасибатлы-
ьа  дахил  олан  илкин  сянядляря  ясасян  мцщасибляр  момериал  ор-
дерляри рясмиййятя салмагла мцщасибат йазылышлары тяртиб едирляр. 
Мцщасибатлыьа дахил олмуш сянядляр ясасында йазылышлар (мцха-
бирляшмяляр) апарылыр вя ямялиййат щесабларда якс олунур. Мо-
мериал ордердя тяртиб олундуьу тарих, нюмряси, якс  олунан ся-
нядини ады вя мязмуну, мцхабирляшян щесабларын дебет вя кре-
дит эюстярижиляриндя якс олунур. 
Даща  сонра  момериал  ордерляр  мялуматларын  охшарлыг 
яламятиня эюря йыьма жядвялляриндя системя салынан сяняд груп-
лары цзря тяртиб олунур. Момериал ордерлярдя якс олунмуш эюс-
тярижиляр баш гейдиййат  ъурналларында жямляшдирилир. Щямин эюс-
тярижиляр  даща  сонра  дювриййя  жядвялляриня  кючцрцлцр  вя  нятижя 
олараг мцяссися балансы вя щесабаты тяртибиндя истифадя олунур. 
Беляликля момериал ордер – мцщасибат учоту щесаблары цз-
ря апарылан мцхабирляшмялярин якс олундуьу сяняддир. Моме-
риал ордери хцсуси мцяййян олунмуш формада тяртиб олунмаг-
ла, баш мцщасиб тяряфиндян имзаланыр. 

 113
 
Мцщасибат учотунун диэяр формасы ъурнал-ордер формасыдыр. 
Учотун  ъурнал-ордер  формасынын  бюйцк  нязарят,  аналитик  им-
канларыны  вя  онун  учот  ямялиййатларынын  ижрасы  принсипляриндя 
олан садялийини нязяря алараг эюстярилян учот формасы эениш шя-
килдя истифадя олунур. Мцасир шяраитдя учотун ъурнал-ордер фор-
масындан истифадя олунмасы эюстярилир ки, щямин форма эяляжяк 
дюврдя дя эениш ящатядя истифадя олунажагдыр. 
Мцщасибат  учотунун  ъурнал-ордер  формасында  илкин  ся-
нядляшмя ясасында формалашан учот реэистрляри жямляшдирилмякля 
вясаитлярин синтетик, аналитик учотуну вя тясяррцфат ямялиййатла-
рынын бцтцн сащяляри цзря информасийаларыны тянзимляйир.  
Ъурнал-ордерлярдя  якс  олунмуш  йекун  эюстярижиляри  щяр 
айын сонунда Баш китаба кючцрцлцр. Баш китабда якс олунмуш 
эюстярижиляр  ясасында  мцщасибат  балансы  тяртиб  олунур.  Баш  ки-
таб иллик дювр цчцн ачылыр вя онун ясас вязифяси ъурнал-ордерлярдя 
якс  олунмуш  эюстярижилярин  йекунлашмасы  вя  галыг  балансынын 
тяртиб олунмасыдыр. Йекун эюстярижиляриндя щесабат дюврцунцн 
яввялиня галыг, щесабларын дебет вя кредит дювриййяляри вя щеса-
бат дюврунун сонуна галыглар якс олунур. 
Щазырда мцщасибат учотунун  идаря олунмасы вя ижрасын-
да  автоматлашдырма  системиндян  эениш  истифадя  олунур.  Тяжрц-
бядя  електрон  щесаблайыжы  машынлардан  истифадя  етмякля  авто-
матлашдырылмыш идаряетмя системинин тятбиг олунмасы гыса мцд-
дят  ярзиндя  чохлу  щяжмдя  информасийаларын  щазырланмасына  вя 
мцяссисянин идаря едилмяси ямялиййатларында бу информасийалар-
дан оператив истифадя олунмасынын тямин едилмясиня эениш шяраит 
йарадыр. 
Електрон  щесаблама  машынларындан  истифадя  олунмасы 
мцяссися  тясяррцфат  малиййя  эюстярижиляринин  истянилян  мязмун-
да  вя  системдя  щазырланмасына  имкан  верир.  Щяр  бир  мцяссися 
рящбяри  идаряетмя  цчцн  она  лазым  олан  бцтцн  информасийалары 
ялдя едир.              
Базар  игтисадиййаты  шяраитиндя  етибарлы  вя  вахтында  ялдя 
олунмуш информасийа мцяссися фяалиййятиндя жидди нюгсанларын 
бурахылмасы гаршысыны алыр вя идаряетмя системини ясаслы формада 

 114
 
тянзимляйир.  
Кичик  сащибкарлыг  субйектляриндя  мцщасибат  учотунун 
формасы  Азярбайжан  Республикасы  Назирляр  Кабинетинин  18 
йанвар 2003-жуц ил тарихли гярары ясасында тянзимлянир. Эюстяри-
ян  гярарда  кичик  сащибкарлыг  субйектляриндя  мцщасибат  учо-
унун апарылмасы гайдалары мцяййянляшдирилмишдир.  
Кичик  сащибкарлыг  субйектляри  юзцнцн  бцтцн  тясяррцфат 
ямялиййатларынын учотуну «Учот китабы» адланан китабда апа-
рыр. Бу кими мцяссисялярдя учот сийасяти онун рящбяри тяряфиндян 
мцяййян  едилир.  «Учот  китабы»  ясасында  щесабат  дюврцндя 
Кичик  сащибкарлыг  субйектинин  ямлакынын  вя  пул  вясаитляринин 
щяжми  мцяййянляшдирилир  вя  Республика  Дювлят  Статистика  Ко-
митясинин тясдиг етдийи «Кичик сащибкарлыг субйектляринин малий-
йя вязиййяти барядя щесабат» (1-КМ нюмряли форма иллик) тяртиб 
едилир. 

 115
 
БЮЛМЯ ЫЫ. МЦЩАСИБАТ УЧОТУНУН МЕТОДИКИ 
ЯСАСЛАРЫ     
 
ФЯСИЛ 1. МЦХТЯЛИФ МЦЛКИЙЙЯТ ФОРМАЛЫ 
МЦЯССИСЯЛЯРДЯ МЦЩАСИБАТ УЧОТУНУН ТЯШКИЛИ 
 
1.1. Мцхтялиф мцлкиййят формалы мцяссисяляр анлайышы вя 
учот системи 
 
Мцяссисялярдя  мцщасибат  учотунун  тяшкили  системи  щялл 
олунаркян мцяссися рящбяри вя баш мцщасиб илк нювбядя щямин 
мцяссисянин  тяйинатыны,  фяалиййят  сащясини,  истещсал  характерини 
нязяря алмалыдыр. Щазырда мювжуд олан гайдалара эюря мцясси-
сяляри  шярти  олараг  коммерсийа,  гейри  коммерсийа,  ижтимаи  вя 
гейри-истещсал  –  йяни  бцджя  характерли  мцяссисяляря  айырмаг 
олар. 
Сярбяст базар игтисадиййаты шяраитиндя коммерсийа мцяс-

Yüklə 1,61 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   28




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin