Гязянфяр казымов с е ч и л м и ш я с я р л я р и


Кечмиш заман фели сифятляри



Yüklə 5,01 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə30/53
tarix06.12.2016
ölçüsü5,01 Mb.
#961
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   53

1.Кечмиш заман фели сифятляри

а) -мыш,-миш,-муш,-мцш  шякилчисиБу шякилчи  фелляря артыры-

лараг  яшйанын  кечмишдя  кясб  етмиш  олдуьу  щярякятля  баьлы  яла-



 

285 


мяти билдирир; мяс.: чцрцмцш мейвя, кясилмиш аьаъ, суварылмыш са-

щя, якилмиш йер вя с. 

Бу  шякилчи  омоним  сяъиййя  дашыйан,  чохишлянян  бир  мор-

фемдир вя ашаьыдакы вязифялярдя чыхыш едир: 

1)  гейри-мящсулдар  шякилдя  олса  да,  феллярдян  исим  дцзял-

дян шякилчи  кими  ишлянир; мяс.:  бишмиш (хюряк мянасында),  йемиш 

(мейвя, тярявяз мянасында – гуру йемишляр), кечмиш (дювр мя-

насында). Сян дцнян дейилсянкечмиш дейилсян. (С.В.)  Баьдаэцл 

халанын бишмишини йейяндя  еля билирям Бакыда Интуристдя отурму-

шам. (Я.В.)  

2) мящсулдар шякилдя нягли кечмиш заманын шякилчиси кими 

ишлянир; мяс.: Яэяр адамлар Севдималы кишинин  ферма мцдири  ол-

масына  разы  олмушларса,  демяли,  она  инанмышлар.  Онда  ня  ися 

йахшы бир ъящят эюрмцшляр. (И.Я.) Йоллар… Хейли замандыр ки, бу 

йоллар мяним талейим олмушдур.(И.Я.) Беш-алты няфяр кяндли эур-

щаэур йанан собанын ятрафында щалай вуруб отурмушдулар. (И.Я.) 

Чюл  щавасы  Рцстям  кишинин  йанагларыны  аллашдырмышды.(М.И.)  Бу 

мисалларда  разы  олмушлар,  инанмышлар,  эюрмцшляр,  талейим  ол-



мушдур, отурмушдулар, аллашдырмышды сюзляриндя -мыш нягли кеч-

мишин шякилчисидир. 

3) -имиш заман ядатынын шякилчиляшмиш формасы кими ишлянир 

вя  бу  заман  фелин  заман  вя  шякил  яламятляриндян  сонра  юзцнц 

эюстярир; мяс.: Сян демя, гудуз дяймишляр ляззятли тикя  тапмыш-

мышлар. (И.Я.)  Муьанда цзцм тяняклярини анъаг беш илдя  бир дя-

фя кясярмишляр. Тязя якилян тянякляр  икинъи ил мящсул верярмиш.  

Тянякляр  йаша  доланда  онларын  мящсулуну  йыьыб  гуртармаг  ол-

мазмыш. (М.И.)  

Мисаллардакы  тапшырмышмышлар  (икинъи  -мыш),  кясярмишляр, 



верярмиш,  йыьыб  гуртармаг  олмазмыш  сюзляриндя  заман  шякилчи-

ляриндян сонра ишлянмиш -мыш шякилчиси имиш заман ядатынын ихтисар 

шяклидир. Щямин  шякилчи  бу  шякилдя щятта адларла  да ишлянмякдя-

дир:  Муьанда  суварма  ишляри  Бабил  вя  Мисир  юлкясиндян  йахшый-



мыш. Муьан йамйашыл олармыш. Чох эюзял отлаглары вармыш. (М.И.)  

4) фели баьлама шякилчиси кими ишлянмякдядир; мяс.  

Торпаьы йаддан алмамыш, 

Гялябя щимни чалмамыш, 

Йурдума сащиб олмамыш

Юлцмцм гонаг чаьырыр. (О.З.) 



 

286 


Чай ичилиб гуртармамыш, Сякиня Рцстям кишини о бири отаьа 

чякиб мяслящятляшди.(М.И.) 

Бу  мисалларда  алмамыш,  чалмамыш,  сащиб  олмамыш,  ичилиб 

гуртармамыш сюзляриндя -мыш шякилчиси бцтцн яввялки функсийала-

рындан фяргли бир вязифядя – заман билдирян фели баьлама шякилчиси 

кими ишлянмишдир. 

5) вя, нящайят, бизи бурада даща чох марагландыран кечмиш 

заман фели сифяти дцзялдян  шякилчи  кими ишлянмякдядир:  

Цстцнц тоз -торпаг алмыш,  

Бу пас тутмуш гылынъа бах! (С.В.) 

Мцхтялиф рянэли палтар эейиб, йайлыг баьламыш гызлар  тязяъя 



шумланмыш  сащянин  гыраьыны  беллямяйя  башладылар.(М.И.)  Сябри 

тцкянмиш  боз  црэя  сылдырымлы  йохушу  енмяйя  башлады.  (И.Я.) 

Кянд, шималдан вя шяргдян уъа даьларла ящатя олунмуш вадидя 

йерляширди. (И.Я.)  Онун шахтадан  йаныб-гаралмыш чющрясиндя бир 

гцрур вар иди. (И.Я.) Шофер Солтан гяддини дцзялдиб, йанында отур-



муш Шащлара бахды.(И.Я.) Узунбоьаз чякмя эеймиш оьлан ъилов-

дан мющкям йапышыб, эюзлярини йары йуммушду.(И.Я.) Шяряфоьлу 

Рцстям кишийя  вя яллярини йекя енли шалын архасында  чарпазламыш 

Сякиняйя  йахынлашды.  (М.И.)  Щяля  дя  щирси  сойумамыш  тракторчу 

ялини щавада йелляди. (М.И.)  Кцляк вурмуш аьаъ кими бцкцляъяк 

бу гамятин.(С.В.) 

Бу мисалларда баьламыш, шумланмыш, тцкянмиш, ящатя олун-

мушйаныб-гаралмышотурмушэеймишвурмуш сюзляри  юзлярин-

дян  сонра  ишлянмиш  гызлар,  сащя,  црэя,  вади,  чющря,  Шащлар,  оь-



лан, Сякиня, тракторчу, аьаъ  исимляри иля баьлы олуб, яшйанын щя-

рякятля баьлы яламятини билдирир.  



 

Г  е  й  д.  Бурада  фели  сифят  тяркиблярини  дейил,  фели  сифят  шякилчили 

сюзляри нязяря чарпдырмаьа чалышмышыг

 

-мыш  фели  сифят  шякилчиси  гейд  едилян  шякилчиляр  ичярисиндя 



нягли кечмишин  шякилчиси иля даща йахындыр.  Онлары фяргляндирмяк 

цчцн нязяря алмаг лазымдур ки, фели сифят исимдян (вя исимляшмиш 

сюздян) яввял ишляняр, няъя? ня ъцр? щансы? суалларына ъаваб ве-

ряр, субстантивляшяр вя бу заман мцбтяда, тамамлыг вязифялярин-

дя  ишляняр,  заман  шякилчиси  ися  ъцмлянин  сонунда,  фели  хябярдя 

юзцнц эюстярир:  



 

287 


 Фели сифят  

йазылмыш мяктуб 

Нягли кечмиш 

мяктуб йазылмышдыр  

охунмуш китаб 

китаб охунмушдур   

ачылмыш гапы 

гапы ачылмышдыр 

якилмиш сащя 

сащя якилмишдир 

 

-мыш шякилчиси иля дцзялян фели сифятляр асанлыгла субстантив-

ляшя билир: 

-Охуйурму гязетя шящринизин ящли тамам? 

-Бязи сарсаг охумушлар охуйур, мян охумам. (С.)  



Гырылмышлар бу эеъя дя эялибляр. Бунлары азар гырсын,  сала-

мат  олмамышлар  щарадан  дарашдылар  бу  кяндин  ъанына?  (И.М.)  А 

эюрмямиш оьлу эюрмямиш, бурада арвад гящятлийи иди? (И.М.)  

б) Кечмиш заман фели сифятляри дцзялдян шякилчилярдян бири 

дя  «-дыг  +  мянсубиййят  шякилчиси»  тяркибиндян  ибарят  олан  чох-

вариантлы бир шякилчидир. -дыг шякилчиси тякликдя ишлянмир вя щеч бир 

мяна ифадя етмир.Йалныз мянсубиййят шякилчиляри иля бирликдя чы-

хыш едир. Бцтцн шяхслярин тяки вя ъями цзря мянсубиййят шякилчи-

лярини гябул едир вя 24 мцхтялиф вариантда ишлянир. 

I шяхсин тяки иля: -дыьым,-дийим,-дуьум, -дцйцм; 

I шяхсин ъями иля: -дыьымыз,-дийимиз,-дуьумуз,-дцйцмцз

II шяхсин тяки иля: -дыьын,-дийин,-дуьун, -дцйцн; 

II  шяхсин ъями иля: -дыьыныз,-дийиниз,-дуьунуз,-дцйцнцз

III шяхсин тяки иля: -дыьы,-дийи,-дуьу,-дцйц; 

III шяхсин ъями иля: -дыглары,-дикляри,-дуглары,-дцкляри

Бу шякилчи щярякятля баьлы яламятин кечмиш замана аид ол-

дуьуну,  иш  щаггында  мялумат  верилян  заман  онун  иъра  едилмиш 

(вя  йа  едилмямиш)  олдуьуну  билдирир,  яламяти  данышыг  вахтындан 

яввяля аид едир. Чохвариантлы олмагла йанашы, щям дя чохишлянян 

шякилчидир. Мяс.:  

Сян, ей башладыьым бу узун шеир, Йадда галаъагмы бары бир 

сюзцн? (С.В.) Щарамы – гышда гойун сахладыьымыз йеря дейирдик. 

(И.Я.) Тярякямя олдуьумузу йаддан чыхармышыг. (И.М.)  



Эюрмядийин  адамы  хатырламаг  чятиндир.(И.М.)  Сизин  йазды-

ьыныз мяктуб мяня чох эеъ чатды.  

  Лал  Щцсейн йцк машынынын  эцбря дашыйан йердя  чеврилиб  

бюйрц  цстдя  йолун  алтына  йуварландыьыны  хябяр  верди.(М.И.)  О, 

Гарталлы  Дяряйя  эяляндян  бяри  биринъи  дяфя  олараг  юзцнцн  сала-



 

288 


мат  галдыьына,  донуб  юлмядийиня  севинди.  (И.Я.)  Лакин  Ябил  о 

гядяр дя аьылсыз дейилди  ки, адамын цзцня баханда онун гямли, 

йа шад олдуьуну, щирсляндийини, йа севиндийини  билмясин. (И.М.) 

Аьызларынын гайайа диряндийини эюряндя чобанлар нечя ил эяздир-



дикляри  чомагларыны щара эялди, голазладылар.(И.М.)  

Бу  шякилчини  онун  ишляк  формаларындан  бири  –  -дыьы,-дийи,      



-дуьу, -дцйц формасы иля адландырмаг олар.  

-дыьы шякилчили фели сифятлярин ясас синтактик вязифяси тяйиндир; 

мяс.: Бунлар онун ушаглыгда ешитдийи наьыллара бянзяйирди. (И.Я.) 



Ханкишинин галдыьы  пансионат Кисловодскинин лап гуртараъаьында 

иди.(И.М.) 



-дыьы шякилчили фели сифятляр яксярян субстантив вязиййятдя иш-

лянир, ади щалда вя йа тяркиб шяклиндя мцбтяда вя тамамлыг вязи-

фяляриндя ишлянир; мяс.: 

Ичдийимиз эюз йашы, йедийимиз дярд, азар. (Р.Р.) Нечя эцн 

яввял гармагарышыг йухуда ала гарьа иля дюйцшдцйц Ялямин йа-

дына дцшдц. (И.М.) Ябил мат-мат эащ Ялямя бахды, эащ Иннаба, 



онларын  няйя  эцлдцклярини  анлайа  билмяди.(И.М.)  Гыз  бу  чар-

пайыда  ону юлцмдян хилас едян оьланын  йатмыш олдуьуну хя-

йалындан кечирди. (И.Я.) Мяним эюзляримя дяйдийин аны Йадыма 

йазмышам ад эцнц кими.(Я.Г.) 

Бу  мисалларда  ичдийимиз,  йедийимиз,  нечя  эцн  яввял  гар-



магарышыг йухуда  ала гарьа иля дюйцшдцйц сюзляри вя бирляшмя-

ляри  мцбтяда,  онларын  няйя  эцлдцклярини,  бу  чарпайыда    ону 



юлцмдян хилас едян оьланын йатмыш олдуьуну, мяним эюзляри-

мя дяйдийи аны  бирляшмяляри тамамлыг вязифясиндя ишлянмишдир. 

-дыьы шякилчили фели сифятляр исимляшдийи, щаллана билдийи цчцн 

гошмалар гябул едяряк тярз, заман, сябяб зярфлийи вязифяляриндя 

дя ишлянир; мяс.:  Наьылларда  дейилдийи кими, эялди, эюрдц вя ону 

галдырды йухары. (И.М.) Ящяд  о эцнц эюрцрдц вя о эцнц ачыг-ай-



дын эюрдцйц цчцн дя дахилиндя бир ращатлыг дуйурду. (И.М.) Цря-

йи сыхылдыьындан Пяршан тез-тез гашгабаглы атасына бахырды. (М.И.) 

-дыьы шякилчили фели сифятляр ан, вахт, заман сюзляри иля йанаш-

ма  ялагяси  ясасында  бирляшяряк  мцряккяб  заман  зярфлийи  вя-

зифясиндя дя чох ишлянир; мяс.: Марал  сащиля ендийи заман Кцр 

сулары  да  сапсары  олмушду.(М.Щ.)  Биринъи  дяфя  района  эетдийи 



вахт  анасынын аьладыьыны эюрцб гызын эюзляри долду. (И.Я.) 

 

289 


Бу ъцр тяркибляр башга бир фели сифят мцщитиня дя дцшя билир: 

Лакин щиссиййатын ъошдуьу вя щансы бир сябябдянся рущун ойна-



дыьы заман и ч и л я н андлара щяр кяс садиг галырмы? (М.И.) 

2.Индики  заман фели сифятляри -ан,-ян шякилчиси  иля дцзялир. 

Бу  шякилчинин  даданмаг,  эцъянмяк,  щыгганмаг,  щоппанмаг  

кими бир нечя сюздя сюздцзялдиъи шякилчи кими  ишляндийини нязяря 

алмасаг, йеэаня орижинал, омоними олмайан фели сифят шякилчисидир. 

Яшйанын  щярякятля  баьлы  яламятинин  данышылан  вахта,  йяни  индики 

замана  аид олдуьуну билдирир. Мяс.: 

Йийясинин ону ня цчцн тутуб сахладыьыны анлайа билмяйян  

боз црэя аьзындакы йцйяни щирсля эямиряряк шаггылдатды. (И.Я.)  О 

данышдыгъа Ябу Сяидин эюзляри гыйылыр, бир-бириня йахынлашан  эюз 

гапаглары арасында гонур эюз бябякляри парылдайырды. (Ф.К.) Оъа-

ьын  сянэийян  кюзцнц  даьыдан  хидмятчи  шор  моталына  охшайан 

дярини чыхартды.(Ф.К.) Узун Щясян она тяряф  эялян  айьыры  ялдян 

бурахмады.(Ф.К.)  

Лакин  -ан,-ян  шякилчиси  цмуми  заман  да  билдирир,  бязян 

кечмишя вя эяляъяйя аид яламятляри дя ящатя едир; мяс.: 

Юз халгына эяляъяйи билдирян, 

Бир кялмяйля йаьылары юлдцрян, 

Кюнцлляри севиндирян, эцлдцрян 

Балдан ширин додаг, дил мянимкидир. (С.Р.)  

Юркян, чаты тохуйан, 

Цстц эярмя гохуйан

Тарлаларда от бичян

Эюлмялярдян су ичян  

Гызларымыз да вармыш.(С.В.) 



-ан,-ян шякилчили фели сифятляр дя тяркиб ямяля эятирир. Ъцм-

лядя ясас синтактик вязифяси тяйиндир, лакин асанлыгла субстантивля-

шяряк мцбтяда, тамамлыг, хябяр вязифяляриндя ишлянир; мяс.:  

Тяйин вязифясиндя: Рцстям киши ъораб тохуйан, тикиш тикян,  

габ-гаъаг  силяряк  щеч  бир  заман  ишсиз  отурмайан  орта  бойлу, 

мцтянасиб бядянли арвады Сякиня иля данышырды. (М.И.) 



Мцбтяда  вязифясиндя:  Дялляк  Мяминин  дцканына  эедян 

тякъя  Ябил  дейилди.(И.М.)  Няйя  лазымдыр  о  вязифя  ки,  она  чатан 

инсанлыьыны итиряъяк? (М.И.) Оьул евляндирянляр гыз цчцн Танрыгу-

лунун  гапысыны  ачмырдылар.  (И.М.)  Бизи  гардаш  едян  мящяббят-

дир.(М.И.) 


 

290 


Тамамлыг  вязифясиндя:  Бязян  хырда  бир  шей  цчцн  гызышыб 

юзцндян  чыхыр,  фикриня  гаршы  фикир  дейянляря  зорла  гулаг  асырды. 

(М.И.)  Щяр  хырда  шей  цчцн  юзцндян  йухарыйа  аьыз  ачанлардан 

зящляси эедярди.(М.И.) 



Хябяр вязифясиндя: Шащлар иш биляндир, адама гиймят   го-

йандыр.(И.Я.)  Мян иълас-зад чаьыран дейилям! (М.И.) 

Зярфлик вязифясиндя: Эюрцнцр, гушларын башчысы бу иди, аьзыны 

ачан кими, о бири гарьалар она щай вердиляр.(И.М.)   Сяпин башла-

нана гядяр Рцстям киши тярявяз вя баь-бостанын ишинин ъаныны ал-

маьа  гярар  вермишди.(М.И.)  Ябил  сакитляшмяди,  эюзляри  йашара-



наъан, боьуланаъан эцлдц.(И.М.)  

Субстантивляшяряк йийялик щал шякилчиси иля исми бирляшмянин 

асылы тяряфи кими ишлянир:  

Цряйи бир кяся вурулмайанын 

Севэиси анадан олмайыб щяля.(Я.Г.) 

 

3.Эяляъяк заман фели сифятляри ашаьыдакы шякилчилярля дцзя-

лир: 


а)-аъаг,-яъяк  шякилчиси.  Фели  сифят  шякилчиси  кими  нисбятян 

аз ишлянян бу шякилчи гяти эяляъяк заманын шякилчиси иля  бир кюк-

дяндир. Фели сифят шякилчиси кими ишляндикдя дя щярякятля баьлы яла-

мятин эяляъяк замана аид олдуьуну билдирир, яшйа билдирян бир сю-

зц тяйин едир; мяс.:  

Она еля эялди ки,  мцгавилядя анъаг асанлыгла йериня йети-



риля биляъяк шейляр нязярдя тутулмушдур.(М.И.) Юзцнцн йерини вя 

адыны эюзляйян  Рцстям киши пешманчылыьыны  билдиряъяк адам  де-

йилди. (М.И.) Мяни азад еляйяъяк бир мяхлуг вар, еля бу йахынлар-

да эяляъяк. (Ф.К.)  

Диэяр фели сифятляр кими, -аъаг шякилчили фели сифятляр дя тяр-

киб йарадыр, субстантивляшяряк щал вя мянсубиййят шякилчиляри гя-

бул  едир:  Ширзад  мясялянин  бунунла  гуртараъаьыны  дцшцнцрдц. 

(М.И.) Еля бил ки, онлар бу нящянэ пялянэин дуйуг дцшцб тярпя-



няъяйиндян горхурдулар. (И.Я.)   

б)-малы,-мяли  шякилчиси.  Диэяр  фели  сифятляр  кими,-малы,        

-мяли шякилчили фели сифятляр дя яшйа билдирян сюздян яввял ишлянир, 

неъя? ня ъцр? щансы? суалларына ъаваб верир. Ясас синтактик вязи-

фяси тяйиндир, лакин  исимляшдикдя мцбтяда, тамамлыг вязифялярин-

дя чыхыш едяр. Мяс.:  


 

291 


О билирди ки, дцнйанын мцхтялиф юлкяляриндя  эедилмяли, эя-

зилмяли,  бахылмалы  йерляр  чохдур,  амма  о  йерляри  эязмяк  цчцн 

имкан да лазымдыр. 

Бу  шякилчи  фелин  ваъиб  шяклинин  морфоложи  яламяти  иля  бир 

кюкдяндир. 



-малы,-мяли шякилчили фелляр тарихян фели сифят кими  йаранмыш 

олса да (6, 271), инди фели сифят кими тяйин вязифясиндя нисбятян аз 

ишлянир. Хябяр вязифясиндя даща чох ишлянир; мяс.:  

Вяляд  башыны  ашаьы  салыб  балаларыны  сахламалыдыр.(И.М.) 

Йцксяк мящсул  цчцн эярэин  ишлямяк лазымдыр, агротехники  гай-

далара ъидди ямял олунмалыдыр. (М.И.) Йцксяк мящсул цчцн эяр-

эин ишлямяк лазымдыр, агротехники гайдалара ъидди ямял олунма-

лыдыр. (М.И.) Мащмуд бу йазыг Ъамаата билдирмялийди, демялийди 

ки,  мян  дя  сизняням.(Елчин)  Мян  сяндян  айрылмалыйам.(Елчин) 

Софи юзц юзцня кюмяк етмяли иди.(Елчин) Инсан ня цчцн бядбяхт 

олмалы иди, бу бойда дцнйада аъ олмалы иди.(Елчин) 

Бу мисалларын щамысынын инкарыны дейил ядаты иля дцзялтмяк 

мцмкцндцр: Софи юзц юзцня кюмяк етмяли дейилди. (Елчин) Инсан 

бядбяхт олмалы дейилди, бу бойда дцнйада аъ олмалы дейилди. (Ел-

чин)  


Бу щал эюстярир ки, -малы,-мяли шякилчиси фели сифятдян шякил 

яламятиня доьру инкишаф просеси кечирир.  

Ваъиб  шяклинин  инкар  формасынын  щям  -ма,-мя  шякилчиси, 

щям дя дейил ядаты иля йарандыьы гейд едилир. (1. 205; 3, 353) Щя-

гигятдя дя -малы,-мяли шякилчили сюзляр хябяр вязифясиндя ишляняр-

кян инкар формасы щям -ма,-мя шякилчиси, щям дя дейил ядаты иля 

дцзялир;  мяс.:  Эуйа  онун  мювгейиндя  олан  адам  башга  ишляря 

баш  гошмамалыдыр.  (И.М.)  Мян  сяндян  айрылмамалыйам.(Елчин)  

Биринъи ниййяти бу иди ки, Шейх Яли ону гаршыламаьа чыхмамалыдыр

(Ф.К.)  

Бу мисалларда фяргляндирилян сюзлярдяки -ма,-мя шякилчиси-

ни атыб, фелин инкарыны дейил сюзц иля дя дцзялтмяк олар: Шейх Яли 

ону гаршыламаьа чыхмалы дейил.  



Дейил ядаты адятян  исми хябярля ишляняр. Яэяр  -малы,-мяли 

шякилчили фелля ишлянирся, демяли, щямин сюзляр субстантивляшмиш фе-

ли сифятлярдир. Буну щямин сюзлярдян сонра бир исмин артырыла бил-

мяк  имканы  да  тясдиг  едир:  Шейх  Яли  ону  гаршыламаьа  чыхмалы 



шяхс дейил

 

292 


Бу ъцр щалларда мяна дяйишиклийи йараныр, ишин ваъиблийи зя-

ифляйир,  нязярдя  тутулан  тяйинлянян  исмя  мцнасибят  эцълянир. 

Бундан ялавя, бу ъцр сюзляр дейил ядаты иля нисбятян аз щалларда 

ишлянир. Бцтцн бунлар -малы,-мяли шякилчили фелин хябяр вязифясиндя 

сцрятля ваъиб шякли кими формалашмагда олдуьуну эюстярир.  

 

ъ) -асы,-яси шякилчисиБу шякилчи щям фели сифят, щям дя ла-

зым шяклинин яламяти кими аз ишлянян шякилчидир. 

  

Лазым шякли 



Фели сифят 

Мяктуб йазыласыдыр 

йазыласы мяктуб 

Иш эюрцлясидир 

эюрцляси иш 

Сюз дейилясидир 

дейиляси сюз 

Китаб охунасыдыр 

охунасы китаб 

 

Лазым шяклинин инкарынын дейил ядаты иля дцзялмяси (охуйасы 



дейилям, эяляси дейилик вя с.) эюстярир ки, бу шякилчи цмумян фели 

сифят  шякилчисидир, лакин тядриъян шякил яламятиня чеврилмякдядир. 

Лакин бу ъящятдян инкишаф етибариля ваъиб шяклиндян дя эери галыр. 

ч) -ар,-яр вя -маз,-мяз шякилчиляри. 

Бунлар  гейри-гяти  эяляъяйин  шякилчиляри  иля  бир  кюкдяндир. 

Тясдиг формасы аз ишлянир вя фели сифят хцсусиййятини итирмяк, сифя-

тя  чеврилмяк  истигамятиндя  инкишаф  едир;  мяс.:  эцляр  цз,  аьлар 



ушаг, ахар су вя с. Лакин зяиф шякилдя олса да, фели сифят хцсусий-

йяти    вар:  ахар  су  –  ахмаз  су,  эцляр  цз  –  эцлмяз  цз.  Овъуну 

ачанда ялляриндя эцмцш тозуна охшар тоз варды.(Ф.К.)  

Охшар сюзцндя идаряетмя хцсусиййяти дя вар: эцмцш тозу-

на  охшар.  Лакин  щисс  олунур  ки,  инкар  формасы  даща  артыг  сифятя 

чеврилмя просеси кечирир; мяс.: 

Няъяфин эюзял хасиййяти варды, дцнйада чыхылмаз вя цмид-

сиз  вязиййят  билмязди.(М.И.)  Бяли,  щяйатымызын  эюзяллийи    онун 

даим ирялилямясиндядир, дайанмаз йцксялишиндядир.(М.И.) Тясяв-

вцря  эялмяз  бир  гцввят  вя  зирякликля  гызы  галдырыб  атын  цстцня 

гойду.  (И.Я.)  Бу  щяйяъан  ону  отуранлара  анлашылмаз  эюрцнян  

эярэин сясля данышмаьа мяъбур етди. (М.И.)  

Бу  мисалларда  чыхылмаз  (вязиййят),  дайанмаз  (йцксялиш), 



тясяввцряэялмяз (йцксялиш) сюзляри тяйин вязифясиндядир вя артыг 

 

293 


сифятя  чеврилмишдир.  Сон  мисалда  анлашылмаз  сифяти  адвербиаллаш-

мышдыр.  



 

Yüklə 5,01 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   53




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin