H ə b I b s a h I R
Yüklə 96,47 Kb.
|
|
Yaradıcılığı. Sürgün həyatı Həbib Sahirin əsərlərindəki lirik-romantik əhvali-ruhiy yə yə aydın duyulan kədər, qəm notları çökdürür. Onun dibsiz böyük Vətən, Təbriz sevgi si daha da alovlanır. Uçan quşlardan, əsən yellər dən doğma yurduna peyğam, salam göndərir, çəkdiyi qürbət acı la rı, ayrılıq həsrəti, hicran duyğuları qəlbindən mis ra lara süzülür.
Şəfəqlərdə uçan axşam quşları, Məndən salam deyin gözəl Təbrizə. Qatar ilə gedən Vətənə sarı, Arxadaşlar! Bir baş vurun da bizə. Duman çöküb üfüqləri qaraltdı, Mənə qürbət bir cəhənnəm yaratdı... Xəzan yeli baxçamızı saratdı, Daha nələr deyim, dostlar mən sizə? (2.226) Digər bir dübeytisində bağçada bitən nərgizə bənzətdiyi Təb rizə salam göndərir, lakin bu dörd misralıq şeirdə də bütün ömrü boyu tərəfində durduğu, haqlarını müda fiə etdiyi məzlum insanları, əziyyət şəkən, yay-qış isti-soyuq bilmədən işləyən əməkçilərin, fasiləsiz qul əməyi-nin müqabilində bir komaya belə sahib ola bilməyən evsiz-eşiksizləri, yurdsuz-yuvasızları da unut mur: Salam olsun Təbrizə, Bağda açan nərgizə, Əkinçiyə, işsizə, Yurdsuzlara, evsizə.(2.238) Diqqət çəkən odur ki, şairin əsərlərindən bütün əzəmətilə görünən böyük Vətən məhəbbəti onun digər sevgilərini üstələyir. Qəlbində bu böyüklükdə sevda daşıdığına görə də qarşısına qada ğalar qoyulur. Lakin sürgün olunaraq Vətəndən uzaqlaşdırılması, sürgün və təqiblər onu zərrəcə qorxutmur, ana dilində yazıb-yaratmaqdan, bənzər siz şeir inciləriqələmə al maq dan çəkin dir mir. Daha böyük əzmkarlıqla lirik şeir və hekayələr yazmağa davam edir. Müxtəlif vaxtlarda «Sayəha» (Kölgə lər), «Əfsaneyi-şəb» (Gecənin əfsanəsi), «Şəqayiq» (Ad dımlar), «Xuşəha» (Sevinclər) və «Əsatir» (Mif), «Lirik şeirlər», «Seçilmiş şeirlər» (2 cilddə), «Kal meyvələr», «Köv şən», «Səhər işıqla nır» adlı şeir kitabları işıq üzü görür. Bu kitablar da toplanmış bədii əsərlərdə tənqid motivləri, real həyatdan, şahlıq üsuli-idarəsinin cinayətlə-rindən, mövcud reji min əda lətsizliklərin dən, xalqın ağır günlərindən, ağrı-acılı yaşayı şın dan şika yət lənmələr olsa da, əsasən Vətən mülkünün al-əlvan mən zə rələri, ana təbiətin əsrarən giz gözəllikləri, Azərbay can xalqının qayğılarla dolu kənd həyatı, əməkçi insan bədii-poetik boya lar la, obrazlı şəkildə vəsf olunur. «Səhənd dağı», «Arzu», «Şeirin dili», «Bəy və şair», «Mah-nı», «Arazın suyu», «Kənd mahnıları», «Salam», «Səhəndə sarı», “Şeir pərisi”, “Həyatdır axar çeşmə”, “Sevgilim” adlı şeirlərində şairin bütövlükdə yaradıcılığına xas olan dərin lirizm, ro man tik üslub, doğul duğu, boya-başa çatdığı yurda, el-obaya od lu məhəbbət qabarıq şəkildə əks olun muşdur. Sahir «Səhənd dağı» şeirində başı qarlı, dumanlı, şanlı-şövkətli Vətən dağının el-obanın da ya ğı, istinad gahı, sığınacağı olmasın dan qürur duyur və bu düşüncələrini fərəhlə nəz-mə çəkir. Şeirdə Azərbaycan kəndinin və kəndlisinin həyatı aydın boyalarla canlandırılır. Kənd ca ma atı, elat yay aylarında yaylağa çıxır, bu qüdrətli, əzəmətli dağın ətəklərində çadırlar qurur, çobanlar qoyun-quzu sürü lərini laləli düzlərə, yamaclara yayır, qadınlar qış tədarükü görür, hər tərəfdən qoyun-quzu mələşməsi, uşaqların şən qəhqə hələri, çal-çağır səsləri eşidilir, bir sözlə, həyat qaynayır: Gəlin qurun çadırları, buraxın, Otlasınlar otlaqlarda at, qoyun. Uşaqları buraxınız gəzsinlər, Od yandırıb qaranlıqda toy tutsun! Sizin üçün yamacları bəzəyib, Gözəl quşlar bəsləmişəm Sizlərə Çıraq kimi qızıl lalə yandırıb, Yaşıl xalı döşəmişəm hər yerə...(3.55) Sahirin lirik-romantik şeirlərində oxucu ana torpağa, təbiətin ecazkar gözəlliklərinə vur ğun, romantik, xəyal pər vər bir şairlə – gözəllik aşiqi ilə qarşılaşır. Bu bədii lövhələr, lirik ricət və təsvirlərlə süslənmiş, sanki həzin bir musiqi və incə rəssam təbi duyulan şeirləri şair əsasən gənclik dövründə, 1946-cı ilədək qələmə almışdır. Ancaq istər təbiət gözəlliklərindən, istərsə də insanın daxili, ruhani dünyasının özəllik və zənginliklərindən, varlığın, həyatın sirlə rindən, qəribəlik və anlaşılmazlığından yazsın, fərqi yoxdur, Həbib Sahir bütün yaradıcılığı boyu yeni şeir ənənələrinə sadiq qalır, əsərlərini daha çox sərbəst vəzndə qələmə alır. Onun əruz vəzninin qoyduğu məhdudiyyətlərdən sıçrayaraq çıxdığı qəlibsiz şeirlərindəki azadlığını, bədii fikrinin, şahə qalxan duyğularının ifadəsindəki sərbəstliyi və oxucu ruhunu oxşayan dərin şeiriy yəti dövrünün ədəbiyyat biliciləri də yüksək qiymətləndirmiş və təqdir etmişlər. Məhəmməd Rza Rafipur Sahirin poeziyasını “Məşrutə dövrünün poeziyası ilə Nima Yuşicin müasir şeirləri arasında bir körpü” kimi dəyərləndirmiş, Hüseyn Sədiq isə şairin hansı dildə, vəzndə və üslub da yazmasından asılı olmayaraq onun böyük ruha sadiq qaldığını, kökündən və tarixindən qopmadığını vurğulamış və konkret olaraq demişdir: “Farsdilli poeziyasında da Sahirin sırf Azərbaycan şairi olduğu görünür”(4.44) və: Mənim içərimdə inləyən bu saz
misraları söz ustadının könül rübabının yalnız türkçülük ruhunda kökləndiyinin, yad nəğ mələr çalmayan sazının əsil “türk sazı” olduğunun və bir-birindən gözəl türkülər söylədiyinin təsdiqi, orijinal poetik etirafıdır. Bir sıra tədqiqatçılar sərbəst vəzndə yazıb-yaradan Sahiri, haqlı olaraq, Cənubi Azər bay can ədə biyyatında «Sərbəst şeirin atası» adlandı rır, “bütün Azərbaycanın "Viktor Hüqo"su kimi dəyərləndirir (5)”, şairin böyük sənətinə, dərin romantizminə, əfsunlu lirizminə heyranlı-ğını ifadə edirlər: «Bədii təbiət təsvirləri ilə bəzənmiş şeirlərini gənclik dövründə qələmə almasına baxmayaraq, burada Sahir mahir bir qəvvas kimi dənizin dərinliklərinə cumaraq söz incilərini toplamış, məharətlə xəyal pərilərinin tellərinə düzmüş, ana təbiətin füsunkar gözəlliklərini vəsf etmişdir. Şeirlərini oxuduqca insan özünü bir rəssamın yaratdığı bənzərsiz tabloların qarşısında hiss edir. Şairin yaradıcılıq qüdrəti adamı heyran edir. An caq tamaşadan doyub məna axta rır kən istər-istəməz daxi lin də bir sual baş qaldırır: - Məgər sənət sənət üçün-dür? Yaradılmış əsərlər tamaşa üçünmü yaradılır?» (4.88.) G.Səbahinin bu fikir ləri və Sahirin poeziyasındakı dərin şeiriy yətə heyranlıqdan doğan sualları maraqlı, həm də düşündürücüdür. Axan suların laylaya bən zər şırıltısını, əsən yellərin yaşıl zəmiləri hərə kətə gətirməsini, ay işığının buludların arxa sından boylanaraq dumduru, gümüş sularda əks olunmasını, çəmənlər də ətir saçan güllərin eşqi ilə cəh-cəh vuran bülbüllərin avazını, hətta süsərilərin cingiltili səslə ötmə sini, dağları, dərələri, yaşıl ormanları və s. yüksək poetik ustalıqla təsvir edən şair oxucu da öz torpağına, ana təbiətə, boya-başa çatdığı el-obaya, xalqına məhəbbət, böyük sevgi aşıla yır, qəlbində lirik, kövrək duyğular oyadır. Hər bir incəsənət əsərində kamil bədii gözəlliklə yanaşı dolğun məna, sərrast fikir də ifadə olunma lı dır. İncə, zərif hiss və duyğularını, ideya və məq sədlərini öz əsərlərində əks et di rən şair bədii təsvir vasitə lərindən həmin ideya və məq sədlərin, fikirlərin daha təsirli, daha sira yətedici ifadə olunması üçün yerli-yerində istifadə edir. Həbib Sahir məhz bu yaradıcılıq yolu ilə inamlı addımlar ataraq yüksək bədii dəyərə malik orijinal əsərlər yaratmışdır. Lirik-romantik səpkili şeirlərində təkrar sız bədii lövhələr, lirik ricət lər və ecazkar təbiət mənzərələrinin bədii təsviri ilə yanaşı, xəyali surətlər, obrazlar da özü nə məxsus luğu ilə diqqəti cəlb edir. Sahir yaradıcılığına yüksək dəyər verdiyi və əsərlərini, “Göl” poemasını Azərbaycan türkcəsinə çevirdiyi fransız şairi və nəzəriyyəçisi Şarl Bodlerin həyati və mənəvi gözəlliklərlə bağlı fikirlərini, mövqeyini əsərlərində yansıdırdı. Şarl Bodlerə görə: “Güzelin, uyandırdığı izlenim tek olsa da, her zaman kaçınılmaz olarak iki unsurdan oluştuğunu, oluşan izlenim birliği içinde güzelin değişik unsurlarının ayırt etmek güç gelse de, bunun güzelin bileşimindeki zorunlu çeşitliliği asla geçersiz kılmadığını göstermek için iyi bir fırsat. Güzellik, niceliğinin belirlemesi çok güç olan ebedî, değişmez bir unsurdan ve koşullara göre değişen, göreli bir unsurdan oluşur – bu unsur da yaşanılan çağ, o çağın modaları, ahlaki değerleri, duyguları ya da bunların hepsidir. İlahi pastanın üstünü kaplayan çekici, baştan çıkarıcı, iştah açıcı kaymağa benzete bileceğimiz bu ikinci unsur olmasa, insan doğasına uyarlana bilir ve uygun olmaktan çıkacak ilk unsur da hazm edilemez, takdir edilemezdi. Meydan okuyorum: bu iki unsuru da içermeyen tek bir güzellik numunesi bulup çıkarın bana” (Baudelaire,2004:202).” Sahir də lirik əsərlərində məhz bu iki ünsürün, iki cəhətin vəhdətini yaradır. İnsan onun qələmində zahiri və batini gözəllikləri ilə tam obraz olaraq təqdim edilir. Şairin realist şeirlərinin əsas mövzusu İnsan və onun daxili aləmi və Vətəninin, Asərbaycan təbiətinin tək rarsız gözəlliyidir. Eyni zamanda bu möcüzəli təbii mənzərələrin, təkrarsız gözəl liklərin qoy nunda, əsrarəngiz mühitdə soydaşlarının çarəsiz bir durumda, taleyə boyun əyərək yazıqlaşmış halda yaşamağa məhkum olduğu görünür... «Çöl yollarında» və «Şeir pərisi» kimi şeirlərindən gətir diyimiz nü mu nələrdə həm də şairin masmavi, cazibədar xəyal dünyası yansıyr: Xəyal rəngli bir pərdədir, mərmuz, gözəl bir cahanın, Əsrarəngiz gözəlligi o pərdədə çiçək açar... Bir üfüqdür füruzə rəng, bəzəmişdir şəfəqləri... Mavi, dərin asimandır, ondan doğan mahitablar.(2.236) «Şeir pərisi»ndə Həbib Sahir oxucusunu yaz günəşinin batması ilə ətrafa çökən toran lığın yaratdığı hüznlü bir səssizlikdə, qərib axşamlarda şair qəlbində baş qaldıran romantik duyğu larla baş-başa qoyur: Gün batarkən qızıllı xəyallarda, Gül açardı yazın gözəl axşamı. Uzadardı mənə şerin pərisi Şərab ilə dolu altın bir camı... Ay doğarkən kölgələnmiş sularda Ayın gümüş işıqları titrərdi... Dağ çiçəyi verən nazlı qız mənə... Şərab ilə dolu bir cam verərdi.(5.48) Yaradıcılığının ilk dövründə Sahirin bəzi lirik-romantik şeirlərin də hətta bir pessimizm, ümidsizlik, gələcəyə inam sızlıq, bədbinlik notları da aydın duyulur. Şair sanki ona acılar yaşadan, arzularını solduran həyatla vidalaşmaq istəyi duyulur: Yat bu viranədə, həsrətlərə qatlan, gülmə! Gülmə! Solsun ürəgində açılan lalələrin, Ki sönsün o günəş rəngli, o xoş zülfitərin...(3.232) «Gülmə!» şeirindəki bu küskünlük, ümidsizlik, çətinlik və səfa lət, yoxsulluq içində keçən ağır həyatdan doğan ruh düşkünlüyü, dünyanı tərk etmək - ölüm arzusu «Son söz» şeirində daha da qabarıqlaşır: Nə söyüd kölgəsi altında, nə çay nəzdində, Nə yaşıl bağlar içində məni basdırma, sakın! Və nə mərmərdən olan bəqədə həbs eylə məni, Qoy göy altında yatım, bir dərədə dağa yaxın!..(3.233) İlk baxışdan şairin bədbinliyi, kədəri fərdi, subyektiv təsir bağış la yır. Lakin digər əsərlə rinə nəzər saldıqda bu kədərin fərdilikdən çıxdığının və ümumən, onu yetirən xalqın, başı müsibətlər, bəlalar çəkmiş millətinin dərdi, kədəri olduğu dərk edilir. Və incə duyğulu, həssas ürəkli şair ilk dövr yaradıcılığında aydın şəkildə gsrünən xəyal dünyasında, bədbin, pessimist hisslərin təsir dairə sin də uzun zaman qalmır, ictimai roman tizmə yönəlir, düşüncələrində, həyata baxışında təbəddülat yaranır və real aləmə, gerçək dünyaya qayıdır. «Köv şən» kitabına yazdığı etirafda bu qayıdışı səmimi dillə ifadə edir. «Bir tərəfdə təsəvvüfün rəmzli dünyası, bir tərəfdə isə günəşlə parlayan real aləm gördüm. Atımı işığa sürdüm. Mahnı söylədim. Şeir yazdım. Yazdım-pozdum. Yadlar məni dandılar. Ellər məni an dılar, Alqışladılar. Mən yolumu tapmışam! İşıqlı aləm ordadır. Şən günlər, azad illər ordadır. Dünya belə olmalıdır» (6). Dün yanın, əsl həyatın onu yetirən xalqın, elin-obanın qoynunda, şad günündə onunla bir sevinib, kədərli vaxt larında da bir qəmlən məkdə olduğunu dərk edir. Artıq Sahir xəyalında canlan dırdığını deyil, görüb müşahidə etdiklərini, real həyatı bədii boyalarla əks etdirməyə başlayır, gerçək həyat hadisələrini, tarixi keçmişi şeirə, poeziyaya gətirir, xalqın dərdlərini söyləyən dilinə çevrilir: Şair qoşdu günə sarı, Odda görüb xalqı yandı, O günədək görmədiyi Bir şox şeylər görüb qandı.() -deyir və yeni həvəslə «qandıqlarını» vəsf etməyə girişir. «Dədə Qorqud» das ta nında Buğac boyunu nəzmə çəkir, Məşrutə inqilabına, Xiyabani hərəkatına, 21 Azər nehzətinə poetik münasi bə ti ni bildirir. Onun romantik bir dillə təsvir etdiyi varlıq yaşa yan, eşidilən və duyulan obrazlara çevrilir və yaddaşlarda qalır. «Biri şiə, biri sünni, Belə millət, sənə zillət»- deyərək xalqın arasında dini məzhəb ayrı-seçkiliyi salan simasız din xadimlərini, səbəbkarları lənət-ləyir. Sahiri ən çox se vin dirən, ruhunu qanadlandıran, yaşamaq, ya zıb-yaratmaq həvəsini güc ləndirən, ilhamına qol-qanad verən 21 Azər hərə ka tı nın qələbə çalması, Gü ney Azərbay canda Xalq Demokrat Firqəsinin qələbəsi və S.C.Pi şə vərinin Milli hökumətin başına gəlməsi, Vətə nin səmasında azadlıq günəşinin parlaması olmuşdur: Qorxma! Bu mavi göy altında yanan al günəşim, Və üfüqlərdə gülən al şəfəqin sönməyəcək... İlk baharın açacaq gül, ötəcək bülbüllər, Dünyamız bir də bu aləmdə xəzan görməyəcək...(3.84) Lakin azadlıq günəşinin üzərini qara buludlar çox tez alır. Azadlıq günəşi qan dənizində boğulur. Yenə zin dan ların dəmir barmaqlıqları xalq fədailərini üzünə aşılır, təqiblər, sürgünlər, ölümlər başlanır. Şahın quldur dəstələri xalqın yurd-yuvasını da ğıdır, azadlıq nəğməsi oxuyan ağızlara qıfıl vurulur, el-oba nın azadlığı çalınır, dili yasaq edilir, milli qüruru tapdalanır. Sahiri inqilabın qələbəsi nə qədər sevin dir miş disə, məğlub edilməsi bir o qədər sarsıtdı. Bədbəxtliyə dü çar edilmiş ellərin dərdinə «Vətən matə min də» şeiri ilə ağı dedi. «Söylə, tanrı!» şeirində Uca Tanrıya üz tutub viran edilmiş yurdla rın, günahsız axıdılan qanların, el içinə salınan ayrılıq, aclıq, nifağın səbəblərini sorur, vətəndaş yanğısı, kədəri və narahatlığı ilə ellərin üzünə baharın bir də nə zaman güləcəyini bilmək istəyir və ən azından buna ümid edir: Söylə tanrı! Köçüb gedən ellərin, Bu dünyada bir də üzü güləcək? Gələcəyə şirin ümid bəsləyən Könlümüz də aşacaqmı gül-çiçək? Viranə də susacaqmı bu bayquş, Verəcəkmi bahar dünyaya bəzək? (2.235) «Sürgün» poemasında, “Firidun İbrahimiyə”, “Basqın”, «Kənd mahnıları», «Yurd mah nı sı», «Atlıların», «Yoldan kənar», «Gecə keçmiş yarıdan», «Məndən sa lam deyin gözəl Təb rizə», «O taya», «Mahnı», «Haram olsun», “Sazaq əsdi”, “Bir toxucu qıza”, “Axşam çağıdır”, «Xəzanlar» kimi şeirlərində Vətən və xalqı nın pərişan, kədərli halı nı, dağılmış evlərin, söndü rülmüş ocaqların nisgilini, düşmən atlarının tapdağından qaçıb can qurtarmış, qürbət ellərə pənah apar mış, sürgünə göndə ril miş insanların faciəsini yana-yana qələmə alır. «Xəzanlar» şeiri sanki bir tarixdir, bir payızda qələbə çalıb bir payızda ağır məğlubiyyətə uğradılan bir elin romantik əsalətlə təsvir edilən tarixidir... Arzula rının qanadlarında xoşbəxtliyə qovuşduğuna inanan, bu xoşbəxtliyin dadını heç bir il də dadma ğa aman verilməyən, xəyanət burulğanında boğulmağa məhkum olunan, böyük, şərəfli tarix yaşayan bir xalqın qırılan inamlarının, ölən arzu larının tarixinin bu dərəcədə parlaq və aydın, kədər və hüznlə bədii poetik əksi ədəbiy yatda nadir hadisələr dəndir: Bir xəzanda yetim qaldıq, Bir xəzanda Sevdalandıq... Bir xəzanda alovlandıq. Ən nəhayət, xülyaların havasından qanadlandıq... Bir xəzanda parlaq qızıl günəş doğdu, Bir xəzanda bulud gəlib günü boğdu... Anlayarkən xəzanları zaman bizi qovaladı Gəldi zaman, keçdi zaman, Ayrı düşdük yurdumuzdan... Həsrət qaldıq sərin-sərin bulaqlara, gül-çiçəkli otlaqlara. Zaman keçdi, biz quruduq susuz qalan ağaclar tək. Təravətdən saldı bizi, Bilməm qürbət? Yoxsa fələk? (5.40). Obrazlı şəkildə “Xəzan” adlandırılan payızın simasının, solan və ölən xəzan yarpaq-larının sözlə bir rəssam tək bu dərəcədə dəqiqliklə və təsirli lirik-poetik dillə sanki rəsmini çəkməsi də bənzərsizdir. «Xəzanlar» şeiri ilə tanış olan oxucu payızda xəzan dövrünü yaşayan yar paqların sevda rəngini, həsrət rəngini, tutqun, tozlu, hətta qürbət rəngini belə yalnız onun görə bildiyini düşünür, yel əsərkən yarpaqların yağış tək yağdığını, slgünləşdiyini, sanki bir mətnin nəqqaşına döndüklərini, lacivərdə, qızılı günəşin odlu şəfəqlərində min bir rəngə bo yan dığını o duyub, o görüb, o müşahidə edə, şair fəhmi ilə təhlilini verə bilər! Sahir üşün payız da, xəzan da qızılı rəngdə deyil, həsrət, qürbət rənglidir, “yaslı”dı, “qəmlidi”, “qanlı payız” dı...Ustad şair mövcud şah rejiminə qarşı mübarizə aparmaqla yanaşı, geriliyə, möv hu mat və xurafata, ehkamçılığa, dərvişsayağı yaşama qarşı da çıxış edərək Güney Azərbaycan türklərini azad, dövrlə, zamanla ayaqlaşan çağdaş bir millət olmağa, türrahata uymamağa çağırırdı. Ona görə də farsca yazan bir sıra Azərbaycan şairlərini kəskin tənqid edir, “Yada qul ol, dərdə alış, farsca danış... Əsirliyi, dərvişliyi təlqin elə uşaqlara, İnansınlar türrahata... deyərək onların qul psixologiyasına uyğunlaşmalarına etirazını bildirirdi. Həbib Sahir "Mən əsir ellərimin, ah şairiyəm" şeirində də təhsilli, savadlı Güney Azərbaycan ziyalısının uğradığı milli faciələrdən bəhs edir, Azərbaycan türklərinin acı qədərinə, alın yazısına etiraz bildirirdi. Kədərli şair azad elin şairi olmaq, heç bir basqı, təzliqlə üzləşmədən ana dilində azad, sərbəst yazıb-yaratmaq istəyirdi: Binəhayət bu göyün altında
Sahirin mübarizəsinin əsas hədəfi Ana dilinin-Azərbaycan türkcəsinin üzərindən qada ğan ların götürül məsi, orta və ali məktəblərdə doğma dilin azad şəkildə tədrisi və inkişafı idi. «Dil günəşdir işıq saçır, Azadlığa qapı açır... Bizim türkü şirin dildir, xoş sədalı, zəngin dildir» - deyən Həbib Sahir üçün ana dili milli varlığın təsdiqidir, yad dil, özgə dil qulağa xoş gəlsə də, boyun du ruqdur, boyunduruq isə xalqı gec-tez boğar, keçidlərdə pusqu qurmuş quldur tək fürsət tapan kimi, var-yoxunu soyar. Özgə dil xalqın başı üstündə sanki bir cəhənnəm kölgəsi, ölüm kabusudur, hər an boynunu üzməyə hazır durmuş cəllad qılıncıdır: Bizə yad kabusu bax, kölgə salıb, Bu ölümdür, bu ölüm kölgəsidir! Yad dili olsa da xoş səsli, yenə Bizcə ərbab səsi, cəllad səsidir... Azərbaycan Milli Hökuməti devriləndən sonra şah rejiminə qulluq edən Azərbaycan türk lərinin vəziyyətə uyğunlaşmaları ilə heç cür barışmayan şair “Xarabazar eylədi Od diya rını, əfsus, Quru və isti diyardan axıb gələn ordu. Elim əsir oldu, oymağım köçüb getdi və fars laşan ağalar satdılar gözəl yurdumu, - kimi fikirlərin geniş yer aldığı şeirlər yazaraq mövcud duruma qarşı kəskin etirazını bildirirdi. İlin dörd fəslinə həsr etdiyi «Yay», «Yaz», «Pa yız», «Qış» adlan dırdığı şeirlərində də Sahirin ürək ağrısı ilə təsvir etdiyi Güney Azər baycan kənd lilərinin acınacaqlı güzəranı, çətin həyat şəraiti dəyişmir. Əlinin zəhməti ilə becərdiyi məh suldan kəndlinin özünə pay düşmür, bütün lüklə ərbabın, mülkədarın anbarına dolur. Qıtlıq hökm sürən qışın oğlan çağında da, payızda tarlalarda, bağ-bağçalarda məhsul aşıb-daşanda da kəndlinin süfrəsi boş, çörəyi yavandır. Nə qədər təp töküb, tarlalarda can çürüdüb məhsul becə rsə də ərbaba, mülkədara borcunu verib qurtara bilmir, əksinə, ildən-ilə borc üstünə borc gəlir: Heydər baba, kəndli cana borcludur; Bilmirsən ki, borclu namərd quludur! Tüstülərsə onun bu gün ocağı Borca gedər sabah qabı-qacağı... Vəziyyət nə qədər ağır, acınacaqlı olsa da, Sahir artıq bədbinliyə, pessimizmə qapıl-mır. Ürəyində xal qın, Vətənin gələ cə yinin aydın, işıqlı olacağına bəslədiyi ümid sön mür. Düşünür ki, əgər xal qın igidləri hələ də yaşayırsa və bu igidlərin təpəri, qeyrəti, əli qə ləm li yazarı varsa, yurdumuz başqa oymaqların işində əri məyəcək, ana dilimiz assiml ya si ya ya uğra ma yacaq. Hə yatın yaxşılaşacağına ümid bəsləməyə də yər, gec-tez azadlıq günəşi Vətən səmasında təkrar parlaya caq dır! Şair yenə şeir yazar el üçün, Qarlar ərir çaylar üçün, sel üçün. Boz buludlar göyün üzün tutammaz, Özgə oymaq yurdumuzu udammaz...(5.) “Firidun İbrahimiyə”, ”1945-ci ildə”, ”Basqın”, “Qovala düşmənləri”, ”Vətənin ma tə mində”, “Qanlı payız”, ”Yurd mahnısı”, ”Tərəhhata inanma”, ”Otur evdə”, ”Qar ya ğıb üs-tümə”, ”Mah nı”, ”Basqın” və s. şeirlərində isə üsyan, kəckin etiraz, çağırış var. Şair dərya lar ca çayları olan el nədən susuz qalmalıdır, nəsimin-mehin qaynağı olan bir yurdun üzərindən niyə qara yellər əsməlidir, nə üçün bu xalq öz cəvahirini bir saxsıya satmalıdır, niyə bunca qara günlər, əsarət mənim xalqımın alnına yazılmalıdır, dünya gü lüb-güllənərkən, niyə bizim bağın gülləri solmalıdır?- kimi suallara cavab axtarır və hə min sualların konkret cavabıın tapır: - Qəflət, cahillik, əsarət buxovları-polad zəncirlər, ehkamçılıq... Əsarətdə yaşadığın, Keçmişlərin qəflətidir, Yetər zindan...yetər zəncir, Zindanı yıx! Zənciri qır! (3.42) Və şair hər gün xalqının qapısından içəri girən aclıq və ölümün əsas səbəbkarını da müəy yənləşdirir, ona poetik sözün imkanları ilə ”Vətənin matəmində” şeirində özünə la yiq formada don biçir, xalqına: - Evini yıxanı, düşmənini tanı, - deyir, ölkəsinin milli sat qınlarını - əmirləri qa nad ları altına almış böyük düşmənin - imperializmin mənfur simasını açır: Görürkən qırmızı gün söndü, İmperializm gülüb sevindi... İmperializm bizə nə verdi? -Fəlakət, aclıq və qara gün. Qan izlərinə bax, bir düşün, Tanı düşmənini, ilanı! Sənin əməyinlə bəslənmiş “Parazit”in ət və qanı... (2.86) Yüklə 96,47 Kb. Dostları ilə paylaş:
|