H s nov q.. YÜKs k g rginlikl r V elektrik izolyasiya texnikasi


 Ya  -baryer izolyasiyalı giriml rin elektrik hesabatları



Yüklə 4,73 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə20/47
tarix06.04.2017
ölçüsü4,73 Mb.
#13502
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   47

4.3.3. Ya  -baryer izolyasiyalı giriml rin elektrik hesabatları

Elektrik v  istilik x ss l rinin artırlması usullarından biri, daxili 

izolyasiyada dielektrik baryerl rin t tbiqidir. Yüks k g rginlikli keçid 

izolyatorlarında da, onlar bu m qs dl  istifad  edilir. Bu izolyatorlarda 

konsentrik yerl dirilmi  bakelit silindrl r vasit si il  aralıqlar, baryerl rl  ya

qatlarına bölünür. Bakelit silindrl rin üz rin  ka ız sar ı sarınır v  7-10 mkm 

qalınlıqda mis v  ya Al folqa ç kilir. Folqa elektrik sah  g rginliyinin aksial v

radial t kiledicil rini t nziml yir. Çox yüks k g rginlikl rd  uclara yaxın

yerd  elektrik sah sini t nziml m k üçün sar ı v  üz rin   ç kilmi  Al folqa 

mü yy n r radiusu il   ç mb rl nmi

kild  geriy  t r f qatlanır. 

Ya  baryer izolyasiyasının hesablanması bütün ya  kanallarında

g rginlik dü gül rinin b rab rliyi  rtin  gör  aparılır. Kanal dedikd  is , t kc

ya  qatı deyil, iki kondensator köyn yi arasındakı bütün izolyasiya qatları

n z rd  tutulur. Buraya a a ıdakı t rkibl r aiddir:- 1) c r yan keçirici içlik v

h r sonrakı aralıqda kondensator köyn kl ri üz rin  qalınlı ı 3-10 mm olan 

kabel ka ızı sarınır, 2) qalınlı ı 40-100 mm olan ya  aralı ı buraxılır, 3) 

qalınlı ı 5-20 mm olan bakelit silindr qoyulur, 4) qalınlı ı 3-5 mm olan ikinci 

ka ız sar ı bakelit silindr üz rin  sarınır. Bel likl  h r bir kanal ka ız sar ı il


_________________Milli Kitabxana__________________ 

179 


ba layır v  ka ız sar ı il   d  tamamlanır. Ka ız sar ılar üz rin  folqa ç kilir 

k.4.3.1  

Kanallar sayı 1-8 arasında olub, g rginlik sinfin  gör  seçilir. 35 kV

üçün  1-2; 110 kV üçün 2-3; 220 v  330 kV üçün  4-5; 500 kV üçün is , 6-8

kanal seçil  bil r.  

Ya  qatının qalınlı ını azaltdıqca elektrik möhk mliyi artır. Lakin bu 

halda ya ın sirkulyasiya sür ti azalır v  izolyasiyanın yerli qızma prosessi 

ba layır. N tic d  ya  parçalanır v  onun elektrik xass l ri yen   d  pisl ir.

Ona gör  intensiv istilik ayrılması hallarında ya  kanallarının qalınlı ını

artıraraq, onların sayını azaltmaq tövsiy  olunur.

G rginlik paylanmasının hesabatı üçün kanalların v   h r bir kanal 

elementl rinin tutum hesabatları aparıllır. Elektrik tutumları j kanal v



i

element üçün a a ıdakı kimi hesablanır:



ji

ji

ni

ji

r

r

n

C

1

0



2

(4.3.29)


Bu izolyatorların elektrik v  konstruksiya hesabatları (4.3.17 - 4.3.18) 

formulaları il  apaılır. Hesabatlar izolyatorun bütün kanallarında g rginlik 

dü gül rinin sabit olması, C

k

·l

k

 = const

rti il  yerin  yetirilir. Bu  rtin 

öd nilm si is , U

k

=1,1U

sın

/n  olması dem kdir. Ona gör , (4.3.17 - 4.3.18) 

formulalarında t tbiq edil n i çi v  ya sınaq g rginliyinin yerin  kanalda dü n

g rginlik istifad  edilir.  

(4.3.8) formulası il  birinci kanalın ikinci elementind  buraxıla bil n

elektrik sah   g rginliyi hesablanır. H min n tic , ümumi qaydada (4.3.21) 

formulası il  hesablanmı



E

j2

 maksimal ESG il  müqayis  edilir.  g r,



E

j2

E

2bb

olarsa, izolyatorun uzunluq ölçül rinin t yin edilm sin  keçirl r.

B z n I kanal elektrik g rginliyi il  çox yükl ndiyind n orada bu b rab rsizlik 

öd nmir. Qalan kanallarda öd n rs , yen  izolyatorun uzunluq ölçul ri t yin

edil  bil r. Bunun a a ıdakı ifad  istifad  edilir: 

1

1



75

.

0



C

C

C

n

n

yag

h

(4.3.30)


buradan , 

n

n

C

/

1

1



  kimi t yin edil r, C

1

 v C



n

 uy un olaraq birinci v

sonuncu kanalın elektrik tutumlarıdır.  

l

1

  v


l

n

uzunluqlarını t yin etdikd n sonra, (4.3.10) v  (4.3.11) 

ifad l rind n orta flanesin- l

f

 uzunlu unu hesablamaq olar. Orta flanes özünd

iki, a a ı v  yuxarı farfor çarxlara keç n ucları, orta silindr v  kipl dirici


_________________Milli Kitabxana__________________ 

180 


araqatıların uzunluqlarını birl diriril r. Ona gör , bu hiss l ri hat  ed n - l

f

çox kiçik ölçüd  ola bilm z. Ad t n, l



f

0,3 m ölçüsünd  olur.  g r, l

f

<0,3 m 

olarsa, kanalların sayını v  ölçüsünü d yi r k hesabatları yenid n t krar

aparırlar. 

Giriml rin xarici farfor s thi boyu bo alma g rginliyinin 30-40 sm – 

q d r hündürlükd   x tti d yi diyi, 45 sm –d n sonra is  uzunluqdan asılı

olaraq z if artımlara keçdiyi  d biyyatlardan m lumdur [53]. Ona gör  keçid 

izolyatorlarının farfor gövd sinin hündürlüyü hesablandıqda, daxili 

izolyasiyada aksial v  radial ESG – nin kritik qiym tl ri il

laq dar olan 

t l batlarla yana ı  § 2.2.4 v  2.2.5 –d  verilmi  hesabatlar da n z r

alınmalıdır. Silindrik s th üz rin  verilmi

t kl r keçid izolyatorlarının s thi

bo alma g rginlikl rini dayaq izolyatorlarının bo alma g rginlikl rin

yaxınla dırır. Lakin çox uzun keçid izolyatorlarında sürü n bo almaların t siri 

gücl nir. N tic d  onların s thi bo alma g rginlikl ri dayaq izolyatorlarının

bo alma g rginlikl rin  nisb t n azalır.

Sabit g rginlikl rd  izolyatorların bo alma g rginlikl ri, d yi n

g rginliyin maksimal qiym tind  olan bo almadan f rql nmir. Bu h m keçid, 

h m d  dayaq izolyatorları üçün do rudur. Çünki sabit g rginlikd  sürü n

bo almalar inki af ed  bilmir. Bunun s b bi is , sabit g rginlikd dU/dt=0

olması v  tutum c r yanının sıfır olmasıdır (2.2.14). Ona gör  sabit 

g rginlikd ki bo almalarda  t kl rin d  rolu az olur (yalnız sızma yolunun 

boyunun artması kimi rolu qalır). Lakin sabit g rginlikl rd   i l dil n

izolyatorlarda  t kl r, ya mur bo alma g rginlikl ri halı üçün effekt verir.  

Yüks k tezlikli g rginlikl rd  (kommutasiya ifrat g rginlikl rind )

s thi bo alma g rginlikl ri nisb t n artır. Aparılan t crüb l r göst rir ki, bu 

artım 10-15% arasındadır.

4.3.4 Keçid izolyatorlarının sınaqları v  profilaktikası

Deyildidiyi kimi, keçid (dayaq) izolyatorları v  yüks k g rginlik

giriml ri, bütövlükd   elektrik  b kl rinin etibarlılı ını t min ed n

aparatlardır. Ona gör  profilaktik qaydada onların v ziyy tin  daima n zar t

edilm lidir (o cüml d n dayaq izolyatorlarına). Texniki baxı  zamanı

izolyatorun  gövd sind  çatların olub olmaması, ya  sızması, kipl dirici 

araqatıların v  metal armaturların

trafında v ziyy t   n zar t edilir. Ya

geni l ndirici ç n   v  manometrd   t zyiqin qiym ti yoxlanır. Baxı  zamanı

vizual müayin l rd n sonra lazım g lgikd  izolyatorda müqavim tin v tg -nın

ölçülm si v  analizl ri h yata keçirilir. Izolyatorlarda s th çatları, delikl r,

farfor gövd nin q lp l nm si, ir t b q sinin yanıb

rim si v  izolyatorun 

b rkidici taxma armaturları, vintl ri, içliyinin  yilm  v  deformasiya olunması

hallarında izolyatorlar çıxda  edilir. DÜIST 13873-81E-y

sas n farfor 



_________________Milli Kitabxana__________________ 

181 


m mulatların v ziyy tin  n zar t kriteriyaları verilir. Farfor gövd nin daxili v

xarici divarlarında, bi irilm  zamanı oturacaq s thind n ba qa yerind , çatlar, 

k l -kötür s th, standartlarda verilmi  en, uzunluq v  çök klik ölçül rind n

çox sah l ri olan izolyatorlar çıxda  edilir. 

Meqaommetrl  izolyatorun müqavim tinin ölçülm si zamanı bir neç

amill r n z r  alınmalıdır: - izolyatorun s thi quru olmalı v  keçirici çirk 

t b q si olmamalıdır. Ona gör  giriml rin izolyasiya müqavim ti ya ı lardın

sonra ba layan quru havada ölçülm lidir. Ya -ka ız izolyasiyalı giriml rin

izolyasiya müqavim tl ri bir neç  zonada ölçülür. Daxili izolyasiyada 

müqavim tin ölçü zonaları giriml rin izolyasiya konstruksiyası v  onların in

sistemin  gör  (aparatın üz rind   v  ya k narda) yerl m sind n asılı olaraq 

seçilir. T z  qura dırılmı  keçid izolyatorları üçün c r yan keçirici içliy  yaxın

olan qatda minimal izolyasiya müqavimti 5000 Mom, sonrakı qatlarda is

1500-1000 Mom olmalıdır. Istismrda olan izolyatorlarda is  500 Mom olur. 



tg –nın ölçülm sind  istifad  edil n 10 kV –luq körpü sxeml ri, b z n

keçid izolyatorlarında izolyasiya içliyin   t sir ed n g rginliy  nisb t n az 

oldu undan real prosesl ri d qiq

ks etdirmir. Ya lı giriml rin 

izolyasiyasiyasının tg

ölçül ri göst rir ki, elektrik sah   g rginlyin t siri

artarsa, ölçm l r çevrilmi  körpü sxemi il  aparılmalıdır.

Ölçm l rin d qiqliyin   t sir ed n ba qa amill ri d  aradan qaldırmaq 

lazımdır. M s l n, ölçü zamanı bütün k nar elementl rd n olan m saf  1 m-

d n az olmamalıdır. N tic l rin qar ıla dırılmasında



tg -nın hansı

temperaturda ölçüldüyü n z r  alınmalıdr. 20

0

C –d  alınmı  n tic  üçün  msal 



1 q bul edilir. Temperaturun 100

0

C artması il , ölçül n qiym t  düz li



msalı

0,67 –y  q d r azaldılır v

ksin , 5

0

C dü m si il



msal 1,5-  q d r artırılır: - 

tg

e

= tg

20

/k . Temperatur  msalına gör tg  hesablanmasında izolyasiyanın

n ml nm  d r c si, qurulu  t rzi, hazırlanma texnologiyası v  s. kimi amill r

n z r  alınmalıdır. N tic l rin müqayis si yalnız uy un ölçü sxeml ri üzr

t yin olunmu  qiym tl r arasında aparılır. 35 kV–luq keçid izolyatorlarının tg

ölçül ri izolyasiya  sasının n ml ndiyini göst rir. Onlarda kompaund 

t rkibl rinin pozulma d r c sini is

ks etdirmir. 

Atom reaktorları üçün xüsusi  rtl r   v   t l batlara gör  hazırlanan

keçid izolyatorları t tbiq edilir. Çünki atom elektrik stansiyalarında radioaktiv 

parçalanma m hsulları olan  , ,  hiss cikl rin v  birinci zonadakı soyutma 

suyunun da ıdı ı radioaktivliyin  trafa yayılmaması üçün xüsusi konstruksiyalı

keçid izolyatorları lazım g lir. Onun üçün, bu izolyatorlara olan t l batlara 

gör  d  ba qa layih  kriteriyaları seçilir.


_________________Milli Kitabxana__________________ 

182 


k.4.3.1. Ya  baryer izolyasiyalı keçid izolyatorlarının daxili izolyasya  

konstruksiyası, h r kanal eyni il   t krarlanan 4 qat izolyasiya qurulu undan

ibar tdir:1-keçirici (c r yan keçirici içlik v  ya folqa), 2-ka ız sar ı (3-5mm), 

3-ya  kanalı (40-100mm), 4-bakelit silindr (12-20mm)

vv la bu izolyatorların xarici gövd sinin izolyasiyasında qeyri üzvi 

ü  material istifad  edilir.  ü  materialın t rkibin   a ır metal oksidl ri 

qatılaraq onların

ua udma qabiliyy ti yüks ldilir. Atom reaktorlarından

g rginlik v   c r yanın çıxarılması üçün keçid izolyatorlarında

ü nin

izolyasiya kimi t tbiqinin ikinci s b bi, onların ist nil n mür kk b formalarda 



hazırlanma texnologiyasının asan olmasıdır. Çünki farfora ist nil n formanı

verm k o q d r d  asan i  deyildir. Üst lik farforun  t rkibind  çoxlu 



_________________Milli Kitabxana__________________ 

183 


m sam l r v  qaz fazası olur. Onlar nüv  reaksiyasında ayrılan , ,

ualarını


asanlıqla buraxdıqlarından bu hallar üçün ekoloji s b bl ri çox t hlük lidir.

ualanma düz x tt istiqam tind  yayıldı ından, keçid izolyatorlarına

atom reaktorlarının beton divarları v

uauducu qilaf p rd l ri arasında döng li

labirint forma verilir. Izolyatorların çıxı a ged n gövd si beton divarlar 

arasında Y  kilind  haçalandırılır. Aparılan bu kimi layih  hesabatları v

konstruksiya d yi iklikl ri atom elektrik stansiyalarının c r yan giri l rini

ualanmaya qar ı ekoloji c h td n t hlük siz edir.   



5. ATMOSFERD  ELEKTRIK YÜKL RI 

Bizi  hat  ed n atmosfer t b q si aydın v  gün li havada da çoxlu 

miqdarda elektrik yükl rin  malikdir. Bel  ki, h r 1 mt m saf d  300 V-a q d r

elektrik sah   g rginliyi saxlanılır. H min ESG-yi yer s thin  perpendikulyar 

istiqam td  yön lir. Atmosferd  elektrik sah si xüsusi xarakter  malik olub, 

günlük v  aylıq d i m l r   u rayırlar. ESG-yi bütün f zanı bürüdüyünd n, 

canlılar onu hiss etmir. Bu sah ni yaradan elektrik yükl ri heç bir zaman  ks

yükl rl  neytralla mır v  yox omlurlar.Çünki t bi td  bu yükl ri

neytralla dıracaq m nfi i ar li c m yük 6·10

5

Kl t rtibind dir. T bi tin bu 

möcüz si h l lik aydınla dırılmamı dır. Bu yükl rin yer s thin  paylanmı

ümumi sayı a a ıdakı kimi hesablanacaqdır:

2

9



2

12

0



/

10

925



,

2

10000



/

300


10

85

,



8

m

Kl

sm

V

F

E

-yerin s th

t b q sind  yükl rin orta s thi sıxlı ıdır. Lakin bu yükl r, atmosfer 

bo almalarının yaranmasında dem k olar ki heç bir rol oynamır. Onlar sad c

efir yükl ridir. Atmosferd  onlardan ba qa müxt lif t bii v  süni m nb l rd n

çoxlu miqdarda, h r k tli elektrik yükl ri yaranır. M s l n, gün d  olan 

partlayı lar v  yer t kind

üa radiasiyaları, yeraltı a ır metal v  b zi yeraltı

filizl rin radioaktiv parçalanması, elektrik stansiya v  yarımstansiyalarda olan 

qövs bo almaları, atom reaktorlarının yükl ri v  s. buna misal ola bil r.

Atmosferd  suyun dövranı v  kül kl rin yaratdı ı güclü axınlar bu yükl rin

atmosferd  yayılmasına v  buludlar  kilind  toplanmasına

rait yaradır.

5.1.1. Ildırımlı buludların yaranması

Ildırım, buludla yer v  ya buludların öz arasında meydana çıxan

elektrik bo almalarıdır. Buludla ma zamanı, ildırımdan  vv l elektrik 

yükl rinin toplanması v  ayrılması ba  verir. Bu yükl r güclü hava axını,

soyuma, intensiv kondensasiya v  kül kl rin t sirind n yaranır. Yer s thind n

2-5 km yüks kl r  qalxan güclü hava c r yanı, su buxarları v  onlarla b rab r

elektrik yükl rinin da ıyıcısı olub, bo alma önc si prosesl r  daxildir.  



_________________Milli Kitabxana__________________ 

184 


Yüks kl r  qalxdıqca, m nfi temperaturlara dü n su buxarları donaraq 

kristal hala keçirl r. Donma, su damcılarının s thind n ba ladı ından onun 

öz yi maye halında qalır. Donma zamanı ayrılan temperatur, damcının

daxilind  temperaturun 0



0

C –d  saxlanmasını t min edir. Bu zaman donmu

üst buz t b q si müsb t, damcının öz yi is , m nfi i ar  il  yükl nmi  olur. 

Damcının donma d r c si artdıqda, onun öz yi geni l n r k partlayır v

müsb t yükl nmi  üst qabıq xırda parçalara çilikl n r k, daha yüks kl r

sovurulur, nisb t n a ır olan m nfi yüklü öz k is , buludun a a ı hiss sin

enir. Bel likl  buludların a a ı hiss sind   m nfi yükl r, üst hiss sind  is

müsb t yükl r toplanmı  olur. Bu hal, [35] buludların elektrikl nm sinin sas

mexanizmi oldu undan prosesd  buludların 90 %-i m nfi yükl nmi  olur. Ona 

gör  ildırım bo alması zamanı yer   m nfi yükl r g lir. Yerd n is

ksin ,


müsb t yükl r buluda t r f qalxırlar.   

Yer kür sinin orta en dair l rind  ildırım çaxmalarının ümumi 

sayından, 30-40 %-i yer  vuran ildırım, 60-70 %-i is  buludlar arası v

müxt lif yükl rl  yükl nmi  bulud qatları arasında bo almalar t kil edir.  

Buludların a a ı t b q sind   m nfi yükl r artdıqca üst qatlarda 

induksiyalanan tarazla dırcı müsb t yükl r d  çoxalır. Buludlar v  buludla yer 

arasında ESG artaraq hava üçün kritik qiym t  (20-24 kV/sm) çatır. Ona gör

buludun yer s thin  çevrilmi  alt hiss sind n m nfi yükl rin yer  t r f inki af

ed n elektrik bo alması ba layır. Ildırımın yer  istiqam tl n n m nfi bo alma 

kanalı açıldıqda orada ani müdd td  yükl rin tarazlı ı pozulur. Buludlarda 

toplanmı  müsb t yükl r tarazla dırcı m nfi yükl rini itirdiyind n onların da 

ks istiqam t  atmosferin yuxarı qatlarına t r f daha böyük m saf l r  h r k ti

ba layır. Burada müsb t yükl rl  atmosferin ionosferaya yaxın qatlarının gün

radiasiyası v  ionosferadakı m nfi yükl rl  neytralla ması ba  verir. Bu hadis

yer s thin   g l n gün  radiasiyasını v  yuxarı qatlardakı m nfi yükl ri

azaldaraq yerd ki canlı orqanizml r  öz müsb t t sirini göst rir. Bel likl

ildırım t kc  f lak tl r  deyil, mü yy n faydalı t sirl r  d  malikdir.  

vv lc  ilk m rh l d  nisb t n a a ı -1,5·10



5

m/san sür tl   h r k t

ed n bo almanın «lider» forması açılır. Bu  kild  olan bo alma, z if i ıqlanan

lider kanalına çevrilir. Bu zaman lider kanalının ionla ma zonası, bulud 

t b q sinin alt hiss sind ki kimi m nfi i ar  il  yükl nmi  olur. Bulud v  lider 

kanalının yükl ri yer s thind

ks i ar li yükl rin induksiyalanmasına s b b

olur. Lider yaxınla dıqca, yer üstü hündür obyektl rin ucunda ESG-yi gücl nir

v  en n lider istiqam tin  qar ı, onlardan « ks i ar li lider» bo almaları

inki af edir. Lider m rh l sind  ildırım kanalı on v  yüzl rl  amper c r yan

da ıyır.  

Buludlardan inki af ed n lider, yer  v  ya yerd n buluda t r f yön lmi

ks lider kanalına 25-100 m qalmı , onlar arasında qiym ti 10 kV/sm-  çatan 

ESG  meydana çıxır. Bir neç  mikrosaniy

rzind  bu m saf  de ilir v  arada 



_________________Milli Kitabxana__________________ 

185 


0,5-5  MCl (meqa Coul) enerji ayrılır. Bu enerji, orada istilik v

termoionla maya s rf olunur.  Bo alma kanalının bu hiss sind  keçiricilik 

yüks lir v  artan ESG zonası, 1,5·10

7

÷1,5·10

8

 m/san sür tl  buluda t r f ks 

istiqam t alır. Bu proses « sas bo alma» adlanır. Bu zaman kanalda güclü 

i ıqlanma v  istilik ayrlıır. 5-10 mksan rzind   c r yan bir neç  on v  yüz 

kiloamperl r  çatır, sonrakı 25-100 mksaniy d  bu c r yan amplitud 

qiym tinin yarısına q d r azalır. Çox qısa müdd td  kanalın temperaturu 

20000 - 30000 

0

C-y  çatır. Ildırımın bu «termik kanal»ı sür tl  geni l nir, 



trafdakı soyuq hava t b q sind  dal a z rb si yaradır v  öz yolunda yüks k

t zyiqli partlayı  tör dir.

Yer

thind n


ks ( sas) bo alma zamanı lider kanalında yükl r

neytralla ır.

sas bo almanın ilk anları liderd  yükl rin neytralla ması v    

(bo almada impulsun c bh si) c r yanın artmasına, liderin ionla ma zonasında

yukl rinin neytralla ması is , c r yanın azalmasına uy un olur.

Ildırım bo almasının son final m rh l sind , bir neç  millisaniy

rzind  kanalda c r yan 10÷100 A-l r   q d r azalır. Bu zaman is , buludda 

yükl r neytralla ır. Çox hallarda, final m rh l sinin c r yanlarına, ildırımlı

buludların müxt lif yüks klikl rind  toplanmı  yükl rin yaratdı ı «t krar 

bo alma»  c r yanları lav  olunur. T krar bo almalar, artıq birinci kanalda 

açılmı  istiqam t üzr , 10

6

 m/san sür tl , ox  kilind  keçirl r. T krar



bo almalarda c bh  müdd tind  c r yanın artım sür ti böyük amplitudaları is

kiçik olur. T krar ildırım kanalları parıltılı qı ılcımlar  kilind  görünürl r.



5.1.2 . Ildırımın elektrik xarakteristikaları

  Ildırım ifrat g rginlikl r m nb i kimi 

 Lider 


m rh l sinin  sas bo almaya keçid prosesini yükl nmi  vertikal 

m ftilin yerl  qısa qapanması kimi, imitasiya etm k olar. Tutaq ki, lider 

m rh l sind  vahid m saf sind  sabit   – q d r m nfi yük olan keçirici kanal 

yaranmı dır. K açarı qapandı ı zaman ( k.5.1.1), m nfi yükl r yerd n m ftil

axan müsb t yükl rl  neytralla acaqdır.

g r, kanalda neytralla ma yuxarı t r f

 sür ti il  yayılarsa, onda 

c r yanın amplitudası a a ıdakı kimi yazılar:



ildm

I

(5.1.1)


g r, c r yan R–aktiv müqavim t vasit si il  yer  qapanarsa, onda 

c r yan azalır v  a a ıdakı kimi yazılır:



R

Z

Z

I

ildm

(5.1.2)


_________________Milli Kitabxana__________________ 

186 


burada Z - ildırım kanalının ekvivalent dal a müqavim tidir.

 (5.1.2)–d n görünür ki, ildırım c r yanı vurdu u yerd , müqavim tin

qiym tind n asılı olaraq azalacaqdır. M s l n, yerüstü hündür obyektin 

müqavim itin  t rs  müt nasib olaraq azalma olar. 

 Yüks k televiziya qüll l rind n aparılmı   t tqiqatlar göst rmi dir ki, 

ildırım kanalının dal a müqavim tl ri 1,1- 8 kOm h ddl rind  d yi ir. N z ri

ara dırmalar is  göst rir ki, ildırım c r yanının amplitudası artdıqca onun 

dal a müqavim ti 300-600 Om –a q d r azalır. Z-in qiym tl ri bu h ddl rd

olduqda yerüstü obyektin 50 Om müqavim ti ildırım c r yanının

amplitudasına o q d r d  t sir etmir. Ona gör , ildırım hesabatları aparıldıqda

çox da böyük x ta olmadan ildırım kanalının müqavim tini sonsuz götürm k

v  ya ildırım vurmasını, obyekt   c r yan m nb inin qo ulması kimi q bul

etm k olar. 

k.5.1.1.  sas bo almanın inki afını izah ed n sad  sxem 

 Yüks k g rginlik avadanlı ına göst ril n elektromaqnit t sirin

baxdıqda, ildırım c r yanı öz forması v

sas bo alma zamanı malik oldu u

amplitud qiym ti il   n z r  alınmalıdır. Ona gör   t xmini olaraq, c bh

müdd ti - 



c b

v impuls müdd ti -



imp 

olan, a a ıdakı aperiodik formalı dal a

götürül  bil r

k. 5.1.2.



_________________Milli Kitabxana__________________ 

187 


k.5.1.2. Ildırım c r yan impulsunun forması v  parametrl ri

Burada, ildırım c r yanının maksimal qiym ti

sas

h miyy t


malikdir. Maksimal c r yan t sir etdikd , aktiv müqavim tl rd  – m ftill rin

dal a müqavim ti v  torpaqlama müqavim tl rind  böyük g rginlik dü gül ri

alınır.

Ildırım c r yanının statistik paylanma asılılqları



k. 5.1.3 –d

verilmi dir. Bu asılılqlarda ildırım c r yanın ehtimalları normal paylanma 

qanununa, c r yanın amplitud qiym tl ri v  dig r parametrl ri is , loqarifmik 

kalalara uy un verilir. M nfi ildırımın 50% ehtimallı  birinci komponentl ri



30 kA  c r yan, sonrakı komponentl ri is 13 kA  c r yanlar yaradırlar. 1 v  2 

paylanmalarının f rqi müsb t bo alma c r yanlarının, m nfi ildırım bo alma 

c r yanlarından çox oldu unu göst rir.

 Ildırım 

c r yanının c bh sinin dikliyi - a m ftill rd  induktiv g rginlik

dü gül rini v  maqnit  laq li dövr l rd  induksiyalanan g rginlikl ri t yin

edir:

dt

di

a

ild

          (5.1.3) 

k. 5.1.4 - d  ildırım c r yanının c bh sinin maksimal dikliyinin 

ehtimalları verilmi dir.

T crüb d  orta diklikd n istifad  edilm si uy un görülür:- a

or

=I

ild

/

c b

 .

Bu,  k. 5.1.2 -d  t yin edilmi  impuls parametrl rinin 



c b

-  c bh  müdd tind

çox da böyük x taya s b b olmur. M nfi ildırımların birinci komponentl ri 

ildırım c r yanının maksimal dikliyinin 50 %-li ehtimal qiym ti üçün 13 

kA/mksan (1-asılıl ı), sonuncu komponentl r üçün is  30 kA/mksan (3-

asılıl ı) t kil edir.    



_________________Milli Kitabxana__________________ 

188 


k.5.1.3. Ildırım c r yanının ehtimalları 1- müsb t v  m nfi impulsların

birincikomponentl ri; 2-m nfi ildırımın birinci komponentl ri;

3-m nfi ildırımın son komponentl ri

k.5.1.4. Ildırım c r yanı c bh sinin dikliyinin ehtimalı 1-müsb t v  m nfi

ildırımın bütün komponentl ri; 2-m nfi ildırımın birinci komponentl ri; 3-

m nfi ildırımın son komponentl ri

 

T qribi hesabatlarda m nfi ildırımların birinci v  ardıcıl g l n



komponentl rini n z r  almadan, ildırım c r yanı v  onun c bh sinin dikliyi 

üçün paylanma ehtimalının orta qiym tl rini istifad  edirl r. C r yan v

impulsun dikliyinin, statistik paylanma asılıl ı a a ıdakı eksponensial 

funksiyalarla ifad  edil  bil r: 



ild

ild

I

04

0

I

P

,

exp



(5.1.4)

a

08

0

a

P

,

exp



(5.1.5)

burada  P(I



ild

), P(a)  uy un olaraq ildırım c r yanı v  onun dikliyinin verilmi

qiym tl r   b rab r v  ondan böyük olma ehtimallarıdır. D niz s viyy sind n

1000 m yüks klikd  olan da  rayonlarında eyni etimallarla verilmi  ildırım

c r yanları v  onların dikliyi aran rayonlarına nisb t n iki d f  kiçik olur.  



Yüklə 4,73 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   47




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin