Har qanday jamiyat institutsional muhitini tashkil etuvchi ma’lum bir institutlar doirasida faoliyat yuritadi va rivojlanib boradi

2.2. Institutsional o‘zgarishlar va ularning YAIMga ta’siri
O‘zbekiston Respublikasini 2030 yilga qadar ijtimoiy-iqtisodiy kompleks rivojlantirish konsepsiyasi jamoatchilik muhokamasi uchun qaytadan e'lon qilindi.
BMT, BMT Taraqqiyot Dasturi, Jahon banki, Osiyo taraqqiyot banki va Birlashgan Arab Amirliklarining ekspertlari, mahalliy ilmiy-tadqiqot muassasalar olimlari, respublika vazirlik va idoralari tomonidan keng muhokama qilingan, quyidagi ustuvor maqsad va yo‘nalishlarni qamrab oluvchi O‘zbekiston Respublikasini 2030 yilga qadar ijtimoiy-iqtisodiy kompleks rivojlantirish konsepsiyasining ustuvor yo‘nalishlari dastur sifatida qabul qilinadi:
institutsional o‘zgarishlar va makroiqtisodiy barqarorlikni ta'minlashning ustuvor yo‘nalishlari etib belgilangan, bozor iqtisodiyotiga o‘tishda amalga oshirilishi zarur bo‘lgan asosiy institutsional o‘zgarishlarni, iqtisodiy o‘sishni miqdoriy ko‘rsatkichidan sifat ko‘rsatkichiga o‘tishi, YeAES va Jahon savdo tashkilotiga integratsiyasini o‘z vaqtida bosqichma-bosqich amalga oshirish hamda mamlakat iqtisodiyoti raqobatbardoshligini oshirish, makroiqtisodiy institutlarni kuchaytirish orqali barqaror rivojlanishni ta'minlash;
iqtisodiyotning real sektorini rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlarini amalga oshirishga qaratilgan o‘rta va uzoq muddatlarda mamlakat iqtisodiy o‘sishining yetakchi tarmoqlarini rivojlantirish, sohalarning resurs iste'moli darajasini pasaytirish orqali ularning iqtisodiy samaradorligini yanada oshirish, iqtisodiyotni o‘rta darajadagi texnologiyaga asoslangan xom-ashyo va yarim tayyor mahsulot ishlab chiqaruvchidan tayyor mahsulot ishlab chiqaruvchiga o‘tkazish, amaliyotga yashil iqtisodiyot talablarini joriy etish, turizm sohasining mavjud salohiyatidan oqilona foydalanish orqali respublikani mintaqada turizm markaziga aylantirish;
inson kapitalini rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlarini amalga oshirishda samarali ijtimoiy-iqtisodiy siyosat olib borish orqali inson kapitalini sifat darajasini yaxshilash, aholini doimiy ish o‘rinlari bilan ta'minlash asosida ularning real daromadlarini oshirish, sog‘liqni saqlash, ta'lim, madaniyat, ilm-fan, adabiyot, san'at va sport sohalarini rivojlantirish hamda BMT “Barqaror rivojlanish maqsadlari” ustuvor yo‘nalishlarini hayotga to‘liq tatbiq etish;
innovatsiya faoliyatini rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlarini amalga oshirishda uning me'yoriy huquqiy bazasini yaratish, innovatsion infratuzilmani shakllantirish, jahonning ilg‘or innovatsion yutuqlarini amaliyotga keng joriy etish, ilmiy-tadqiqotni moliyalashtirishda xususiy sektorning ulushini oshirish, ilmlarga asoslangan iqtisodiyot sohalarini rivojlantirish hamda uzoq muddatlarga mo‘ljallangan innovatsion rivojlanishga o‘tish uchun zamin yaratish;
muhandislik kommunikatsiya va ishlab chiqarish infratuzilmasini rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlari etib belgilangan yo‘l infratuzilmasini yaxshilash hamda ularni xalqaro infratuzilmaga integratsiyasini jadallashtirish, logistika infratuzilmasini rivojlantirish va modernizatsiyalash, dasturiy ta'minot sohasini rivojlanishi uchun zaruriy shart-sharoit yaratish, raqamli iqtisodiyot rivojlanishi qulay infratuzilma yaratish, ishlab chiqarish ifratuzilmasi obektlarini qurish va rekonstruksiya qilishda xususiy sektorni jalb etish;
investitsiya va ishbilarmonlik muhitini yanada yaxshilashning ustuvor yo‘nalishlari asosida natijaga yo‘naltirilgan investitsiya siyosatini olib borish, iqtisodiyotni investitsion jozibadorligini ta'minlagan holda qimmatli qog‘ozlar va moliya bozorini rivojlantirish orqali kapital qo‘yilma hajmini oshirish, xususiy mulk ustuvor mavqeini yanada kuchaytirish, qonun ustuvorligini ta'minlash institutlari faoliyatlarini takomillashtirish ya'ni, amaliyotga o‘rta biznesni kiritish va uning me'yoriy-huquqiy asosini ishlab chiqish hamda uning ulushini oshirish, iqtisodiyotda raqobat muhitini kuchaytirish;
hududlarni mutanosib ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlari etib belgilangan mavjud tabiiy-iqtisodiy salohiyatidan samarali foydalanish, mahalliy hokimiyat organlarining mustaqilligini yanada oshirish, shaharsozlik va urbanizatsiya me'yorlarini ishlab chiqish hamda amaliyotga joriy etish, hududlarni barqaror rivojlanishini ta'minlash hamda ularning faoliyati samaradorligini baholashda milliy reyting tizimini joriy etish.
O‘zbekiston Respublikasini 2030 yilga qadar ijtimoiy-iqtisodiy kompleks rivojlantirish konsepsiyasiga ko‘ra, uning maqsadi – 2030 yilga qadar yuqori darajali inson kapitali, innovatsiyalarga asoslangan real sektorning rivojlanishi va natijaga qaratilgan investitsiya siyosatini yuritilishi orqali ijtimoiy siyosatga yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyoti shakllantirilishi, respublikani Jahon banki klassifikatori bo‘yicha o‘rtadan yuqori daromadli mamlakatlar guruhiga kirishini ta'minlaydi.
Konsepsiyada belgilangan ustuvor vazifalarning o‘z vaqtida bajarilishi mamlakatni 2030 yilda aholi jon boshiga YaIM ikki baravarga oshishi, mehnat bozorida barqaror yuqori daromadli ish o‘rinlarining yaratilishi hamda aholi kam ta'minlangan qatlamini ikki marotabaga qisqarishiga olib keladi. Mazkur maqsadlarga quyidagi miqdoriy va sifat ko‘rsatkichlarni amalga oshirish orqali erishiladi:
aholi jon boshiga YaIM ikki baravarga oshish, mehnat bozorida doimiy yuqori daromadli ish o‘rinlarining yaratilishi hamda aholi kam ta'minlangan qatlamini ikki martaga qisqarishiga olib keladi:
iqtisodiy o‘sish sur'atlari o‘rtacha yillik 6,4 foiz, kapital qo‘yilmalar 9,9 foiz, eksport 9,6 foizni tashkil etishi;
ishsizlik darajasi 9,3 foizdan 5,2 foizga, inflatsiya darajasi 14,3 foizdan 4,3 foizga pasayishi;
iqtisodiy o‘sishning asosiy yangi drayveri o‘rta texnologiyalarga asoslangan sanoatni rivojlantirish orqali sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmini 2,3 martaga (YaIMdagi ulushini 2018 yil 26,3 foizdan 2030 yilda 33,3 foizga), qurilish va xizmat ko‘rsatish sohalarini 2,1 martaga hamda qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini 1,8 martaga oshirish;
iqtisodiy o‘sishda intensiv omillarining ulushini oshirish, jumladan, muqobil va qayta tiklanuvchi energiyaning energiya balansidagi ulushini 25 foizga yetkazish, energiya samaradorligini 2 baravarga, mehnat samaradorligini esa 1,8 baravarga oshirish;
oliy ta'lim xizmatlari qamrov darajasini 40 foizga, iqtisodiyot mutaxassislarga bo‘lgan talabini qondirish darajasini esa 90-100 foizga yetkazish, ba'zi yirik universitetlarning (kamida beshtasi) dunyodagi eng ilg‘or 500 universitetlar qatoriga kirishini ta'minlash, maktabgacha ta'lim xizmatlari qamrov darajasini 2030 yilga borib 85 foizga yetkazish, o‘quvchilar bilimini baholash tizimiga xalqaro PISA, PIRLS, TIMSS dasturlarini joriy etish;
aholini o‘rtacha umr ko‘rish yoshini 78-80 yoshga yetkazish, onalar o‘limini uchdan bir qismga, yangi tug‘ilgan chaqaloqlar o‘limi darajasini ikki martaga kamaytirish;
aholini uy-joy (kishi boshiga 20 kv.m), sifatli ichimlik suv (100 foiz), elektrenergiyaga (100 foiz) bo‘lgan talabini to‘liq qondirish;
ilmiy-tadqiqot ishlariga sarflanadigan xarajatlarni YaIMdagi ulushini 1-1,5 foizga, olimlar va tadqiqotchilarning bandlardagi ulushini 0,4 foizga, biznes sektorini ilmiy-tadqiqot ishlariga xarajatlari ulushini 50-55 foizga yetkazish;
YaHM o‘rtacha yillik o‘sish sur'atini 107,3 foiz, hududiy sanoat mahsulotlari ishlab chiqarishi hajmi o‘sish sur'atlarini 108,6 foiz, xizmatlar sohasini 108,1 foizni tashkil etishini ta'minlash;
mamlakat hududlarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining nomutanosibligini qisqartirish, jumladan, YaHM 3,7 martadan 2,8 martaga, sanoat mahsulotlarini ishlab chiqarishni 13,5 martadan 8 martaga, xizmatlar sohasini 8,9 martadan 6,3 martaga, shuningdek respublika urbanizatsiya darajasini 60 foizga yetkazish.
Konsepsiyada belgilangan yettita ustuvor yo‘nalishlarni amalga oshirilishi natijasida 24 ta xalqaro reyting va indekslarda respublika o‘rnini yaxshilash, jumladan, 2030 yilda iqtisodiy erkinlik indeksini 140 o‘rindan 70 o‘ringa, statistika salohiyati indeksini 124 o‘rindan 50 o‘ringa, global innovatsion indeksini 50 o‘ringa, biznesni yuritish indeksini 76 o‘rindan 20 o‘ringa, sanoat raqobatbardoshligi indeksi 70 o‘ringa, inson kamoloti indeksini 105 o‘rindan 40 o‘ringa, logistika samaradorligi indeksini 99 o‘rindan 50 o‘ringa, Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkilotning kredit reytingini uchinchi pog‘onaga ko‘tarish prognoz qilinmoqda.
Bundan tashqari, konsepsiyada uzoq muddatlarga mo‘ljallangan davrda amalga oshirilishi lozim bo‘lgan yettita ustuvor yo‘nalishlardan iborat zaruriy islohotlarni hayotga tatbiq qilish samaradorligini baholash maqsadida yuqorida keltirilgan 24 ta xalqaro reyting va indekslarni o‘zida qamrab olgan “O‘zbekiston Respublikasi xalqaro reytinglarda” (KPI - Key performance indicators) yagona portali orqali mutasaddi vazirlik va idoralar tomonidan monitoringi olib boriladi.
Eslatib o‘tamiz, 7 oktabr kuni ham normativ-huquqiy hujjatlar loyihalari muhokamasi portalida O‘zbekiston Respublikasini 2030 yilga qadar ijtimoiy-iqtisodiy kompleks rivojlantirish konsepsiyasi loyihasi joylashtirilgan. Loyiha muhokamasi 22 oktyabrga qadar davom etgan.

1