Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev
Yüklə 3,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tamom bo‘lgan jinoyat
|
NOTA BENE !
Tamom bo‘lmagan jinoyat (tayyorgarlik ko‘rish va suiqasd) konkret jinoyat tarkibi belgilarida nazarda tutilgan xatti-harakatlarni to‘liq bajarmaslik yoki jinoiy oqibatlarni keltirib chiqarmaslik bilan tavsiflanadi. Tamom bo‘lgan jinoyat sodir etilgan qilmishda konkret jinoyat tarkibining qonunda nazarda tutilgan barcha belgilari mavjudligi bilan tavsiflanadi. Jumladan, jinoyat ehtiyotsizlik orqasida sodir etilganida, jinoyatga tayyorgarlik va suiqasd bosqichlari mavjud bo‘lmaydi, chunki shaxsning irodasi jinoiy oqibatni keltirib chiqarishga yo‘naltirilmagan. Ijtimoiy xavfli qilmish harakatsizlik bilan sodir etilganda jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish umuman mumkin emas. Tamom bo‘lmagan jinoyatlarning suiqasd qilish bosqichi kesik tarkibli jinoyat tarkiblarida mavjud bo‘lishi mumkin emas, zero, ularning o‘ta yuqori ijtimoiy xavfini inobatga olgan holda, qonun chiqaruvchi qilmishning yuridik tamomlanish vaqtini bir oz oldinga (oldingi bosqichga) suradi. Masalan, bosqinchilik jinoyatida suiqasd qilish imkoni yo‘q, boisi hujum qilishning o‘zi tamom bo‘lgan jinoyat tarkibini ifoda etadi (JK 164-moddasi). Ta’kidlab o‘tish kerakki, jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish va suiqasd qilish uchun javobgarlikka tortishga jinoiy qasdning turi bevosita ta’sir qiladi. Egri qasd jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish va suiqasd qilish uchun javobgarlikni inkor etadi, chunki jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish va suiqasd qilishda shaxsning jinoyat sodir etish istagi natijaga erishishga qaratilgan ongli va maqsadli harakatlaridan iborat. Shuning uchun, jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish va suiqasd qilish faqatgina to‘g‘ri qasddan sodir etilgan jinoyatlardagina bo‘ladi. Bu haqda O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi odam o‘ldirishga suiqasd qilish faqat to‘g‘ri qasd bilan sodir etiladi, qachonki, shaxs o‘lim yuz berishini anglagan va istagan bo‘ladi 1 deb tushuntirish bergan. 1 См.: Постановление Пленума Верховного суда Республики Узбекистан от 24 сентября 2004 г. № 13 «О судебной практике по делам об умышленном убийстве» // Сборник, Т.2. – С. 459. 265 Nihoyat, jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish ham, jinoyat sodir etishga suiqasd qilish ham jinoyatchi erishishni ko‘zlagan jinoiy natijaning mavjud emasligini nazarda tutadi. Subyektga bog‘liq bo‘lmagan holatlarga ko‘ra, jinoiy natijaning mavjud emasligi tamom bo‘lgan va tamom bo‘lmagan jinoyat o‘rtasidagi chegara hisoblanadi. Biroq, agar jinoiy natijaning mavjud emasligi subyektning harakati oqibati bo‘lsa (jinoiy niyatni bajarishdan ixtiyoriy qaytish), u holda shaxsni jinoiy javobgarlikka tortishga ham asos bo‘lmaydi. Xullas, faqat qasddan sodir etiladigan jinoyat bosqichlari jinoyat- huquqiy ahamiyat kasb etadi. Ehtiyotsizlikdan sodir etilgan jinoyatlar bosqichlari jinoiy deb tan olinmaydi, zero, ehtiyotsiz jinoyatlar ijtimoiy xavfli oqibat kelib chiqmasdan oldin jinoyat-huquqiy jihatdan neytraldir. Jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish uchun ham, jinoyat sodir etishga suiqasd qilish uchun ham jinoiy qilmishni sodir etishga qasdning va qilmishning mavjudligi hamda jinoiy natijaning mavjud emasligi bir xilda zarur. Jinoyat bosqichlari qasddan sodir etilgan jinoyatni kvalifikatsiya qilishda, chunonchi jinoyat tamom bo‘lganmi yoki yo‘qmi, tamom bo‘lmagan bo‘lsa, qaysi bosqichda to‘xtatib qo‘yilgan – tayyorgarlik ko‘rish bosqichida (tayyorgarlik ko‘rish bosqichi) yoxud jinoyat tarkibining obyektiv tomonini bajarish bosqichida to‘xtatilganligi (jinoyatga suiqasd qilish) nuqtai nazaridan muhim hisoblanadi. Bunda tamom bo‘lmagan jinoyatni kvalifikatsiya qilishda shunga e’tibor berish lozimki, jinoyatni sodir etishning har keyingi bosqichi oldingi bosqichini o‘z ichiga qamrab oladi. Masalan, o‘g‘rilik jinoyatini sodir etish niyatidagi shaxs, avval ba’zi tayyorgarlik harakatlarini sodir etib (qurol topadi, turli moslamalar tayyorlaydi va h.k.), keyin o‘zganing mulkiga tajovuz qilish davomida, harakatlari unga bog‘liq bo‘lmagan holatlarga ko‘ra to‘xtatilsa, shaxs o‘g‘rilik jinoyatini sodir etishga suiqasd qilganligi uchun javobgarlikka tortiladi. Shu bilan birga, shaxs o‘zganing mol-mulkini yashirin ravishda talon-toroj qilsa hamda ushbu mulkdan o‘z manfaatlariga ko‘ra foydalanish imkoniyatiga ega bo‘lsa, uning harakatlari tamom bo‘lgan o‘g‘rilik deb kvalifikatsiya qilinadi. 266 |