4-rasm. Yurakni tashqaridan massaj qilish uchun
mo'ljallangan nuqtalarda qo‘llarning joylashish tartibi Qorin bo‘shlig‘idan ko‘krak qafasiga o‘tgandan keyin 2 barmoq yuqoridan massaj qiladigan joyni belgilab, qo‘llárni bir-biri ustiga to‘g‘ri burchak shaklida qo‘yib, jarohatlangan kishi ko‘krak qafasi- ni tana og‘irligi bilan ma’lum miqdordagi kuchni moslab bosiladi. Bosish sekundiga 1 marta keskin kuch bilan bo‘lishi kerak. Bunda ko‘krak qafasi ichkariga qarab 3-4 sm pasayishi kerak va bu yurak urish ritmiga moslab davom ettiriladi (5-rasm). Massaj qilish sun’iy nafas oldirish bilan birgalikda olib bo- rilishi kerak. Agar yordam ko‘rsatuvchi bir kishi bo‘lsa, har ikki marta puflagandan keyin 15 marta ko‘krak qafasini bosishi lozim. Jarohatlangan kishining yurak urishi normal holatga kelganligini uning pulsini tekshirib bilsa bo‘ladi. Buning uchun yuqoridagi muolajalarni 2-3 sekundga to‘xtatib, puls sanab ko‘riladi.
5-rasm. Yurakni tashqaridan massaj qilishda yordam
beruvchining joylashish holati Sun’iy nafas oldirish yo‘liari: Birinchi usul. Agar yordam beruvchi shaxsning bir o‘zi sun’iy nafas oldiradigan bo‘lsa, birinchi usulni qo‘llagan ma’qul. Birinchi usulning afzalligi shundaki, bu usul oddiy va yengil bo‘lib, uni ozroq mashq qilish bilan osongina o‘rganib olish mumkin (6-rasm).
6-rasm. Bir kishi bo‘lganda sun’iy nafas berish vayurakni
tashqaridan massaj qilish tartibi Birinchi usulda shikastlangan kishini qomi bilan yerga yotqizila- di, boshi yon tomonga qaratilib tirsagi bukilgan qo‘li ustiga qo‘yiladi, ikkinchi qo‘lini boshi tomoniga uzatiladi, boshining tagiga biror narsa yoziladi. Iloji bo‘lsa, shikastlangan kishining tili tortib chiqariladi, biroq uni ushlab turish zarur emas, chunki til tortib chiqarilgandan keyin shu holicha turaveradi Yordam beruvchi shikastlangan kishini ikki oyog‘i orasiga olib tiz cho‘kadi, bunda uning yuzi shikastlangan kishining boshi tomoniga qaragan bo‘lishi kerak.
Kaftlar shikastlangan kishining pastki qovurg‘alari ustiga qo‘yiladi va juftlashtirilgan barmoqlar bilan biqinidan ushlanadi.
“Bir, ikki, uch”deb gavda bilan oldinga asta-sekin engashiladi va gavdaning butun og‘irligini qo‘llarga tashlab shikastlangan kishining pastki qovurg‘alariga bosiladi (shikastlangan kishi nafas chiqaradi), kaftlarni shikastlangan kishining biqinidan olmay, gavda orqaga tashlanadi (shikastlangan kishi nafas oladi).
“To‘rt, besh, olti”deb sanagandan keyin, yana “bir, ikki, uch” deb, asta-sekin engashiladi va gavdaning og‘irligini qo‘llarga tushirib, shikastlangan kishining pastki qovurg‘alariga bosiladi va shunday harakatlar takrorlanaveradi.
Ikkinchi usui. Agar yordamchilar bo‘lsa, ikkinchi usulni qo‘llagan ma’qul, chunki bu usui yaxshiroq natija beradi. Biroq bu usulda yordam beruvchilar tez charchab qoladi, ular almashib turishlari kerak bo‘ladi (7-rasni).
