Diqqatni rivojlantirish metodlari



Yüklə 9,54 Kb.
tarix22.12.2023
ölçüsü9,54 Kb.
#189998
Diqqat


Diqqatni rivojlantirish metodlari
Kalitlarni yotoqxona stoliga qo'ygandan so'ng, biz ularni qanchalik tez-tez topa olmayapmiz. Yoki biron bir joyda flesh-diskdagi qopqoq ko'rish maydonidan yo'qoladi. Va juda oddiy savolga qancha odam to'g'ri javob berishi mumkin: sizning uyingizda liftga kirishdan qancha qadamlar bor?
Qizlar ko'pincha yigitlarni beparvoligi uchun tanbeh berishadi, ota-onalar esa bolalarini ovoz chiqarib o'qiyotganda so'zlarni o'tkazib yubormasliklari uchun ularni tanbeh berishadi. Bularning barchasi uchun e'tiborning etarli darajada rivojlanmaganligi sabab bo'ladi. Diqqatni jamlashni
qanday rivojlantirish masalasi ko'plab olimlarning fikrlarini tashvishga solmoqda.Nega bolalar bog'chasidagi bolalar u yoki bu o'yinchoqning rangi yoki shakli qanday bo'lishini yoki kichik qofiyalarni o'rganishni doimo so'rashadi? Ushbu e'tiborni rivojlantirish vazifalarining barchasi bolalarni o'qitishda juda muhim qadamlardir.
Ammo hatto kattalar davrida ham e'tiborni, shuningdek, xotirani o'rgatish va rivojlantirish mumkin. Agar siz muntazam ravishda mashq qilsangiz va diqqatni rivojlantirishning samarali usullariga rioya
qilsangiz, unda natijalar uzoq kutmaydi.
Diqqat darajasiga ta'sir qiluvchi asosiy parametrlar barqarorlik va kontsentratsiya. Garchi yodlash asosida aqliy ishlarni bajarish jarayonida ularning ajralishi (masalan: har qanday ma'lumotni o'qish yoki tinglash) faqat shartli deb hisoblanishi mumkin.
Diqqat kuchi va uning barqarorligini shaxsning boshlang'ich, irodaviy fazilatlarini hisobga olmagan holda ko'rib chiqish deyarli mumkin emas. Faqatgina intizomli odam kundalik
ishlarda iloji boricha ehtiyotkor bo'lishi mumkin. Darhaqiqat, aynan shu odamlar o'zlarining majburiyatlarini mantiqiy xulosaga keltiradilar.
Har qanday biznesga diqqatni jamlash istagi irodadan mustahkamlanishni talab qiladi. "Men xohlayman" va "menga kerak" iboralari bir-biriga mos kelishi kerak va ko'pincha hayotda yuksaklikka erishish uchun bunga ustunlik berish kerak, ba'zan yoqimsiz: "majbur qilishim kerak".Nega bolaligimizda avvaliga har doim shirin taom eyish taqiqlangan va asosiy taom bilan "shug'ullanishimiz" kerak edi? Aynan shu sababli dastlab qiyin va qiziq bo'lmagan topshiriqlar yoki topshiriqlarni boshlash, so'ngra oson va yoqimli ishlarni bajarish talab etilayotgan sabablarni asoslash mumkin.
Dinamik sport bilan shug'ullanish, ochiq havoda o'ynash, boshqotirma va krossvordlarni echish, shuningdek diqqatni o'ynoqi tarzda rivojlantirish
uchun boshqa mashqlar diqqatni rivojlantirishga yordam beradi. Shaxmat o'yini ayniqsa foydali deb hisoblanadi, chunki u nafaqat sizni o'ylashga undaydi, balki raqibingizning fikrlari poezdiga ham ergashadi. Shunga qaramay, ushbu tadbirlarning foydasi uchun ekanligini unutmaslik kerak e'tiborni rivojlantirish va shakllantirish ular
nafaqat sizning qiziqishlaringiz va istaklaringiz bilan mos tushganda, balki sizning qobiliyatlaringizga va oldingizga qo'ygan maqsadlaringizga mos kelganda bo'ladi.
Agar shunday qilmasangiz erishishni maqsad qilib qo'ying ma'lum balandliklar, sizning barcha harakatlaringiz faqat passiv tafakkurga o'xshash bo'ladi va diqqatning rivojlanishiga hech qanday ta'sir ko'rsatmaydi.
Hissiy komponent juda katta rol o'ynaydi; bunga arziydi ijobiy fikrdaunda siz diqqatni jamlashingiz uchun albatta oson bo'ladi. Agar siz biron bir topshiriqni bajarishni istasangiz - uni yaxshi ko'ring, unga to'liq qiziqib ko'ring, shunda har qanday ish argument qo'lida bo'ladi.Odamga har bir daqiqada ta'sir qilib turadigan qo'zg'atuvchilar turlicha reflekslarga sabab bo'ladi. Chunki har qanday refleks organizmning tashqi ta'sirotga beradigan qonuniy javob reaksiyasidir.Diqqatning
nerv-fiziologik asosida orientirovka yoki tekshirish deb ataladigan maxsus refleks yotadi.
Bunday refleksni akademik I.P.Pavlov maxsus ibora bilan "bu nima gap refleksi" deb ham ataydi. Ana shu refleks odatda organizmga to'satdan
nisbatan yangi narsaning ta'siri yoki haddan tashqari kuchli ta'sirot orqali hosil bo'ladi[2]. Orientirovka yoki tekshirish refleksi diqqatning fiziologik asosi hisoblanadi, chunki bu refleks bosh miya yarim sharlarining po'stida kuchli qo'zg'alish jarayonidan iborat bo'ladi. Boshqacha qilib aytganda har bir daqiqada organizmga turli narsalarning ta'siridan hosil bo'lgan qo'zg'alishlarga nisbatan orientirovka yoki tekshirish refleksi ayni chog'da nisbatan kuchli (ya'ni optimal) qo'zg'alish manbaini yuzaga keltiradi[3].
"Miya yarim sharlarining optimal qo 'zg'alishga ega bo 'lgan qismida -deydi I.P.Pavlov, - yangi shartli reflekslar yengillik bilan hosil bo 'ladi va differensirovkalar muvaffaqiyatli ravishdapaydo bo 'ladi. Shunday qilib,
optimal qo'zg'alishga ega bo'lgan joy ayni chog'da bosh miya yarim sharlarining ijodga layoqatli qismi desa bo'ladi. Miya yarim sharlarining sust qo'zg'algan boshqa qismlari bunday xususiyatga qobil emas. Ularning ayni chog'da funksiyasi juda nari borganda tegishli qo'zg'ovchilar asosida ilgaridan hosil qilingan reflekslarni qayta tiklashdan iboratdir".
I.P.Pavlov tomonidan kashf etilgan nerv jarayonlarining induksiya qonuni diqqatning fiziologik asoslarini tushunib olish uchun
ahamiyatga egadir.Mana shu qonunga muvofiq, bosh miya po'stining bir joyida maydonga kelgan qo'zg'alish jarayonlari bosh miya po'stining boshqa joylarida tormozlanish jarayonlarini yuzaga keltiradi.
Bosh miya po'stining ayrim bir joyida yuzaga kelgan tormozlanish jarayoni bosh miya po'stining boshqa joylarida kuchli qo'zg'alish jarayonlarini paydo bo'lishiga olib keladi [4]. Ayni shu paytda har bir onida miya po'stida qo'zg'alish jarayoni uchun optimal, ya'ni nihoyatda qulaylik bilan harakatlanuvchi biror bir kuchli qo'zg'alish manbai mavjud bo'ladi.
"Agar bosh suyagiga qarash imkoni bo'lganda, degan edi I.P.Pavlov, uning ichidagi miya ko'rinadigan bo'lsa, agar miya yarim sharlarida optimal kuchli qo'zg'alish uchun eng yaxshi sharoit tug'ilgan nuqtasi miltillab
ko'rinadigan bo'lsa, yangi sog'lom bir narsani o'ylab turgan odamning miyasiga qaraganimizda uni miyasini katta yarim sharlarida juda halati jimjimador shakli, surati va hajmi har damda bir o'zgarib, turlanib, jimir-jimir qilib turgan yoruq narsani u yoqdan bu yoqqa yugurib qimirlab turganini va miya yarim sharining bu yorug' narsa atrofidagi boshqa yerlarni bir muncha xira tortib turganini ko'rardik"[6].A.A.Uxtomskiy tomonidan ilgari surilgan dominantlik tamoyili ham diqqatning fiziologik asoslarini aniqlash uchun katta ahamiyatga ega.
Dominantlik tamoyiliga muvofiq miyada qo 'zg'alishning har doim ustun turadigan hukmron o'chog'i mavjud bo 'ladi, bu hukmron qo 'zg'alish o 'chog'i aynan shu damda miyaga ta'sir qilib, unda yuzaga kelayotgan
hamma qo 'zg 'alishlarni qandaydir ravishda o'ziga tortib oladi va buning natijasida boshqa qo 'zg'alishlarga nisbatan uning hukmronligiyanada oshib boradi. Nerv tizimi faoliyatining tabiati qo'zg'alishning hukmron bo'lishi yoki dominantning mavjudligi bilan asoslanadi[5].Bu hol psixologik jihatdan biror qo'zg'atuvchilarga diqqatning qaratilishi va ayni chog'da ta'sir qilib turgan boshqa qo'zg'atuvchilardan diqqatning chalqishida ifodalanadi.Jiddiy diqqat, odatda o'ziga xarakterli bo'lgan tashqi ifodalari bilan bog'liq bo'ladi[7].
Narsani yaxshilab idrok qilishga qaratilgan harakatlar bilan (tikilib qarash bilan eshitish) ortiqcha harakatlarni to'xtatish, nafas olishni sekinlashtirish, diqqat uchun xos bo'lgan yuz harakatlari bilan bog'liq bo'ladi.Psixologiya fanining aksariyat manbalarida diqqat deb psixik faoliyatning yo'naltirilishi va shaxs uchun ma'lum darajada ahamiyatga ega bo'lgan ob'ektning ustida to'planishi tushuniladi. Diqqat shunday muhim bir psixik jarayonki, u insonning jamiki faoliyatlarida bevosita ishtirok etadi. I.P.Pavlovning oliy nerv faoliyati haqidagi ta'limoti va A.A.Uxtomskiylar tomonidan ilgari surgan dominantlik tamoyili va ularning zamondoshlari tadqiqotlarida diqqatning fiziologik asoslari va mexanizmlarini ilmiy nuqtai nazardan tushuntirish imkonini yaratdi[8].
EʼTIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!
🙂
Yüklə 9,54 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin