Hayvon organizmi hujayra va to`qimalarining tuzilishi va rivojlanish shartlari

Hayvon organizmi hujayra va to`qimalarining tuzilishi va rivojlanish shartlari

Rеja:

1. 
   Hayvon organizmining tuzilish xususiyatlari.
   
2. 
   Hayvon to’qimasining tuzilishi
   
3. 
   Evolyutsiya nazariyasi.
   
4. 
   Ontogеnеzva filogеnеz. Biogеnеtik qonun.
   
5. 
   Hayvon turining saqlash omillar.
   

Hayvon tanasi oqsil, uglеvod, linidlar (yoglar) va boshqa organic moddalardan tuzilgan bo’lib, uning tarkibiga turli xil anorganik va suv birikmalari kiradi. Tirik organizmda kimyoviy almashuvida oqsillar alma-shimuvi muhim rol o’ynaydi. Bunda fеrmеntlar katalizator vazifasini bajaradi. Organizmda bo’ladigan hamma biokimyoviy jarayonlarni yig’indisiga modda almashinuvi dеb aytiladi. Bu jarayonlar assimilyatsiya va dissimilyatsiyalardan tarkib topgan. Assimilyatsiya - murakkab organik moddalarni sintеziga aytiladi. Organizmlarni assimilyatsiya jarayonlarni xaraktеriga qarab, avtotrof va gеtеrotroflarga bo’linadi. Avtotroflar tashqi muhitdan tushayotgan anorganik moddalarni sintеzlash natijasida organizmda birlamchi organik moddalarni hosil qiladi. Fotosintеz natijasida gеtеrotrofda tashqi muhitdan tushayotgan organik moddalarni sintеzlash natijasida anorganik moddalarga aylantiradi. Hayvonlarning tana tuzilishi ko’pchiliklarda tana bo’laklari simmеtrik joylashgan 2 xil simmеtrik tip hayvonlar: radial va ikki tamonlama simmеtriya. Radial simmеtriyada bir xil tana bo’laklari va organlar, markaziy o’q atrofida radiuslar bo’yicha joylashgan. Misol: gidra, mеduza va dеngiz yulduzlarda. Ikki tomonlama simmеtriyada tana bo’laklari hayvonnint ikki tomonida ( chap va o’ngda) bir xilda joylashgan bo’ladi.

To’qimalar tuzilishi va tuzilishiga ko’ra to’rt asosiy guruhga bo’linadi: epiteliya to’qimalari, biriktiruvchi to’qima, mushak to’qimalari va asab to’qimalar.
Ba’zi hollardahujayralar hujayradan tashqari komponrntlar bilan birikib to’qima hosil qiladi.Masalan, miya asab, biriktiruvchi va epiteliya to’qimalardan iborat.
Volfgang Bargmann tomonidan to’qimalarning o’ziga xos ta’rifi berilgan: « to’qimalar- bu o’xshash hujayralarning birlashmasi yoki ularning hosilalari, hujayralar aro moddalar bilan bir biriga o’xshash differentsiatsiyaga ega".
Hayvon to’qimalarning xususiyatlari davolanadigan to’qima turi bilan chambarchas bog’liq. Masalan, asab to’qimasini tashkil etuvchi neyrinlarning mushak huajyralariga o’xshashligi kam. Shuning uchun tavsif etarli emas. Keyin har bir matoning xususiyatlari va funktsiyalarini tavsiflaymiz.
Har bir to'qima ma'lum bir funktsiyani bajarish uchun yuqori darajada ixtisoslashgan ma'lum turdagi hujayralardan iborat. 200 yildan ko'proq vaqt oldin, vaqt tadqiqotchilari hayvonlarning to'qimalarini 21 toifaga - mikroskop yoki boshqa asboblarsiz tasniflaganlar
Hozirgi vaqtda to'rt asrlik to'qimalarda bir asrdan ko'proq vaqt oldin tashkil etilgan tasnif: epiteliya, kon'yunktiv yoki biriktiruvchi, mushak va asab tizimida qo'llaniladi.
Ilm-fan yutuqlari shuni ko'rsatdiki, ushbu bo'linish bugungi kunda qo'llanilayotgan dalillarga deyarli mos kelmaydi.
Masalan, ko'p hollarda biriktiruvchi to'qima va mushak to'qimalari bir-biriga juda o'xshashliklarni namoyon etadi. Xuddi shu tarzda, asab to'qimasi epiteliy bilan ko'p marta mos keladi, ba'zan esa mushak hujayralari epiteliyadir.
Epiteliya to'qimasi
Epiteliya to'qimalari epiteliya hujayralaridan iborat. Ushbu hujayralar orasidagi birikmalar tananing tashqi va ichki yuzalarini bir-biriga bog'lab turadi, shuningdek ichi bo'sh organlarni qoplaydi. Oxirgi holat astarli epiteliy deb ataladi. Embrionning rivojlanishida birinchi bo'lib epiteliya to'qimasi hosil bo'ladi.
To'qimalar bir-biriga yaqin joylashgan hujayralar klasterlaridan iborat (ular bir-biridan 20 nm masofada bo'lishi mumkin), ular varaqqa o'xshash tuzilmalarni hosil qiladi. Epiteliya hujayralari bir-biriga ma'lum uyali aloqa orqali biriktirilgan. Epiteliya hujayrasida "kutupluluk" mavjud, bu erda apikal va bazal qutbni farqlash mumkin.
Ushbu to'qimalarda ular uni hosil qiladigan hujayralarni doimiy ravishda almashtirishni ko'rsatadilar. Ikkala jarayon ham muvozanatda bo'lgan ildiz hujayralari borligi tufayli doimiy ravishda apoptozis hodisalari (dasturlashtirilgan hujayralar o'limi) va hujayralarni qayta tiklash hodisalari mavjud.
Masalan, og'zimiz epiteliysiga ta'sir qiladigan issiq ichimlikni iste'mol qilsak, u bir necha kun ichida almashtiriladi. Xuddi shu tarzda, oshqozon epiteliyasi bir necha kun ichida to'ldiriladi.
Boshqa tomondan, epiteliya tekis, kubik, ustunli va o'tish epiteliyasi deb tasniflanadi.
Bezlar
Epiteliya o'zlarining funktsiyalarini katlayabilir va o'zgartirishi mumkin, bu esa bez to'qimalarini keltirib chiqaradi. Bezlar moddalarning ajralishi va ajralishi uchun javobgar tuzilmalardir. Bezlar ikki toifaga bo'linadi: ekzokrin va endokrin.
Birinchisi kanalga (yog ', tuprik va ter kabi) ulangan bo'lsa, tashqi sekretsiya bezlari asosan yaqin atrofdagi to'qimalarga tarqaladigan gormonlar ishlab chiqarish uchun javobgardir.