Hayvonot olami

Sut emizuvchilar sinfi.
Sut emizuvchilar nomidan xam malumki, 
ular o`z bolalarini sut bilan boqadi. Bu umurtqali xayvonlarning eng 
yuksak rivojlangan sinfidir. Bordi - yu haayvonot olami shojara daraxtiga 
o`xshatib tuzilsa, uning eng pastida, boshlanishida bir hujayrali soda 
hayvonlar turgani holda, uning eng yuqorisida sut emizuvchilar turadi. Sut 

---

emizuvchilarning yuksak darajada rivojlanganligini sababi ularda barcha 
organ sistemasi xammadan ko`ra ko`p differensiyalangan, bosh miyasi 
juda katta. Bosh miyada markaziy, yani yarim sharlar ayniqsa yaxshi 
rivojlangan. Ularda eshituv va xidlov organlari juda taraqqiy etgan. Ovqat
hazm qilish organlari: og;iz va tishlar (kurak tish, oziq tish, va qoziq 
tishlar ) ning aniq qismlarga bo`linishi, ularning xayot tarzini o`zgartirgan. 
Eng muximi ularning – issiqqonlik hususiyatini kasb etishi, yani gavda 
haroratining doimo yuqori va bir xil bo`lishidir. Bu hususiyat sut 
emizuvchilarda 
qonning 
aralash 
bo`lmasligi, 
termoregulyasiya 
moslamalari maavjudligi tufayli yuzaga kelgan. Sut emizuvchilarning 
ovqat xazm qilish, nafas olish va qon aylanish sistemalari yaxshi 
takomillashganligi tufayli, ularda moddalar almashinuvi va xayot 
faoliyatining barcha tomonlari kuchaygan. Sut emizuvchilarning tez 
taraqqiy etganligiga yana bir sabab – ularning tirik bola tug`ishi ( faqat 
bazi tuban sut emizuvchilargina tirik bola tug`masdan tuxum qo`yadi ) 
embrionning ona qornida maxsus organ- yo`ldosh orqali bog`langanligi, 
bola tug`ilganidan keyin esa sut bilan oziqlanishidir. Ana shu hususiyatlar 
sut emizuvchilarning bolalarini ko`proq yashab ketishiga imkon 
tug`dirgan. Sut emizuvchilarning terisi pishiq va elastic bo`ladi. Ularning 
tanasi jun bilan, shuningdek yo`gon va uzun qiltiq jun hamda undan 
qisqaroq va yumshoq jun osti tiviti bilan qoplangan. Dag`al va pishiq 
qiltiqli jun terini jaroxatlanishdan saqlaydi.
Ko`pchilik sut emizuvchilar terisida ter bezlari xam bo`ladi. Ter tana 
yuzasidan bug`lanib, uni sovitadi. Ter bilan birga tanadan ortiqcha tuzlar 
va mochevina xam chiqib ketadi. SHunday qilib ter bezlari qo`shimcha 
ayirish organi vaazifasini ham bajaradi.

---

qaytarmaydiganlar [cho`chqalar, begemotlar], qadoq oyoqlilar 
[tuyalar, lamalar], shoxlilar [jirafalar, bug`ular, sigirlar va hokazolar]ga 
bo`linadi. 
Hamma juft tuyoqlilarning oshqozoni murakkab bo`lib, ko`p 
kameralidir. Hazm bo`lishi qiyin bo`lgan oziqlar bunday oshqozonda 
yaxshi ishlanadi. 
Juft tuyoqlilarni ba`zan kavsh qaytaruvchilar deb ham 
yuritishadi. Kavsh qaytaruvchi juft tuyoqlilar kishilar hayotida katta 
ahamiyatga ega. Ularning suti, go`shti, juni, terisidan kishilar uzoq 
vaqtlardan beri foydalanib kelganlar.
 
Toq tuyoqlilar turkumi
. Bu turkumga o`simlikxo`r yirik sut
emizuvchilar kiradi. Ularning oyoqlari uchida bitta tuyoqlari bo`ladi. 
Shuning uchun ham ular toq tuyoqlilar deb atladi. Toq tuyoqlilarga ot, 
eshak, qulon, zebra, oq karkidon va boshqalar kiradi. 
Ot inson tomonidan qadimda xonakilashtirilgan toq tuyoqli 
sut emizuvchi hayvondir. Undan kishilar turli maqsadlarda, minish uchun 
ulov sifatida, janglarda dushman bilan urishish maqsadida, sutidan dorivor 
qimiz tayyorlashda, go`shti va terisini olish uchun foydalanib kelishgan. 
Ot tik qad- qomatli, zirak, sirti ingichka va kalta junlar bilan qoplangan. 
Rangi har xil, sariq, qora, olachipor, qizg`ish bo`lgani uchun ularni 
saman, g`ir, ko`k, bo`z, targ`il deb atashgan. Bizda yilqichilik yaxshi 
rivojlangan. Ayniqsa tog`li rayonlarda ko`plab yilqichilik fermalari
tashkil qilingan. Yovvoyi Prjeval`skiy otidan tortib, jahonga mashhur 
qorabayir, Budyonniy zot otlargacha xalqimiz hayotida keng foydalanib 
va ko`paytirib kelinmoqda. 

---

Xartumlilar turkimi. Xartumlilar turkimi yer yuzida unchalik 
ko`p emas. Bu turkumga Hindiston fili bilan Afrika fili kiradi.