Herman hesse ağir yol

Həyəcandan titrəyən meşə adamının qarşısında meşənin qurtaracağından başlayan Heçlik durmuşdu. Kubunun ayaqları altında dumanlı dərinliklərdə yoxa çıxan sıldırımlı dağ yamacı uzanırdı, qarşıda qayalı dağların çəhrayı kristalları ucalırdı, solda nəhəng, qara dəniz və ağ, köpüklü dalğaların ləpələndiyi, kiçik ağacların bitdiyi sahil görünürdü. Və bütün bunların – minlərlə görünməmiş əsrarəngiz mənzərələrin üzərindən dənizin üstünə günəş ucalır, səmanı parlaq şüalarına qərq edir və dünyanı şölə saçan rənglərə boyayırdı.

Kubu günəşin üzünə baxa bilmədi. Lakin o, günəş şüalarının parlaq rənglərin axını ilə dağları, qayaları, sahili və dənizin maviliyində görünən adaları işıqlandırdığını gördü və Kubu dizləri üstünə düşərək parlayan dünyanın tanrıları qarşısında baş əydi. Kim idi ki, Kubu? O, balaca, çirkli bir heycancığaz idi və onun bütün solğun, tutqun rənglərə boyanmış həyatı qalın meşənin qaranlıq talalarında keçmişdi və o, qorxu və zülmət içərisində, meşələrin alçaq tanrılarına tabe olaraq yaşamışdı. Burada isə dünya vardı və onun baş tanrısı günəş idi. Və meşədə keçən həyatın uzun və mənfur yuxusu sona çatdı və kahin haqqında olan xatirələr unudulub-getdiyi kimi, o meşə həyatının da yaddaşı tutqunlaşıb, günəşin şüaları qarşısında əriməyə başladı.

Kubu daşlardan tutaraq dik qayalarla uçuruma doğru, işığa və dənizə doğru düşməyə başladı və onun qəlbi azad, yalnız və yalnız günəşə baş əyən insanların işıq içində yaşadığı, günəşə tabe torpaqların çağırışında, misilsiz bir xoşbəxtlik içində titrəməyə başladı.

Qeyd:

Hekayə 1914-cü ildə qələmə alınmışdır. Mövzusu Hindistana səyahətlə əlaqədardır.

Meşə adamları bütpərəstdirlər.

Kənarda – yəni xarici dünyada. Bu anlayışın ziddiyyətliliyinə diqqət yetirmək lazımdır: o, meşə adamlarının təsəvvüründə şər və qaranlıq xaotik qüvvə kimi, onlardan qaçan Kubunun təsəvvüründə isə xeyir, işıq, təkallahlılıq rəmzi kimi yer alır. Bu, Hessenin digər əsərləri üçün də xarakterikdir.

Rus dilindən tərcümə: Fəridə Paşa

ERNEST HEMINQVEY: QISA HEKAYƏ

Paduada isti bir yay axşamı idi. Nəhayət ki, buradakı adamların köməyi ilə dama çıxan yaralı əsgər yüksəklikdən şəhərə tamaşa edərək təmiz havanı ciyərlərinə çəkdi. Səmada sərçələr hay-küylə uçuşur, sanki oynaşırdılar. Ancaq, bir az keçmiş hava qaralmağa başladı və bununla da projektorlar işə düşdü. Damdakı digər adamlar isə boş şüşələri götürərək yavaş-yavaş aşağı düşməyə başladılar. Onların səsi bütün eyvanı bürümüşdü. Ara sakitləşəndən sonra Luz çarpayıda, – onun yanında əyləşdi. Nəfəskəsən isti yay gecəsində onun gözəl və təravətli vücudu insana bir yaz mehi tək sərinlik bəxş edirdi.

Artıq üç ildir, Luz burada gecə növbəsində tibb bacısı işləyir. Bu müddət ərzində o, bütün xəstələrin ürəyinə yol tapa bilmişdi. Luz həmin yaralı əsgər üçün əməliyyat stolunu hazırladı, ona toxtaxlıq vermək üçün isə gah dostcasına zarafatlaşır, gah da lağlağı edirdi. Daha sonra yaralı əsgərə keyləşdirici vuruldu və bununla da, yaranmış boşluğu doldurmaq üçün boşboğazlıq etməyə heç bir lüzum qalmadı . Əməliyyatdan sonra qoltuqağacına öyrəşən əsgər, artıq, heç kimin köməyi olmadan da temperaturunu ölçə bildiyindən daha Luzun çarpayıdan düşməsinə heç bir ehtiyac qalmırdı. Burada çox az xəstə var idi və hamısı da onlar arasındakı münasibətdən xəbərdar idi. Bütün xəstələr Luzun xətrini çox istəyirdi. Luza qarşı daha dərin hisslər bəsləyən bu yaralı əsgər isə dəhliz boyu geri qayıdarkən onu öz yatağında xəyal edirdi.

Cəbhəyə qayıtmazdan əvvəl onlar Duomaya* gedib dua etdilər. Sakit və alaqaranlıq bu məkanda insanlar dua etməklə, sanki, özlərini Tanrıya daha yaxın hiss edirdilər. Evlənmək üçün buraya gəlmiş bu cütlüyün isə nə sənədləşmə üçün vaxtı, nə də doğum haqqında şəhadətnamələri var idi. Onsuz da, heç bir sənəd olmadan da onlar özlərini evli hiss edirdilər, ancaq, bəzən bir kağız parçası sevgini heç qorxmadan bütün dünyaya car çəkməyə güc, sanki, heç vaxt onu itirməyəcəyinə zəmanət verir.

Onun cəbhədə olduğu müddətdə Luz çoxlu məktublar yazsa da, onlar yalnız müharibədən sonra mənzil başına çatdı. O, cəbhəyə gətirilən on beş qalaq məktubu tarixlərinə görə seçib, hamısını birnəfəsə oxudu. Bütün məktublarda Luz xəstəxanadakı həyatından, bir də onu necə sevdiyindən, onsuz gecələrin necə uzun, dəhşətli keçdiyindən və daha bu cür bacarmadığından yazırdı.

Müharibə qurtarandan sonra onlar qərara gəldilər ki, evlənmək üçün yeganə yol bu cavan oğlanın öz vətəni, Amerikaya dönüb, yaxşı bir iş tapmağıdır. Luz isə o, bir iş tapanacan onun yanına getməyəcək, yox əgər darıxsa, yalnız o zaman görüşmək üçün Nyu-Yorka gələcəkdi. Hər halda, iki sevən qəlbin istəyi belə idi…Oğlan isə söz verdi ki, içməyəcək, dost-tanışla eyş-işrət məclislərinə getməyəcək, gecə-gündüz yalnız və yalnız bir yuva qurmaq üçün işləyəcək. Bəli, bu idi onun məqsədi: iş tapmaq və evlənmək. Bununla belə, Paduadan Milana gedən qatarda Luzun onunla getmək istəməməsi sevgililər arasında mübahisəyə gətirib çıxardı. Milan vağzalında ayrılıq zamanı çatanda, onlar bir-birilə həmişəki kimi öpüşüb ayrılsalar da, mübahisə hələ də bitməmişdi. Sevdiyi qadınla evlənmək üçün ondan kilometrlərlə məsafə uzaq qalmağı belə gözə alan bu cavan oğlan isə Luzla bu şəkildə ayrıldığına görə çox məyus idi.

Beləliklə o, Genoadan qayıqla Amerikaya yola düşdü. Luz isə xəstəxana açmaq üçün Pardonone şəhərinə geri qayıtdı. Yağışlı, səssiz bu şəhərdə sükutu yalnız bir neçə müddətdir bura yerləşmiş arditi batolyonu pozurdu. Qarlı-yağışlı havada, palçıqlı küçələrdə qışı keçirən batalyon mayoru Luza vurulur və ona eşq elan edir. İtalyanlara heç də yaxşı bələd olmayan bu qızcığaz isə Ştatlara, artıq keçmişinin bir parçası saydığı həmin, amerikalı əsgərə məktub yazaraq onlar arasında yaşananların sadəcə ötəri həvəs olduğunu bildirir. Luz bu hərəkətinə görə məyus olsa da, çox yaxşı bilirdi ki, bütün bunları qəbul etmək onun üçün asan olmayacaq, ancaq, ümid edirdi ki, bəlkə, nə vaxtsa bağışlanacaq. Bu tələsik sevgi macərasından ağlını itirmiş bu cütlük isə gözlənilmədən yazda evlənməyə qərar verirlər. Ancaq, bütün olanlara baxmayaraq, Luz yenə də həmin əsgəri əvvəlki kimi sevirdi, həmişə də sevəcəkdi, ancaq, qəlbinin dərinliyində bunun əslində adi rəğbət hissindən başqa bir şey olmadığını yaxşı anlayırdı. O, bütün qəlbiylə inanırdı və arzu edirdi ki, bu cavan oğlan nə vaxtsa özünə böyük karyera quracaq və hər şeyi unudacaq. Luz inanırdı ki, belə hər ikisi üçün yaxşı olacaq.

Vaxt ötdü, zaman keçdi…Ancaq, iş elə gətirdi ki, mayor onunla nə yazda, nə də başqa bir fəsildə evləndi. Luz isə bu barədə Çikaqoya yazsa da heç vaxt məktubuna cavab almadı. Amerikalı əsgər isə bir müddət sonra , Linkoln Parkında taksi sürdüyü vaxtlarda univermağın ilme şöbəsində işləyən satıcı qızdan qonoreya* xəstəliyinə yoluxmuşdu.

Duoma - Milanda baş kilsə

Qonoreya - cinsi yolla keçən xəstəlikdir.Cinsi yolla yoluxan bu infeksiya şəxsdən şəxsə vaginal, anal və oral seks zamanı keçir.

Tərcümə etdi: Tamella Abdıyeva

ALBER KAMYU "ABSURD VƏ INTIHAR" ESSESI

Fəlsəfənin bircə ciddi problemi var: intihar. Həyatın yaşamağa dəyib-dəymədiyinə qərar vermək elə fəlsəfənin ən başlıca sualına cavab verməkdir. Bütün başqa problemlər ikinci dərəcəlidir: dünyanın üç ölçülü olması da, təfəkkürün doqquz yaxud on iki kateqoriyasının olması da. Bunların heç bir əhəmiyyəti yoxdur!

Qayda belədir: ilk öncə suala cavab verməlisən. Nitsşenin təbirincə desək, filosof hörmətəlayiq olmaq istəyirsə, ilk növbədə özü nümunəvi olmalıdır. Bu zaman cavabın vacibliyi önə çıxır, çünki cavab davranışı qabaqlayır. Bunlar qəlb həqiqətləridir, ağla tətbiq etmək üçün dərinləşdirmək lazımdır. Özüm-özümə sual verirəm: digərləri ilə müqayisədə bu problemlərdən hansı daha vacibdir? Cavab verirəm: davranış qərardan sonra gəlir, ona görə də qərar haqqında danışmalı.

Hansısa elmi sübut üçün ölən adam görməmişəm. Ən vacib elmi həqiqətlərdən birini kəşf edən Qaliley də həyatı üçün təhlükə yarandığını hiss etdiyi an kəşfini inkar etdi. Müəyyən mənada ona haqq qazandırmaq olar. Bu həqiqət diri-diri yanmağa dəyməzdi. Elə də vacib məsələ deyil, dünya Günəşin ətrafında fırlanır, yoxsa Günəş dünyanın. Boş şeylərdir. Bunun əksinə, həyatın yaşamağa dəymədiyini düşünərək ölən xeyli insan görmüşəm. Qəribədir ki, öz həyatlarının mənasına çevirdikləri ideyalar və illüziyalar uğrunda ölən insanlar da çox görmüşəm. Deməli, “həyatın mənası” adlandırdığımız şey nədirsə, o eyni zamanda, ölmək üçün də səbəbə çevrilə bilir. Ona görə də mənim üçün ən vacib sual “Həyatın mənası nədir?” sualıdır. Bəs buna necə cavab vermək olar?

Görünür, bütün mövcud problemlərə yanaşmada iki metod var: La Palis və Don Kixot metodları. Mən ölüm arzusunu və həyat eşqini bununla izah edərdim. Həqiqət və heyrət arasında balans yarandıqda biz emosiyaya və aydınlığa çatırıq. Təvazökarcasına və hissə qapılaraq bu və ya digər məsələdə biliyə əsaslanan klassik dialektikanı daha sağlam düşüncə tərzi əvəz etməlidir. İntihar hər zaman bir sosial problem kimi tədqiq edilib, biz isə əksinə, elə lap əvvəldən bu məsələyə intihar və fərdi düşüncə əlaqəsi kontekstindən yanaşmağı təklif edirik. İnsanın özü belə fərqində olmadan bu davranış, yəni intihar daxili durğunluğun fonunda yetişir. İnsan özü bütün bunlardan xəbərsizdir, günlərin bir günü o, öz başına bir güllə çaxır yaxud özünü sulara qərq edir.

Bir dəfə mənə beş il əvvəl öz qızını itirmiş bir bina gözətçisi haqqında əhvalat danışmışdılar. Deyirdilər ki, bu adam həmin hadisədən sonra yaman dəyişibmiş, dərd onun içini içdən yedi və çökdürdü. Bundan daha uğurlu bir ifadə forması tapmaq olmazdı: “içini yedi”. Düşünməyə başlamaq içini yemək deməkdir. Burda cəmiyyətin heç bir rolu yoxdur. Qurd sənin öz içindədir, onu orda axtarmalı.

İntiharın çox səbəbi ola bilər və maraqlıdır ki, bu səbəblərdən ən tez gözə çarpanları ən effektiv olanları deyil. Heç vaxt intihar düşünülmüş olmur. Akt, demək olar ki, hər zaman anlaqsız vəziyyətdə baş verir. Mətbuatda tez-tez bu ifadələrdən istifadə edilir: “dərin kədər”, “sağalmaz xəstəlik”. Bunlar inandırıcıdır. Amma aydınlaşdırmaq lazımdır, həmin gün, həmin hadisədə hanısa laqeyd bir dostun “əməyi” olubmu? Bax əsl günahkar odur! Çünki bu kiçik detal intihar edən şəxsin illərlə ürəyində yatıb qalmış yorğunluğunu və kinini oyatmağa bəs edir.

Həmin anı, daxili sarsıntının intihar cəhdinə keçdiyi o incə çizgini tam müəyyənləşdirmək çətin olsa da, davranışın özündən çıxış edərək müəyyən fikirlər söyləmək mümkündür. İntihar, müəyyən mənada, melodramlarda olduğu kimi içini kiməsə boşaldaraq rahatlaşmaq kimi bir şeydir.

Özünü öldürmək həyatın sona çatdığını, yaxud onun dərk edilmədiyini etiraf etməkdir. Yaxşısı budur, bu bənzətmələrə çox da vaxt itirməyib, hamının anladığı sözlərə keçək. İntihar, sadəcə, etirafdır: “Yaşamağa dəyməz”. Həyat, həqiqətən də, çətindir. Biz bizdən tələb olunan davranışlar göstəririk, bunun müxtəlif səbəbləri var, ən başlıcası isə alışqanlıqdır. İntihar etmək instinktiv olsa da, alışqanlıqların gülünc mahiyyətini, yaşamaq üçün artıq səbəbin olmadığını, dərd çəkməyin mənasız olduğunu dərk etməkdir.

Elə isə təfəkkürü həyat üçün vacib röyadan məhrum edən, ipə-sapa gəlməz hiss hanısıdır? Ən neqativ səbəblərdən olsa belə, izah oluna bilən dünya bizə çox doğmadır. Yox, əgər dünya bütün bu illüziyalardan məhrum olarsa, onda insan özünü bu dünyada qərib hiss edəcək. Bu, çarəsiz bir sürgünlük kimidir, çünki sən uzaq bir ölkənin xatirələrindən, yaxud yeni ölkə ilə bağlı ümidlərdən məhrumsan. İnsan və onun həyatı arasındakı uçurum, aktyorla dekorasiya arasındakı kontrasa bənzəyir, bu isə absud təsiri bağışlayır. Nə vaxtsa intihar haqqında düşünmüş bütün insanlar bu duyğu ilə yox olma istəyi arasında birbaşa əlaqə olduğunu asanlıqla etiraf edirlər.

Düzü, mənim bu essemin mövzusu absurd və intihar arasındakı əlaqədir. Mən aydınlaşdırmaq istəyirəm ki, intihar, doğrudanmı, bu absurddan xilas olmaq üçün ideal vasitədir? Öz-özünü aldatmadan yaşayan insanın davranışlarını onun həqiqət hesab etdiyi şeylər müəyyənləşdirir. Bu halda mövcudluğun absurd olduğuna inanmaq insanın davranışlarının təməlində dayanır. Bu zaman haqlı olaraq sadə və pafosdan uzaq bir sual yaranır: haqqında danışdığımız anlaşılmaz vəziyyətdən tez-tələsik qurtulmaq lazım deyilmi? Əlbəttə, burda öz-özü ilə dil tapmağı bacaran insanlardan söhbət gedir.

İlk baxışdan bu problem həm sadə, həm də mürəkkəb görünə bilər. Bəsit sualların bəsit də cavabı olduğunu düşünmək sadəlöhvlükdür. Məsələyə fərqli prizmadan yanaşsaq, insanların intihara cəhd edib-etməmələrindən asılı olmadan aydın məsələdir ki, “həyatın mənası varmı?” məsələsi haqqında iki fəlsəfi fikir ola bilər: “bəli” və “xeyr”. Kaş ki, məsələnin həlli bu qədər sadə olaydı! Bir də heç bir nəticəyə varmadan, hey sual verənlər var.

Zarafat bir yana, söhbət çoxluqdan gedir, əksəriyyət belədir. Bundan əlavə, hərdən mənə elə gəlir ki, “xeyr” cavabını verənlər ürəklərinin dərinliklərində “bəli” deyə düşünürlər. Nitsşe demişkən, onlar onsuz da “hə” cavabını veriblər. Və əksinə, intihar etmiş insanlar əksər hallarda həyatın mənasının olduğuna inananlardır. Bu ziddiyyətlərdən yayınmaq mümkün deyil. Əksinə, məntiqin daha çox tələb olunduğu məqamlarda bu ziddiyyət daha da kəskin şəkildə üzə çıxır.

Çox vaxt fəlsəfi nəzəriyyələri məhz həmin nəzəriyyələrdən istifadə edənlərin davranışları ilə qarşılaşdırırlar. Həyatın mənasını inkar edən bu mütəfəkkirlərin içində ədəbiyyatdan doğan Krılovdan, əfsanədən yaranan Pereqrindən və fərziyyədən yola çıxan J.Lekyedən başqa heç kəs öz nəzəriyyələri ilə razılaşaraq intihar etməyib. Yağ içində böyrək kimi həyat sürən Şopenhauerin intihardan dəm vurmasını indi zarafatla xatırlayırlar. Heç də gülməli deyil. Nə olsun ki, faciəni bu cür qeyri-ciddi qəbul edirlər, əvvəl-axır bu qeyri-ciddi yanaşma həmin insanın özünü çətin vəziyyətdə qoyur.

İndi bütün bu qarışıqlıq və ziddiyyətin fonunda həyatın mənası haqqında düşüncələr ilə bu həyatdan öz xoşu ilə getmək arasında əlaqənin olmadığına inanmaq olarmı? Gəlin hər şeyi böyütməyək! İnsanı həyata bağlayan bağlar bütün bu məhrumiyyətlərdən daha güclüdür. Bədənin verdiyi qərar ağlın qərarından heç də az əhəmiyyətli deyil.

Məsələ burasındadır ki, bizim yaşama alışqanlıqlarımız düşünmə alışqanlığımızdan daha əvvəl formalaşır. Ölüm zamanımız çatana qədər bədənimiz bu alışqanlıqları qoruyub-saxlayır. Nəhayət, mən bu ziddiyətin əsasını təşkil edən şeyi “yayınma” adlandırıram, çünki bu, Paskalın “əyləncəsi”ndən həm azdır, həm də çox. Bu esse həm də ümiddən bəhs edir. Layiq olmaq istədiyimiz başqa bir həyatın ümidi yaxud həyatın özü üçün yox, bu həyatdan daha yüksəkdə dayanan ideyalar üçün yaşayan insanların hoqqaları həyata məna qatır və bu, aldadıcıdır.

Sanki hər şey qarışıqlıq yaratmağa xidmət edir. Əbəs yerə həyatın mənasını inkar etməyin bu həyatın yaşamağa dəymədiyi nəticəsinə gətirib çıxardığını iddia etmirik. Düzü, bu iki yanaşma arasında birbaşa əlaqə yoxdur. Sadəcə, qeyd etdiyimiz qarışıqlıq, qopma və əsassızlıqlara ram olmamalıyıq.

Hər şeyi bir kənara atıb birbaşa problemin üzərində dayanmaq lazımdır. Həyat yaşamağa dəymədiyi üçün intihar edirlər, əlbəttə, bu, həqiqətdir, danmaq olmaz, lakin bu, axtalanmış həqiqətdir. Məgər mövcudluğun bu qədər alçaldılması onun mənasız olmasınınmı nəticəsidir? Məgər həyatın absurdluğu insanı hansısa ümidə doğru qaçmağa yaxud intihar etməyə vadar edir? Bax hər şeyi kənara atıb aydınlaşdırılmalı, izah edilməli olan məsələ budur.

Absurd bizi ölümə aparırmı? Bu sual bütün suallardan daha vacibdir, daha öndə gəlir. Bu araşdırmada detallara yer verilmir. O, haqsız düşüncə, daha doğrusu, məntiq tələb edir. Bu isə heç də asan deyil. Məsələlərə məntiqlə yanaşmaq elə də çətin deyil, lakin məntiqi yanaşmanı axıra qədər qoruyub-saxlamaq qeyri-mümkündür. Özünə qəsd edən insanlar beləcə məntiqsiz şəkildə öz duyğularının izinə düşüb gedirlər. İndi intihar haqqında danışarkən özüm üçün çox maraqlı bir sual yaranır: məntiqlə intihar etmək mümkündürmü? Bunu mən yalnız xaotik bir ehtirasdan qurtularaq və öz həqiqətimin işiğında mühakimələr yürüdərək bilə bilərəm. Mən bunu absurd düşüncə adlandırıram. Başqaları da bu cür yanaşmağa başlamışdılar, düzü, bilmirəm, onlar hələ də bu yoldadırlarmı?

Karl Yaspers birlik içində yaşayan bir dünya qurmağım mümkünsüz olduğunu iddia edərkən fikirlərini belə izah edirdi: “Bu cizgilər məni mənə aparır. Artıq mən burda hansısa “obektiv baxış bucağı”nın arxasına sığına bilmərəm, orda heç kim, hətta özüm də mənim üçün obyekt ola bilməz.” Yaspers də bir çox başqalarının ardınca gedərək düşüncənin sərhədlərinin yaxınlığındakı susuz səhralardan bəhs edir. Bəli, əlbəttə, başqalarından sonra, amma görün, ordan qaçıb qurtulmaq üçün necə də tələsirlər! Düşüncənin sərhədlərinə, bu dönüş nöqtəsinə çoxları gedib çıxa bildilər, hətta gözə çarpmayan insanlar da. Onlar ən dəyərli şeylərindən imtina ediblər. Onların içində fikir aristokratları da var, lakin onların hər cəhdi öz düşüncələri ilə mübarizə idi. Əslində isə, burda əsl hünər düşünmək qabiliyyətini qoruyub saxlamaqdan və bu yad diyardakı təbiəti yaxından izləməkdən ibarətdir. Dözüm və açıq fikirlilik absurdun, ümidin və ölümün iştirak etdikləri bu absud və insanlıqdan uzaq tamaşanın seyrinə dalmalıdır. Bu zaman ağıl öz həyatını qurban vermədən bu tamaşanı analiz etməyə macal tapacaq.

Tərcümə: İkinci Mahmud

DINO BUSSATTININ “ƏJDAHANI NECƏ ÖLDÜRDÜLƏR” HEKAYƏSI

1902-ci ilin mayında qraf Cerolun tez-tez dağlara ova gedən Cozue Lonqo adlı nökəri dedi ki, Quru Vadidə əjdahaya oxşar nəhəng bir heyvan görüb.

Dərənin lap qurtaracağındakı Palissano kəndində qədimlərdən xalq arasında belə bir əfsanə dolaşır ki, quraq dərələrin birində hələ də elə əjdahalardan biri yaşayır. Amma bu uydurmalara indiyəcən heç kim inanmırdı. Lakin bu dəfə Londonun dəlilləri, söhbətinin inandırıcılığı və yaşadığı macəranı hər dəfə danışanda qətiyyən dəyişməyən təfərrüatlar belə bir qənaətə gətirdi ki, orada həqiqətən nəsə var. Qraf Martino Cerol bunu şəxsən özü yoxlamaq qərarına gəldi. Əlbəttə, qraf anlayırdı ki, həqiqi əjdahadan söhbət gedə bilməz, amma ola bilsin ki, buradakı boş dərələrdə nadir növdən olan nəhəng bir ilan yaşayır.

Ekspedisiyada qrafa əyalət qubernatoru Kuinto Androniko öz cəsur və gözəl arvadı Mariya ilə, alim-naturalist İnqirami və onun həmkarı Fusti də qoşuldular. Həddindən artıq zəif iradəli və hər şeyə şübhə ilə yanaşan qubernator çoxdan hiss eləmişdi ki, arvadı Cerola biganə deyil, lakin o, buna əhəmiyyət vermirdi. Odur ki, Mariyanın qrafla birlikdə əjdaha ovuna getmək təklifinə düşünmədən razılıq verdi. Martinonun ondan daha cavan, gözəl, güclü və mərd və daha varlı olmasına baxmayaraq, Androniko arvadını qrafa qətiyyən qısqanmırdı və ona heç həsəd aparmırdı.

Nəhayət, günlərin bir günü, gecə yarıdan keçmiş səkkiz atlı ovçunun müşayiətilə şəhərdən iki fayton çıxdı. Səhər altıda onlar artıq Palissano kəndinə çatmışdılar. Cerol, gözəl Mariya və naturalistlərin ikisi də yatırdı. Yalnız Androniko oyaq idi, o, atları köhnə tanışı - həkim Taddeinin evinin qarşısında saxlamağı tapşırdı. Bir azdan faytonçunun oyatdığı, başına gecə papağı qoymuş yuxulu həkim ikinci mərtəbənin pəncərəsindən göründü. Androniko pəncərəyə yaxınlaşıb sevinclə salamlaşdıqdan sonra ona ekspedisiyanın məqsədindən danışdı. Qubernator güman edirdi ki, həkim əjdaha əhvalatını eşidən kimi onları məsxərəyə qoyacaq. Amma Taddei narazılıqla başını bulayaraq qətiyyətlə dedi:

- Sizin yerinizdə olsaydım, oraya getməzdim.

- Niyə? Sizcə dərədə heç nə yoxdu? Bəlkə bunlar hamısı boş söhbətlərdir?

- Yox, ona görə yox,- deyə həkim cavab verdi. – Əksinə, məncə əjdaha var. Baxmayaraq ki, mən onu gözümlə görməmişəm. Şəxsən mən bu işə heç baş qoşmazdım, burada nəsə bir bədlik var.

- Bədlik? Taddei, bəlkə demək istəyirsiniz ki, doğrudan da inanırsınız?

- Mən artıq qocalmışam, əziz qubernator,- həkim cavab verdi,- həyatda çox şeylər görmüşəm. Amma deyilənlər doğru da ola bilər. Yox, gərək baş qoşmazdınız. Qulaq asın, ora yol tapmaq çox çətindi, çoxlu sürüşkənliklər var, süxurları yumşaqdır, bir balaca külək əssə, qiyamət qopa bilər, su məsələsi isə lap müşküldür. Yaxşı olar ki, bu fikri başınızdan çıxarasınız. Kroçettaya getməyiniz məsləhətdir, (o, kəndin arxasındakı yumru, sıx otla örtülmüş dağı göstərdi,)- ora dovşanların uçurumudur. - Bir az susduqdan sonra əlavə elədi: Yox, həqiqətən də mən sizinlə getməzdim. Nə vaxtsa eşitmişdim... Eh, deməyə dilim də gəlmir, başlayacaqsınız gülməyə...

- Vallah gülməyəcəyəm!- Androniko dedi.- Danışın, xahiş edirəm.

- Yaxşı. Deyilənə görə, əjdaha tüstü püskürür və bu tüstü zəhərlidi, tüstünün cüzi bir hissəsi adamı öldürməyə kifayətdir.

Söz verməyinə baxmayaraq Androniko qəh- qəhə çəkdi.

- Mən bilirdim, bilirdim ki, siz mövhumatçısınız. Amma ağını çıxartmayın. Əziz Taddei, indi axı orta əsrlər deyil. Sağ olun, biz axşam qayıdacağıq, özü də mütləq əjdahanın başıyla!

O, əlini yelləyib faytona oturdu və faytonçuya “tərpən!” dedi. Ovçular dəstəsinə daxil olan və yola bələd olan Cozue Lonqo dəstənin başında gedirdi.

- O qoca başını niyə bulayırdı? – yuxudan oyanan Mariya soruşdu.

- Fikir vermə, boş şeydir. –Androniko cavab verdi.- Bekarçılıqdan Taddei arabir baytarlıqla da məşğul olur. Biz onunla ağız yarası epidemiyasından danışırdıq.

- Bəs əjdaha? – üzbəüz oturan qraf Cerol soruşdu, - əjdaha haqqında bir şey bilib - bilmədiyini soruşmadın?

- Doğrusunu desəm, yox, - qubernator cavab verdi. - Gülünc görünmək istəmədim. Bircə onu deyim ki, ov ovlamağa gəlmişik.

Doğan günəş yolçuların yuxusunu qaçırdı; atlar sürəti artırdı, faytonçular isə mahnı oxumağa başladılar. Qubernator: - Taddei bizim ailə həkimimiziydi, - dedi.- Vaxtilə onun əla müştəriləri vardı. Günlərin birində, niyəsi yadıma gəlmir, deyəsən uğursuz məhəbbətinə görə o, köçüb tək-tənha yaşamağa başladı. Sonra başına yenə nəsə gəldi, elə o vaxtdan dağlara çəkildi. Əgər başqa bir sərgüzəştlə rastlaşsa, heç bilmirəm burdan hara gedəcək... Yəqin o da əjdaha kimi bir şey olacaq.

- Bu nə axmaqlıqdır? – Mariya acıqlı- acıqlı söhbətə qoşuldu,- sizin başqa söz- söhbətiniz yoxdur? Daha cana yığıldım, bəsdirin.

- Axı bu səfəri sən özün arzulamışdın, əzizim,- əri yumşaqcasına, amma kinayə ilə etirazını bildirdi.- Həm də əgər sən yatmışdınsa, bizim söz - söhbətimizi necə eşidə bilərdin? Olmaya özünü yuxululuğa vurmuşdu?

Mariya dinmədi, narahatlıqla getdikcə hündürləşən, sərtləşən dağlara baxdı. Vadinin qurtaracağında qarmaqarışıq konusvari zirvələr görünürdü. Bu zirvələrin əksəriyyəti çılçılpaq idi. Nə meşə var idi, nə çəmənlik

Səhər saat doqquza yaxın faytonlar dayandı; yol dağa dirənmişdi. Yolçular bu məşum dağların düz ortasına çatdıqlarını başa düşdülər. Yaxından baxanda hiss olunurdu ki, bu dağlar zirvədən ətəyə qədər süxurlardan, az qala yumşaq quru torpaqdan ibarətdir.

- Cığır bax, elə buradan başlayır, - Lonqo əliylə balaca bir dərəyə uzanan, tapdanmış cığırı göstərərək dedi.- Əgər bu cığırla getsək, qırx beş dəqiqəyə Bürelə, əjdahanın göründüyü yerə çatarıq.

- Su götürmüsünüz? – Androniko ovçulardan soruşdu.

- Bizim dördü suyla, ikisi şərabla dolu mehtərəmiz var, əlahəzrət, - ovçulardan biri cavab verdi.- Məncə, bəs edər...

Qəribədir. Şəhərdən uzaqda və dağların onları bütün dünyadan təcrid etdiyi bir yerdə əjdaha ilə bağlı fikir o qədər də cəfəng görünmürdü. Səyahətçilər ətrafa göz gəzdirdilər; mənzərə ürəkaçan deyildi. Dağların insan ayağı dəyməyən labirintləri, göz işlədikcə baş alıb gedən boşluq...

Sakitcə yola düşdülər. Qabaqda tüfənglə, qədimi kulevrinlərlə silahlanmış və başqa ovçu ləvazimatı ilə ehtiyatını tutmuş ovçular, lap axırda isə naturalistlər gedirdilər. Xoşbəxtlikdən cığır kölgəlikdən keçirdi, yoxsa bu sarı yamacların arasında günəşin istisinə dözmək lap cəhənnəm əzabına dönərdi.

Burelə aparan dərə də ensiz idi, dibindən çay axmırdı, yamaclarda nə kol, nə də ot vardı, dörd bir tərəf daş - kəsəkdən ibarət idi. Nə quşların cəh - cəhi, nə suların şırıltısı eşidilirdi.

Dəstə yuxarı qalxana qədər cığırı bizim yolçulardan daha sürətlə qalxan, çiynində keçi cəmdəyi aparan cavan bir oğlan gəlib onlara çatdı.

- Bax, o oğlan əjdahanın yanına gedir, - Lonqo tamamilə ciddi, zarafatsız, kinayəsiz dedi. Sonra da izah elədi ki, Palissanonun sakinləri yaman mövhumatçıdırlar və əjdahanı yumşaltmaq üçün Burelə hər gün keçi göndərirlər. Keçi payını növbə ilə kəndin cavanları daşıyırlar. Allah eləməsin, əjdahanın səsini eşidəsən, hesab elə ki, bədlik qapının ağzındadır.