Herman hesse ağir yol

HERMAN HESSE AĞIR YOL

Herman Hesse1916-cı ildə qələmə alınmış və 1917-ci ildə nəşr edilmişdir. Həkim Hans Bruna və onun həyat yoldaşına həsr edilmişdir.

Nağılın psixoanalitik rəmzləri: dağ özlüyün arxetipidir, bələdçi yol göstərəndir və qəhrəmanın ali «Mən”ini ifadə edir; ağac dünya ağacıdır; quş ruhun rəmzidir.

***

Dərənin girəcəyində, qayalarla əhatə olunmuş yerdə qətiyyətsizlik içində dayanaraq geri çevrildim və arxamda buraxdıqlarıma baxdım.

O yaşıl və səfalı məkanda günəş işıq saçır, çəmənlərdə rəngarəng otlar parıldayırdı. Orda həyat gözəl idi, orda rahat və isti idi, orda ürək könülaçan ətirlərin və çiçəklərin arasında yaşayan arı tək dərindən və rahatdan nəfəs alırdı. Və bəlkə də mən bu yerləri tərk edib dağa qalxmaq istəyimə görə dünyanın ən axmaq adamı idim.

Bələdçi yavaşca çiynimə toxundu. Mən gözümü qəlbimə yaxın olan bu mənzərədən ayırdım və özümü sanki iradəm xaricində isti yatağından qışın soyuğuna çıxmış biri kimi hiss etdim. İndi mən günəş şüalarının çatmadığı zülmətə qərq olmuş dərəyə baxırdım: dərədən kiçicik qara bir bulaq axırdı, onun kənarlarında solğun rənglərə boyanmış qurumuş otlar bitmişdi, bulağın dibində nə zamansa mövcud olmuş, indi isə xatirələrdən belə silinmiş kəslərin sümükləri qədər ölü və solğun olan rəngarəng çınqıl dənələri vardı.

— İstirahət etsək yaxşı olardı – bələdçiyə dedim.

O, səbirlə gülümsündü və biz torpağa oturduq. Sərin idi, dərənin kənarındakı qayalardan soyuq gəlirdi – oradan ətrafa tutqun və iliklərə işləyən hava axını yayılırdı.

Bu yol, doğrudan da, iyrənc və qorxuducu idi. Özünü bu qayaların arasından keçməyə məcbur etmək, bu soyuq bulaqların üzərindən adlamaq, uçurumun sıldırımlı kənarları boyunca zülmət içərisində irəliləmək əzablı və qorxunc idi!

— Dəhşətli yoldur – mən titrəyərək pıçıldadım.

İçimdə sönməkdə olan bir şölə ilə qeyri-mümkün, çılğın bir ümid parlayırdı. Ümid edirdim ki, hələ geri qayıtmaq mümkündür, bələdçini yola gətirmək olacaq, o, bizim ikimizi də bu cür ağır sınaqdan qorumaq istəyəcək. Hə, niyə də olmasın ki? Məgər bizim gəldiyimiz, tərk etdiyimiz yer burdan min dəfə daha gözəl deyildimi? Məgər orda həyat sevgi üçün qapılarını taybatay açmış isti, qayğıkeş axınla nəfəs almırdımı? Və məgər mən bir damla xoşbəxtliyə, bir tikə günəşə, səmanın maviliyi və otların çiçəklənməsi ilə işıq saçan gözlərə haqqı çatan qısa ömürlü, yüngül bir varlıq, bir insan deyildimmi?

Yox, mən qalmaq istəyirdim. Mənim özümü qəhrəman və əzabkeş kimi aparmağa zərrə qədər arzum yox idi. Əgər vadidə, günəşin işıq saçdığı yerdə qala bilsəm, həyatımı rahatlıq və məmnunluq içərisində keçirəcəkdim.

Mən artıq titrəməyə başlamışdım; bu yerdə çox qalmaq olmazdı.

— Sən donmusan – bələdçi dedi – yola düzəlsək yaxşı olar.

Bu sözlərlə o qalxdı, bir anda dikəldi və təbəssümlə mənə baxdı. Bu təbəssümdə nə istehza, nə də şəfqət, nə ciddilik, nə də mərhəmət yox idi. Təbəssümdə heç nə yox idi, anlayışdan başqa, bilikdən başqa. Bu təbəssüm deyirdi: „Mən səni tanıyıram. Sənin qorxularını bilirəm və əlbəttə ki, sənin dünən və srağagün dediyin yüksək sözləri unutmamışam. Sənin qəlbinin qorxu və ümidsizlik içində qaçmağa çalışmasını, sənin orda, vadidə cəlbedici günəş şüaları ilə oyunlarını mən bilirəm – bütün bunlar sənin düşünməyə başlamandan daha öncə mənə məlum olur.”

Bu cür təbəssümlə baxırdı mənə bələdçi. Sonra o, qayalı və qaranlıq dərəyə doğru ilk addımını atdı və mən həmin an ona ölümə məhkum olunmuş cani boynu üzərində dayanmış baltanı sevdiyi və nifrət etdiyi kimi nifrət və sevgi hiss etdim. Amma hər şeydən çox onun məni aparmasına, haqqımda hər şeyi bilməsinə görə nifrət edirdim, onun soyuqluğuna, zəifliklərinin olmamasına xor baxırdım, özümdə onun haqlı olduğunu etiraf etməyə vadar edən, ona haqq qazandıran, ona bənzəyən, onun ardınca getmək istəyən hər şeyə nifrət hiss edirdim.

O, daşların üzəri ilə, qara bulağın kənarları boyunca xeyli irəli getmişdi və bulağın dirsəyindəki qayanın arxasında yoxa çıxmaq üzrə idi.

— Dayan! – qışqırdım mən. Qəlbimə qorxu o dərəcədə hakim olmuşdu ki, ağlımda həmin an “Bu, yuxu olsaydı, mənim dəhşətim çoxdan onun dəmir qandallarını qırıb məni azad etmişdi və mən oyanmışdım” fikri doğdu. – Dayan! – qışqırdım mən – Mən bacarmaram, mən hələ hazır deyiləm.

Bələdçi dayandı və başım üzərindən harasa yuxarıya baxdı. Məzəmmətsiz, lakin o dəhşətli anlayış, dözülməz məlumatlılıq və bəsirət dolu baxışı ilə, hər şeyi əvvəlcədən bilən gözləri ilə baxdı.

— Bəlkə geri qayıdaq? – o soruşdu və o, sözünü heç bitirməmişdi ki, mən iradəm xaricində „yox” deyəcəyimi, “yox” deməli olduğumu anlamağa başladım. Və həmin an bütün keçmiş, adət etdiyim, ürəyimə yaxın olan və sevdiyim şeylər var qüvvəsi ilə etiraz etdi: „“Hə” de, „hə” de!” – və bütün doğma aləm bir yük olub çiyinlərimdən asıldı.

Mən “hə” deyə bağırmaq istəyirdim, halbuki bilirdim, dəqiq bilirdim ki, bacarmayacağam.

O an bələdçi əlini qaldırdı və vadini göstərdi. Və mən bir daha sevdiyim, ürəyimə yaxın olan yerlərə nəzər saldım. Və həmin an mən təsəvvür edə biləcəyim ən dəhşətli mənzərəni gördüm: mən gördüm ki, sevimli və sevgili çəmənlər və vadi ağ və zəif günəşin sönük və sevincsiz şüalarına qərq olub; qışqıran və qeyri-təbii rənglər bir-birinə heç cür uyğun gəlmir; kölgələr tüstü qədər qaradır və əvvəlki kimi əsrarəngiz cazibəsi ilə ağuşuna çağırmır – bu dünyada həyat qalmamışdı, o öz cazibə və gözəlliyindən məhrum olmuşdu – hər yerdən bezdiyimiz, çiyrəndiyimiz keçmiş gözəlliyin qoxusu və dadı gəlirdi. Bütün bunlar mənə tanış idi – mən bələdçinin xoş və sevimli olanı dəyərsizləşdirmək, şirəsini çıxarmaq, həyat enerjisindən məhrum etmək, qoxuları korlamaq, rəngləri sakitcə ləkələmək kimi dəhşətli xasiyyətini tanıyırdım! Eh, mən yaxşı bilirdim: hələ dünən şərab olan, bundan belə sirkəyə çevriləcəkdi. Sirkə isə heç bir zaman şəraba çevrilmir. Heç vaxt.

Mən susur və qəlbimdə kədərlə bələdçinin ardınca getməyə davam edirdim. Axı o haqlı idi, həmişəki kimi haqlı idi. Yaxşı ki, mən onu görə bilirəm, yaxşı ki, ən azından, o, adi vaxtlarda olduğu kimi həlledici anda yoxa çıxıb məni sinəmdən səslənən o yad səslə, müraciət etdiyi, danışdığı o səslə tək qoymaq əvəzinə yanımda qalır.

Mən susurdum, lakin qəlbim durmadan yalvarırdı: „Bircə getmə, bircə məni tək qoyma, mən ki sənin ardınca gəlirəm!”

Bulağın içindəki daşlar dəhşətli dərəcədə sürüşkən idilər, hər dəfə göz önündə kiçilən və ayaqlarının altından sürüşən daşların yaş və dar səthinə ayaq basaraq, daşların üzərindən atlayaraq hərəkət etmək yorucu və cansıxıcı idi. Üstəlik, cığır getdikcə daha çox sıldırımlı olur və qorxunc qayalı divarlar daha yaxına – üzərimizə gəlir, döngələr isə geriyə qayıtmaq üçün yolumuzu kəsirlərmiş kimi bizi daşların əsirinə alırdı. Ziyilli, sarımtıl qayaların üzərində qatı, seliyə bənzəyən su damlaları axırdı. Başımız üzərində nə səmanın maviliyi, nə də buludlar görünürdü.

Mən hey gedir, gedirdim. Mən bələdçinin ardınca gedir, ətrafa qorxu və nifrətdən gözlərimi qıyaraq baxırdım. Budur – yolun üzərində qara bir çiçək, məxmər qaranlıq, kədərli bir baxış var. O, çox gözəl idi və mənə gizlicə nəsə pıçıldayırdı, lakin bələdçi addımlarını yeyinlətdi və mən hiss etdim ki, bir anlıq belə olsa dayansam, bir anlıq belə mənim baxışlarım bu kədərli məxmərə dikilsə, onda qüssə və ümidsiz kədər ağır yük kimi ürəyimdən asılacaq, dözülməz olacaq və qəlbim əbədiyyətə qədər dəlilik və mənasızlıq uçurumunun əsiri olacaq.

Islanmış və çirkli olan mən irəli doğru sürünürdüm və yaş divarlar başımız üzərində birləşərək bizi qaranlığa həbs edəndə bələdçi öz təsəlli nəğməsini oxumağa başladı. O, cingiltili və möhkəm səsi ilə addımlarının ritmində oxuyurdu: “Mən istəyirəm, mən istəyirəm, mən istəyirəm!” Mən bilirdim ki, o, məni ruhlandırmaq və tələsdirmək istəyir, məni bu cəhənnəm əzabının iyrənc bitməzliyindən və ümidsizliyindən uzaq tutmağa çalışır. Mən bilirdim ki, o, mənim bu qəmgin nəğməni təkrar edəcəyimi gözləyir. Lakin mən oxumaq istəmirdim, ona bu qələbəni hədiyə etmək istəmirdim. Məgər mənim nəğmə oxuyacaq halım var idi? Axı mən sadəcə insan idim, mən iradəsi xaricində Tanrının ondan tələb etməyə haqqı olmadığı işlər və qəhrəmanlıqları görməyə sürüklənmiş yazıq və sadə məxluq idim! Məgər bulaq sahilindəki hər qərənfilə, hər yaddaş çiçəyinə taleyində yazıldığı kimi bitdiyi yerdə qalmaq, çiçəkləmək və solmaq ixtiyarı verilməmişdimi?

»Mən istəyirəm, mən istəyirəm, mən istəyirəm” – bələdçi inadla oxuyurdu. Ah, kaş ki, mən geri qayıda bilsəydim! Lakin bələdçinin möcüzəvi yardımı ilə mən artıq elə divarlara dırmanmış, elə dibsiz uçurumlarım üzərindən atlamışdım ki, geri qayıtmaq qeyri-mümkün idi. Hönkürtülər məni boğurdu, boğazımdakı qəhər nəfəs almağa qoymurdu, amma ağlamaq olmazdı, nə olur-olsun, bircə ağlamaq yox. Və onda mən bələdçinin nəğməsini hündürdən oxumağa başladım, mən eyni havanı, eyni ritmdə oxuyurdum, lakin sözlər başqa idi. Mən təkrar edirdim: «Mən bacarmalıyam, mən bacarmalıyam, mən bacarmalıyam!” Lakin yuxarı dırmaşaraq oxumaq olduqca çətin idin, tezliklə təngnəfəs oldum və öskürərək səsimi kəsdim. O isə yorulmadan təkrar etməyə davam edirdi: „Mən istəyirəm, mən istəyirəm, mən istəyirəm” – və tədricən mənə üstün gəldi. Mən onun sözlərini təkrar edərək onunla səs-səsə verib oxudum. Indi yuxarı dırmaşmaq çox daha asan olmuşdu, əslində “istəyirəm” nəğməsi artıq nəfəs almağa mane olmur, yorğunluq gətirmirdi.

Bu nəğmə sanki qəlbimə işıq saçdı və qəlbimdə işıq zülmətə qalib gəldiyi an hamar divarlar bizə yol verirlərmiş kimi geri çəkildilər, daha quru, daha xeyirxah oldular, başımız üzərində isə mavi bir bulaq kimi daş sahillər arasından axan və getdikcə daha da aydınlaşan mavi səma görünürdü, tezliklə bu bulaq gözümüzün önündə artan və genişlənən kiçicik bir mavi gölə çevrildi.

Mən daha çox istəməyə cəhd edirdim, mən öz istəyimə daha çox şövq qatmağa çalışırdım – və mavi göl böyüməyə davam edir, cığırlar daha geniş və daha hamar olur və bəzən mən uzun müddət asanlıqla və heç bir güc sərf etmədən bələdçi ilə ayaqlaşa bilirdim. Və qəflətən tamam yaxınlıqda, başımız üzərində mən bir zirvə gördüm, onun dik yamacları qızmar havada par-par parıldayırdı.

Lap zirvənin ətəyində biz dar dərədən çıxdıq, parlaq günəş şüaları gözlərimi qamaşdırdı, gözlərimi yenidən açdıqda isə qorxudan dizlərim titrədi: sən demə, mən heç nə olmamış kimi, heç bir dayaq olmadan sıldırımlı qayanın tam kənarında dayanmışam: ətrafda ucsuz-bucaqsız səma görünür və qarşımda yalnız şiş uclu zirvə və ona gedən yol dar kəndir pilləkən tək uzanır. Lakin günəş yenə işıq saçırdı, səma yenə parlayırdı və biz həqiqətən bu son təhlükəli hündürlüyə dırmanırdıq – kiçicik addımlarla, qorxumuza var qüvvəmizlə qalib gələrək, gözlərimizi bu əlçatmaz zirvədən ayırmayaraq. Və budur biz ən yuxarıda – dar daş meydançada düşməncəsinə quru, ciddi və seyrək hava ilə nəfəs alaraq dayanmışıq.

Qəribə bir dağ, qəribə bir zirvə idi can atdığımız! Uzun müddət çılpaq, qayalı divarların üzəri ilə sürünərək dırmandığımız bu zirvədə daşdan üzərində bir neçə qısa və qeyri-adi budaqları olan kiçicik bir ağac bitmişdi. Bu qeyri-adi tənha ağac bərk-bərk qayadan yapışaraq, qayaya qovuşaraq dayanmışdı və onun budaqları arasından soyuq, mavi səma görünürdü. Ağacın tam başında isə qapqara bir quş oturmuş, qorxunc nəğməsini oxuyurdu.

Qarşımda bir anlıq rahatlığın sakit görüntüsü vardı: günəş işıq saçır, qayalar istidən yanıb-yaxılır, ağac göylərə yüksəlir və quş hiddətlə oxuyur. O, durmadan təkrar edirdi: „Əbədiyət! Əbədiyyət!” Qara quş oxuyur və durmadan qara bülluru andıran parlaq ciddi gözləri ilə bizə baxırdı. Onun baxışlarına tab gətirmək çətin idi, nəğməsini dinləmək çətin idi, lakin bunlardan daha dəhşətlisi bu yerin tənhalıq və boşluğu, təmiz səmanın ucsuz-bucaqsız, başgicəlləndirici ənginliyi idi.

Burada, bu yerdə ölmək təsəvvürə belə gətirilə bilməyəcək səadətə bənzəyirdi; bu yerdə qalmaq dillə ifadə edilə bilinməyəcək əzab idi. Nə isə baş verməli idi bu an, yoxsa biz və bütün aləm — ətrafda olan hər şey dəhşətli iztirabdan daşa çevriləcəkdi. Mən fırtınadan əvvəlki mehi hiss edirmişəm kimi baş verməkdə olanın boğucu və ağır nəfəsini hiss etdim. Mən onun dözülməz bir hərarətlə ruhuma və canıma işlədiyini duydum. O, başımızın üstünü alırdı, o, artıq yaxında idi, o, artıq çatmışdı.

… Bircə anın içində quş ağacdan ayrılaraq bir daş kimi fəzaya atıldı.

Mənim bələdçim səmaya oxlanaraq atladı, parlayan səmaya düşdü və uçdu.

Və budur o – mənim taleyimin dalğası göylərə ucaldı, qəlbimi ardınca çəkdi-apardı və səssizcə yerə çırpıldı.

Və mən də artıq düşürdüm, harasa yıxılırdım, sürünürdüm, uçurdum; soyuq hava axınının ağuşunda olan mən səadət və əzabdan titrəyərək aşağı – sonsuzluqdan anamın sinəsinə atılırdım.

Rus dilindən tərcümə: Fəridə Paşa

HERMAN HESSE – MEŞƏ ADAMI

Qədim dövrlərdə, hələ gənc insan nəslinin Yerdə məskunlaşmadığı çağlarda meşə adamları var idi. Onlar vəhşi meşələrin ala-toranlığında qorxu ilə bir-birinə qısılaraq və yaxın əcdadları olan meymunlarla düşmənçilik edərək yaşayırdılar. Onların məişəti üzərində yalnız bir tanrı, bir qanun hökmranlıq edirdi: bu meşə idi. Meşə onların vətəni və sığınacaq yeri, beşiyi, yuvası və qəbri idi. Meşə adamlarından heç biri meşədən kənarda həyatı ağlının ucundan belə keçirmirdi.

Onlar meşənin qurtaracağına yaxınlaşmağa qorxurdular və taleyin hökmü ilə hansısa ovçu və ya qaçaq ora düşsəydi, onlar geri qayıtdıqda qorxu içində meşənin kənarlarından başlayan ağ boşluq, qızmar, ölümcül günəşin şüaları altında uzanan Heçlik haqqında danışardılar. Və meşə adamları arasında nə vaxtsa, çox-çox illər əvvəl vəhşi heyvanlardan qaçaraq meşəni tərk edən və elə həmin an kor olan bir qoca yaşayırdı. İndi o kahin və müqəddəs idi. Onu Mata Dalam çağırırdılar, bu isə "üçüncü gözü ilə görən” deməkdir. O, meşənin müqəddəs nəğməsini qoşmuşdu, bu nəğməni tufan yaxınlaşdıqda oxuyardılar və meşə adamları kahinə tabe olardı. Onun öz gözləri ilə günəşi görüb sağ qalması kahinin şöhrətinin sirri idi.

Meşə adamları qısa boylu, qaraşın və tüklü idilər. Onlar əyilərək gəzir, ətrafa vəhşi heyvanlar kimi ehtiyatla baxırdılar. Onlar insanlar kimi gəzməyi, meymunlar kimi dırmaşmağı bacarırdılar və budaqların üzərində yaşamaq onlar üçün yerdə yaşamaq qədər asan idi. O zamanlar onlar nə ev, nə də koma tikməyi bacarmırdılar, lakin silah və müxtəlif alətlər, bəzəklər düzəltməyi bacarırdılar.

Onlar möhkəm ağacdan yay və oxlar, nizə və toppuzlar, ağac liflərindən olan ipə düzülmüş qoz və giləmeyvələrdən boyunbağılar düzəldirdilər, onlar başlarında və boyunlarında qiymətli bəzək əşyaları – qaban dişləri, pələng caynaqları, rəngarəng quş lələkləri daşıyırdılar. Ucu-bucağı olmayan əsrlik meşənin ortasında gur suları olan nəhəng çay axırdı, lakin meşə adamları yalnız qaranlıq gecələrdən onun sahilinə yaxınlaşmağa cəsarət edirdilər, bir çoxları isə çayı ümumiyyətlə görməmişdi. Yalnız ən cəsurlar gecə vaxtı qorxu içərisində gizlənə-gizlənə qalın meşədən sahilə yaxınlaşar və bu zaman solğun gecə işığında çayda fillərin çimməsini görərdilər. Gözlərini sahilin üzərinə sallanan budaqlara qaldırdıqda çoxşaxəli manqa ağaclarının cəngəlliyində parlayan ulduzlara qorxu ilə baxardılar. Onlar Günəşi heç vaxt görmürdülər və suda onun əksini görməyi çox böyük təhlükə hesab edirdilər.

Kor Mata Dalamın başçılıq etdiyi həmin meşə adamları qəbiləsində Kubu adlı bir gənc vardı. O, gənc və narazı olanların başçısı və müdafiəçisi idi. Narazılıqlar isə Mata Dalan qocalmağa, onun hakimiyyətpərəstliyi isə artmağa başladıqdan sonra yaranmışdı

Bir vaxtlar onun digərləri qarşısında yalnız bir üstünlüyü vardı: o həmqəbilələrindən yemək alır, onlar isə kahinin yanına məsləhət almaq üçün gəlir və onun meşə nəğməsini oxuyurdular. Lakin zamanla, o, qəbilədə müxtəlif yeni və ağır adətlər qoymağa və bu adətləri meşə tanrısının göndərdiyini deməyə başladı. Lakin bəzi hər şeydən şübhələnən gənclər qocanın yalançı olduğunu və yalnız öz xeyrini güddüyünü deyirdilər.

Korun çıxardığı ən axırıncı adət yeni ay bayramı idi. Bu zaman o, insanların əhatəsində oturur və üzərinə buğa dərisi çəkilmiş barabanını çalırdı. Qalan hər kəs «Qolo Ela” nəğməsini oxuyaraq yorğunluqdan yıxılana qədər dairədə rəqs etməli idilər. Və onda hər kəs iti uclu tikanla sol qulağın sırğalığını deşməli idi. Gənc qızları isə kahinin yanına gətirir və onların qulağını iti uclu tikanla o özü deşirdi.

Kubu və onun bir neçə həmyaşıdı bu adəti yerinə yetirməkdən yayınırdılar; onlar qızları da kahinə müqavimət göstərmələri üçün dilə tutmaq istəyirdilər. Və günlərin bir günü onlar üçün ümid yolu açıldı – onlar kahinin hakimiyyətinə qələbə çala, onu məhv edə bilərdilər. Həmin dəfə, o, yenə yeni ay bayramı keçirirdi və qızların sol qulağını deşirdi. Və birdən güclü bir qız hündürdən qışqıraraq kahini itələdi və buna görə o, tikanla qızın gözünə vurdu və göz çıxdı. Bu zaman qız elə acı-acı qışqırdı ki, hər kəs onların yanına gələrək nə baş verdiyini gördü. Dəhşətə gəlmiş və hiddətlənmiş adamlar səssizlik içində donub qaldılar. Lakin gənclər artıq qələbə sevinci ilə irəli çıxdıqda və Kubu cəsarətlənib kahini çiyinlərindən tutduqda, o ayağa qalxdı, barabanın qabağını tutub xırıltılı və istehzalı səslə elə dəhşətli lənətlər yağdırmağa başladı ki, bütün qəbilə qorxu içərisində qaçdı, Kubunun qəlbi isə qorxu içində titrədi.

Qoca kahin mənası heç kəsə məlum olmayan sözlər deyirdi, lakin bu sözlərin elə səslənməsi belə qorxunc dərəcədə dəhşətli lənətlərə bənzəyirdi. Və kahin öz dəhşətli sözləri ilə gəncin gözlərini lənətlədi, onların quzğunlara qismət olacağını söylədi, onun qaraciyərini və ürəyini lənətlədi, qızmar günəşin onları meşədən kənarda məhv edəcəyini dedi. Ardınca həmin an malik olduğu hakimiyyət görünməmiş həddə çatmış qoca itaət etməyən qızı yenidən yanına gətirmələrini əmr etdi və qızın ikinci gözünü də çıxartdı. Meşə adamları nəfəs almaqdan belə çəkinərək aciz-aciz baş verənlərə baxırdılar.

— Sən orada – kənarda öləcəksən – qoca Kubunu belə lənətləndi və o gündən bütün meşə adamları ondan çəkinməyə başladılar. „orada – kənarda” vətəndən, ala-toran meşədən kənarda demək idi, dəhşətli, qızmar günəşin şüaları altında, alışıb-yanan, ölüm gətirən səhrada demək idi.

Kubu qorxu içərisində meşədə dolaşırdı. Hər kəsin ondan qaçdığını başa düşdükdə isə onun itdiyini düşünmələri üçün ağacın koğuşunda gizləndi. Günlər və gecələr o, gah qorxudan, gah da hiddətdən titrəyərək koğuşda qaldı. O, qəbilədaşlarının gəlib onu öldürmələrindən, günəşin qalın budaqların arasından keçib onu tapmasından, məhv etməsindən qorxurdu. Lakin ox və nizələr atılmadı, günəş və ildırımlar onu yandırmadı. Onu dəhşətli yorğunluq və aclıqdan başqa heç nə ziyarət etmədi.

Və onda oyanmış və gözlədikləri baş verməmiş Kubu qalxıb koğuşdan düşdü.

O, təəccüblə “Kahinin lənəti heç nədir” deyə düşündü və yemək axtarışı ilə məşğul oldu. Qarnını doyuzdurduqda isə, həyat qüvvəsinin yenidən bədəninə can verməsini, qəlbində qürur və nifrətin oyanmasını hiss etdi. Indi o, özününkülərin yanına qayıtmağı arzu etmirdi. Indi o, tənha olmaq, qaçaq olmaq, hər kəsin nifrət etdiyi, gözsüz kahinin gücsüz qəzəbi ilə lənətlədiyi adam olmaq istəyirdi. O tənha olmaq, tənha qalmaq istəyirdi. Lakin ilk öncə, o, intiqam almalı idi.

Və o, hey gedir və düşünürdü. O, nə vaxtsa şübhələndiyi və indi yalan olduğunu başa düşdüyü şeylər, ən çox da kahinin barabanı, onun bayramları haqqında düşünürdü və düşündükcə və tənha qaldıqca daha aydın başa düşürdü: bəli, hər şey yalan və aldanış idi. Bunu başa düşdükdə, o, düşünməyə davam etdi və bütün inamsızlığını həqiqi və müqəddəs hesab edilən anlamlara yönəltdi. Meşə tanrısı və ya müqəddəs meşə nəğməsi bəs nə idi? Onlar da heç nədir, burada da yalan var! Və o qəlbindəki dəhşəti dəf edərək müqəddəs meşə nəğməsini istehza ilə, ikrah hissi ilə, sözlərini dəyişərək oxudu və meşə tanrısının adını üç dəfə bağırdı. Bəli, kahindən başqa heç kəsin ölüm qorxusu altında səsləndirə bilmədiyi o adı. Və heç nə baş vermədi, ildırım çaxmadı, tufan başlamadı!

Qəbiləni tərk edən günlərlə və gecələrlə meşədə dolaşdı. Onun alnına, qaşlarının arasına qırışlar düşdü, baxışı itiləşdi. O, heç kəsin heç vaxt cəsarət etmədiyi bir şeyi etdi: ay işıq saçarkən meşə çayının sahilinə çıxdı. Orada o, uzun müddət ayın çaydakı əksinə, sonra isə ayın özünə, ulduzlara qorxusuz baxdı və heç bir bədbəxtlik baş vermədi. O, bütün gecə suyun sahilində oturub işığın qadağan olunmuş sevincinə daldı və düşündü. Onun qəlbində bir çox cəsur və qorxunc fikirlər doğurdu. „Ay mənim dostumdur – o düşündü – ulduzlar da mənim dostumdur, qoca kor isə düşmənimdir. Deməli “meşədən kənarda olan” da „meşədə olan”dan yaxşı ola bilər və bəlkə də meşənin müqəddəs olduğunu deyənlər də yalan deyirlər!” Və o, bir gecə bir çox nəsil insanı qabaqlayaraq çox cəsur və heyrətamiz bir fikrə düşdü: bir neçə ağacın gövdəsini lianalarla bağlayıb, onların üzərinə oturub axınla üzmək olar. Onun gözləri parıldayır, qəlbi bərk-bərk döyünürdü. Lakin bu fikrini həyata keçirmək mümkün olmadı, çay timsahlarla dolu idi.

Beləcə gələcəyə gedən yeganə yol meşənin kənarları mövcud idisə, həmin yerlərə çıxmaq və özünü qızmar boşluğun, “kənarda olan” dəhşətli torpaqların ixtiyarına buraxmaq oldu. O, bu dəhşətli bədheybətin – günəşin qarşısında dayanmalı idi. Çünki – kim bilir – bəlkə də günəşin dəhşətli olması haqqında qədim əfsanə də daha bir yalan idi?

Fikirlərinin sonsuz axarında bu son, dəli xəyal Kubunun titrəməsinə səbəb oldu. İndiyə kimə heç vaxt, heç bir dövrdə meşə adamı meşəni könüllü surətdə tərk etməyə və özünü qorxunc günəşin hökm sürdüyü yerlərə təslim etməyə cəsarət etməmişdi. Və o, yenə günbəgün meşədə dolaşaraq bu fikir üzərində düşündü. Və nəhayət qərara gəldi. Aydın bir günorta, o, titrəyərək çaya doğru irəlilədi, qorxu içində parlayan su axınına tərəf süründü və günəşin suda əks olunmuş simasına gözucu nəzər saldı. Gözqamaşdırıcı şüalar düz onun gözlərinə düşdülər və o, gözlərini tez qıydı, lakin bir az sonra gözlərini yenidən açmağa cəsarət etdi və nəhayət, üçüncü dəfədə o bacardı. O bacardı, dözdü və qəlbi sevinc və cəsarətlə döyündü. Kubu günəşə etibar etdi. O, günəşi sevdi və kahinlərin hökmranlıq etdiyi, onun kimi cavan və cəsur olanların isə qovulduğu qoca, qaranlıq və çürümüş meşəyə nifrət etdi.

İndi onun qərarı daha da möhkəmləndi və hərəkətlərinin ardıcıllığı ona gün işığı qədər aydın oldu. Səhər açılanda Kubu dəmirağacından düzəltdiyi, nazik, lakin çox möhkəm sapı olan yeni və yüngül gürzü ilə qoca kahini tapmaq üçün yola düzəldi; o, kahinin izinə düşdü, onu tapdı və gürzlə onun başına vurdu. Və kahinin ruhunun əyilmiş ağzından çıxıb-uçmasını gördü. O, hər kəsin qatilin kim olduğunu bilməsi üçün düzəltdiyi silahı kahinin sinəsinə qoydu, gürzün hamar səthində isə balıqqulağı parçası ilə çox böyük çətinliklə bir şəkil cızdı: düz şüaları olan dairə – günəşin siması.

O, meşənin uzaq sərhədlərini tapmaq üçün cəsarətlə yola düzəldi, hey irəli getdi, gecələr ağaclarda yatdı, gündüzlər isə yenə irəli yol aldı. O, saysız-hesabsız gecələr və gündüzləri yollarda keçirdi, çaylardan və qaranlıq bataqlıqlardan keçdi və günlərin bir günü indiyə qədər heç vaxt görmədiyi yüksəkliyə qalxan dağ yamacına, mamırlı qayalara rast gəldi. O, təhlükəli uçurumlardan keçərək yüksəyə, dağın zirvəsinə qalxmağa başladı. O, yamac boyunca nəhəng əsrlik meşədən keçdi və yol o qədər uzun çəkdi ki, qəlbində şübhə və kədər toxumları cücərdi: bəlkə də, doğrudan da, hansısa tanrı meşə sakinlərinin doğma diyarları tərk etmələrini qadağan edib?

Və gecəyə doğru, yamacla uzun müddət qalxdıqdan sonra havanın getdikcə daha da təmiz olduğu bir yerdə, o, meşənin qurtaracağında olduğunu gördü. Meşə sona çatırdı, lakin onunla birlikdə torpaq da sona çatırdı. Meşə burada havanın boşluğunda – sanki dünya iki yerə bölünübmüş kimi qurtarırdı. Burada üfüqdə qızaran tutqun şüalardan və səmadakı seyrək ulduzlardan başqa heç nə görmək mümkün deyildi.

Kubu dünyanın qurtaracağında torpağa oturdu və özünü aşağı yuvarlanmaması üçün lianalarla ağaca bağladı. Hiss etdiyi təlaşdan rəngi ağarmış Kubu bütün gecə yuxusuz oturdu və günəşin ilk şüaları göründükdə səbirsizliklə ayağa qalxıb ətrafın tam işıqlanmasını gözləyərək boşluq üzərindən aşağı sallandı.

Aydın işığın sarı zolaqları uzaqda şəfəq saçdılar və açıq havada günün doğmasını heç vaxt görməmiş Kubu kimi sanki səmanı da intizar titrəyişi ağuşuna aldı. Və üfüqdə qızılı işığın qığılcımları şölə saçdı və uzaqda – dünyaların bitməz ənginliyi üzərində səmaya nəhəng al günəş ucaldı. O, sonsuz, solğun Heçliyi tərk edərək səmaya yüksəldi və Heçlik qapqara bir dənizə çevrildi.