HeydəR Əliyev I rsini araşdi rma məRKƏZİ xocali 1992 Bakı-2014


M əlu m at-soraq   m aterialları



Yüklə 6,74 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə4/13
tarix06.09.2017
ölçüsü6,74 Mb.
#29173
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   13

M əlu m at-soraq   m aterialları
■ 
Erm anistam n  Azarbaycana  qarşı  hərbi 
tdcavüzü
Azərbaycanın  Dağlıq  Qarabağ  regionuna  Ermə- 
nistanm  və  yerli  erməni  separatçılarınm  xaricdəki 
erməni  diasporunun  köməyi  ilə  ərazi  iddiası  nəticə- 
sində  baş  vermiş  hərbi-siyasi  konflikt.  1988-ci  il  fev- 
ralm   20-də  Dağlıq  Qarabağ  Muxtar  Vilayəti  Soveti- 
nin sessiyası vilayətin  statusuna  baxılması  haqqmda 
Azərbaycan SSR Ali Sovetinə müraciət edib.
1989-cu  il  dekabrın  1-də  isə  Ermənistan  parla- 
m enti Dağlıq Qarabağm Errnənistana birləşdirilməsi 
haqqında  antikonstitusion  qərar  qəbul  edib.  Bu  Er- 
m ənistan tərəfindən Azərbaycan SSR-in  ərazi bütöv- 
lüyünə qarşı açıq hüquqi müdaxilo aktı idi. Azərbay- 
can  Respublikası  tərəfindən  1991-ci  il  noyabr  ayının 
26-da isə Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin statusu 
ləğv olunub.
1991-ci ilin sonlarından SSRİ-nin  dağılması  ilo  Er- 
mənistan,  faktiki  olaraq,  Azərbaycana  qarşı  açıq  və 
ədalətsiz  müharibəyə  başladı.  Errnənistanın  hərbi 
birləşmələri  Azərbaycamn  sərhodlorini  pozub  Qa- 
rabağa  daxil  oldular  və  Dağlıq  Qarabağın  erməni 
separatçıları-terrorçuları  ilə  birləşərək  Azərbaycan 
torpaqlarınm işğalına başladılar.
Əvvəlcə  Dağlıq  Qarabağm  azərbaycanlılar  yaşa- 
yan məskənlərinin işğalına başlandı.
1992-ci  il  fevralm  26-na  keçən  gecə Azərbaycanın 
m üasir  tarixində  ən  faciəli  hadisə  baş  verdi.  Erma- 
ni  hərbi  birləşmələri  Xocalıda  azərbaycanlılara  qar-
şı  dəhşətli  soyqırımı  törətdi.  1992-ci  ilin  mayında 
erməni  hərbi  birləşmələri  Şuşanı  ələ  keçirdilər.  Bu- 
nunla  da  ermənilər  Dağlıq  Qarabağın,  demək  olar, 
bütün  ərazisini  işğal  etdilər.  Növbəti  addım  Dağlıq 
Qarabağı  Ermənistanla birləşdirən Laçırı rayonunun 
işğalı  oldu.  Daha  sonra,  1993-cü  ilin  aprelində  Kəl- 
bəcər,  elə  həmin  ilin  iyul-oktyabr  aylarında Ağdam, 
Füzuli, Cəbrayıl, Qubadlı və Zəngilan rayonları işğal 
olundu.
1988-1992-ci illər ərzində Ermənistanm hərbi təca- 
vüzü nəticəsində 20 min nəfər azərbaycanlı həlak ol- 
muş,  100 min  nəfər yaralanmış,  50  min nəfər miixto- 
lif dərəcəli xosarət alaraq əlil  olmuşdur.
Təcavüz  dövründə  4852  nəfər  (o  cümlədən  54 
uşaq,  323  qadın,  410  qoca)  azorbaycanlı  itkin  düş- 
rnüş, onlardan 1368 nəfəri  (o cümlodon  169 uşaq, 338 
qadın,  286  qoca)  osirlikdon  azad  edilmiş,  783  nofori 
(o cümlədon  18 uşaq, 46 qadın,  69 qoca)  iso bu  güno- 
dək  Ermonistanda  osirlikdodir.  Beynolxalq  Qızıl  Xaç 
Komitosinin  molumatına  görə  439  nofor  əsirlikdo 
ölmüşdür.  1  milyon  nofər  insan  işğal  nəticosindo  öz 
yurd-yuvalarından  qaçqın  düşmiişdür.
Işğal  nəticəsində  Azorbaycana  431  milyard  536 
milyon  (2011-ci  ilin  ovvəllorino  görə)  ABŞ  dolların- 
dan  artıq  maddi  zorər dəyib.  (E.Siilcymanov;  V.Siileı/- 
manov  "Erm.mistamıı Az.vbaycann qarşı silahh  tacaviizii 
v? işğalın  ağır ııjticələri  "  Bakı,  CBS,  2012)
• Ağdam   rayonu
Azərbaycan  Respublikasında  inzibati  rayon. 
Ərazisı  -  1150  km2-dir.  Əhalisi  167,3  min  nəfərdir.

Rayon  1993-cü  ilin iyul  ayinm 23-də ermənilər  tərə- 
findən işğal olunmuşdur.
İşğal  nəticəsində  82  yaşayış  məntəqəsi,  34.680 
yaşayış  evi  və  mənzil,  17  sənaye  obyekti,  57  rabitə 
obyekti,  120  səhiyyə  müəssisəsi,  114  tədris  m üəs- 
sisəsi,  59  məktəbəqədər  müəssisə,  108  m ədəniyyət 
müəssisəsi,  16  məscid,  3  su  anbarı,  5  maldarlıq  təs- 
sərüfatı,  10  körpü,  180  maqistral  su  xətti  Erm ənis- 
tan silahlı qüvvəleri tərəfindən dağıdılmış və  m əhv 
edilmişdir.  6  min  nəfər  rayon  sakini  şəhid  olm uş- 
dur.
Rayona  altı  milyard  yüz  milyon  yüz  yeddi  min 
ABŞ dolları həcmində zərər dəymişdir.
■ 
Ağddrə rayonu
Azərbaycan  Respublikasmm  cənub-qərbində 
inzibati  rayon.  Ərazisi  1700  km2-dir.  7  iyul  1993- 
cü  ildə  erməni  silahlı  birləşmələri  tərəfindən  işğal 
olunmuşdur.
■ 
Cəbrayıl rayonu
Azərbaycan  Respublikasmm  conub-qərbində 
yerləşən  inzibati  rayon.  Ərazisi  1049,8 km2,  əhalisi 
66,4  min  nəfərdir.  23  avqust  1993-cü  ildə  erməni 
hərbi birləşm ələri  tərəfindən  işğal  olunmuşdur.  97 
yaşayış  məntəqəsi,  8  sənaye,  44  kond  təsərrüfatı,
65  rabitə  obyekti,  83  səhiyyə,  91  tədris,  149  mədə- 
niyyət m üəssisəsi,  180  m aldarlıq  təsərrüfatı  Ermə- 
nistan  silahlı  qüvvələri  tərəfindən  dağıdılmışdır.
Rayona  üç milyard  dörd  yüz  əlli  milyon  üç  yüz 
m in ABŞ  dolları  həcmində  zərər  dəymişdir.
■ 
Dağlıq  Q arabağ
Azərbaycanm cənub-qərbində region. 7 iyul 1923- 
cü  ildə  Azərbaycan  SSR-in  tərkibində  yaradılmış 
muxtar vilayətin ərazisi (Dağlıq Qarabağ Muxtar Vi- 
layəti)  nəzərdə  tutulur.  Tərkibinə  Ağdərə,  Əsgəran, 
Şuşa,  Xocavənd,  Hadrut  rayonları  daxil  idi.  Erməni 
separatçılarmın  terror  və  təcavüzkarlıq  fəaliyyətinə 
görə  26  noyabr  1991-ci  ildə  Dağlıq Qarabağın  mux- 
tariyyət  statusu  ləğv  olunub.  Hazırda  ətrafındakı 
7  əlavə  rayon  da  daxil  olmaqla  Ermənistanm  işğalı 
altındadır.  Ermənistan  Dağlıq  Qarabağda  əslində 
özünün yaratdığı  separatçı erməni rejiminin idarəçi- 
liyini  bəhanə  gətirerək  Dağlıq  Qarabağı  işğal  etmə- 
si  faktından  boyun  qaçırmağa  çalışır.  Azərbaycan 
tərəfi işğal olunmuş torpaqların  azad edilməsi,  ərazi 
bütövlüyünün  bərpa  olunması  şərtlərilə  Dağlıq  Qa- 
rabağa Azərbaycanm tərkibində yüksək muxtariyyət 
statusu verməyi təklif edir.
■ 
Füzuli rayonu
Azərbaycan  Respublikasında  inzibati  rayon.  Əra- 
zisi  -  1390  km2-dir.  Əhalisi  -  147,1  min  nəfərdir.  23 
avqust 1993-cü ildə Füzuli rayonu Ermənistan ordusu 
tərəfindən  işğal  olunmuşdur.  84  yaşayış  məntəqosi, 
45 sənaye,  990 kənd  təsərrüfatı,  39 rabitə obyekti,  127 
səhiyyə,  88  tədris,  76  məktəbəqədər,  183  mədəniyyət 
müəssisəsi Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən da- 
ğıdılmışdır. Dünyanın ən qədim yaşayış məskənlərin- 
dən biri -  Azıx mağarası Füzuli rayonu ərazisindədir.
Füzuli sakinlərinin 1100 nəfərdən çoxu işğal zama- 
nı şəhid olmuş və itkin düşmüş,  113 nəfər girov götü-

rülmüş,  1450 nəfər yaralanmışdır.
Rayona  dörd  milyard  yeddi  yüz  qırx  iki  milyon 
doqquz  yüz  otuz  iki  min  əlli  ABŞ  dolları  həcmində 
zərər dəyib.
■ 
Xocalı
Xankəndi-Ağdam yolunun üzərində  şəhər.  Xoca­
li  rayonunun  inzibati  mərkəzidir.  1990-cı  ildə  şəhər 
statusu  verilmişdir.  26  fevral  1992-ci  ildə  erməni  si- 
lahlı birləşmələri  tərəfindən  keçmiş  SSRİ-nin  366-cı 
motoalayınm  dəstəyi  ilə  işğal  olunmuşdur.  Xocalım 
işğal etməklə  ermənilər bir  tərəfdən  Qarabağın  dağ- 
lıq hissəsində azərbaycanlılardan ibarət olan,  strateji 
əhəmiyyətli  maneəni  aradan  qaldırırdılarsa,  digər 
tərəfdən  ümumiyyətlə,  bu  şəhəri  yer  üzündən  bir- 
dəfəlik  silmək istəyirdilor.  Çiinki  Xocalı Azərbaycan 
tarixinin  qədim  dövrlərindən  miiasir  dövrə  qədər 
tarix  və  mədəniyyət  ənənolərini  özündə  əks  etdirən 
yaşayış məskəni idi. Bu xiisusi mədəniyyot tarixo Xo- 
calı-Gədəbəy mədoniyyoti  kimi  diişmüşdür.
Xocalı  əhalisindən  613  nofər  öldürülmüş,  487 
nəfər  şikəst  olmuş,  1275  nəfor  dinc  sakin  -  qocalar, 
uşaqlar,  qadmlar  əsir  götüriilərok  ağlasığmaz  ermə- 
ni zülmünə, təhqir vo hoqarətlərinə məruz qalmışlar. 
150 nəfərin taleyi hələ də  məlum deyildir.
Xocalıda  öldüriilmüş  613  nəfərdon  106  nəfəri  qa- 
dın,  63  nəfəri uşaq,  70 nəfəri  qoca insanlar olmuşlar. 
Xocalı faciəsində 8 ailə biitövlükdə məhv edilmiş,  25 
uşaq  hər  iki  valideynini,  130  uşaq  isə  valideynlərin- 
dən birini itirmişdir.
■ 
Xocalı-Gədəbəy mddəniyydti
Azərbaycanda  Kıçik  Qafqazm  dağ  və  dağətəyi 
rayonlarında,  Kür-Araz  çayları  arasında  son  Tunc 
və  ilk  Dəmir  dövrlərinə  (e.ə.13-7  əsrlər)  aid  mədə- 
niyyət.  Xocalı  şəhəri  yaxınlığında  və  Gədəbəy  ra- 
yonunda  ilk  dəfə  tədqiq  olunmuş  abidələrin  adı 
ilə  adlandırılmışdır. 
Xocalı-Gədəbəy  mədəniyyəti 
abidələri  yaşayış  yerləri,  emalatxanalar,  qəbirlər, 
ibadətgahlardan  ibarətdir.  Mədəniyyətin  yayıldığı 
ərazi-də misəritmə kürələri, mis və tunc məmulatları 
hazırlayan  emalatxanalann  qalıqları,  çaxmaq  daşın- 
dan  alət  və  silahlarm  istehsal  tullantıları  aşkar  edil- 
mişdir.  Buradan  Neolit dövründa  yaşayan  insanlara 
aid  əmək  alətləri  də  tapılmışdır.  Torpaq,  daş  qutu 
qəbirlər  və  kurqanlarda  ölülər  bükıilü,  uzadılmış, 
oturdulmuş  vəziyyətdo  dofn  olunmuşdur.  Qəbirlə- 
rin  keramikası  demək  olar  ki,  eynidir.  Qəbirlərdən 
tunc,  qılınc,  təbərzin,  toppuz,  ox,  yaba,  xoncər,  nizə 
ucluğu,  bardaq,  qazan,  cilov,  bilərzik,  üzük,  sümük- 
don hazırlanmış bəzək əşyaları, gildən vo daşdan ha- 
zırlanmış  müxtəlif  momulatlar  aşkar  edilmişdir.  Er- 
məni  işğahndan  sonra  bütün  bu  maddi  mədoniyyət 
abidəlorinin  mohv  edilmosi  vo  dünyamn  ən  qodim 
məzarlıqlarından  sayılan  Xocalı  qəbiristanlığının 
texnika  vasitəsilə  darmadağın  edilməsi  erməni  van- 
dalizminin  bariz  nümunəsi  olmaqla  yanaşı,  dünya 
mədəniyyətinə  qarşı  zorakılıq  aktıdır.  Tarixi  faktlar 
sübut  edir  ki,  Xocalı  rayonu  ərazisi  Azərbaycanın 
ən  qədim,  qocaman  diyarlarından  biridir.  Aparılan 
araşdırmalar  göstərir  ki,  xalqımızın  uzaq  keçmişin- 
dən  tutmuş bu  gününədək olan məşğuliyyəti,  sənət-

karlığı,  dini  baxışları,  mədəniyyəti  Xocali  toponimi- 
yasmda öz əksini tapmışdır.
■ 
Xocavətıd rayonu
Azərbaycan  Respublikasmm  cənub-qərbində  in- 
zibati rayon.  Ərazisi 1458 km2.  2 oktyabr 1992-ci ildə 
rayonun  ərazisi  erməni  silahlı  birləşmələri  tərəfin- 
den işğal edilmişdir.
■ 
Işğal olunmuş  torpaqlar
Ermənistan-Azərbaycan  müharibəsi  nəticəsində 
Ermənistan silahlı qüvvələrinin işğal etdikləri  (1991- 
1994) Dağlıq Qarabağ və onun ətrafındakı 7 rayonun 
ərazisi.
■ 
Kəlbəcər rayonu
Azərbaycan  Respublikasmm  qərbində  inzibati  ra­
yon.  Ərazisi 3054 km2,  əhalisi 73,6 min nəfərdir. 2 ap- 
rel  1993-cü  ildə  erməni  hərbi  birləşmələri  tərəfindən 
işğal edilmişdir.  128 yaşayış məntəqəsi,  18 sənaye, 627 
kənd təsərrüfatı, 2 rabitə obyekti, 76 səhiyyə, 97 tədris, 
7 məktəbəqədər, 254 mədəniyyət müəssisəsi Ermənis- 
tan silahlı qüvvələri tərəfindən dağıdılmışdır. Erməni 
işğalı zamanı Kəlbəcərin 511  dinc sakini öldürülmüş, 
321  nəfər  isə  əsir  götürülmüş  və  itkin  düşmüşdür. 
Rayona  bir  milyard  yeddi  yüz  yetmiş  dörd  milyon 
ABŞ dolları həcmində zərər dəymişdir.
■ 
Qaçqınlar
Qarabağ  müharibesində  Ermənistandakı  evlərini 
tərk  edərək  Azərbaycana  pənah  gətirmiş  azərbay- 
canlılar.  Onlara qaçqxn statusu verilib.
■ 
Qafqaz
Qerbdən  Qara  dəniz  və  Azov  dənizi,  şərqdən 
Xəzər  dənizi  və  şimaldan  Kuma-Manıç  düzənliyi,  cə- 
nub-qərbdən Türkiyə və cənubdan İranla əhatə olunan 
ərazi. Sahəsi 440 min km2-dir.  Dünyarun ən çoxmillətli 
və mədəni müxtəlifliyə malik ərazilərindəndir. Bu əra- 
zidə Azərbaycan, Gürcüstan, Ermənistan respublikala- 
n və Rusiya Federasiyasmm cənub hissəsi yerləşir.
■ 
Qubadlı  rayonu
Azərbaycan Respublikasmda inzibati rayon.  Ərazi- 
si 800 km2, əhalisi 35,7 min nefərdir. 31  avqust 1993-cü 
ildə erməni hərbi birləşmələri tərəfindən işğal edilmiş- 
dir.  94 yaşayış mentəqəsi, 8 sənaye,  1080 kənd təsərrü- 
fatı,  32  rabitə  obyekti,  86  səhiyyə,  63  tədris,  11  məktə- 
bəqədər, 180 mədəniyyət müəssisəsi Ermənistan silahlı 
qüweləri tərəfindən dağıdılmışdır. Rayona bir milyard 
dörd yüz səksən beş milyon altı yüz iyirmi yeddi min 
ABŞ dollan həcmində zərər dəymişdir.
■ 
Laçın rayonu
Azərbaycan Respublikasmda  inzibati  rayon.  Əra- 
zisi  -   1835  km2,  əhalisi  -   68,5  min  nəfərdir.  Laçın 
rayonu  18  may  1992-ci  ilde  erməni  silahlı  qüvvələri 
tərəfindən işğal olunmuşdur.  127 yaşayış məntəqəsi, 
228  sənaye,  244  kənd  təsərrüfatı,  67  rabitə  obyekti, 
142 səhiyyə,  111  tədris,  25 məktəbəqədər,  217 mədə- 
niyyət  müəssisəsi  Ermənistan  silahlı  qüvvələri  tərə- 
findən  dağıdılmışdır.  Laçının  işğalı  zamanı  264 nəfər 
şəhid  olmuş,  65  nəfər  girov  götürülmüş,  103  nəfər 
əlil olmuşdur. Rayona yeddi milyard doxsan doqquz

milyon  beş  yüz  iyirmi  altı  min  beş  yüz  ABŞ  dolları 
həcmində zərər dəymişdir.
■ 
M əcburi köçkün
Azərbaycan  Respublikası  ərazisində  daimi  yaşa- 
yış yerini tərk etməyə məcbur olub başqa yerə köçən 
şəxslər  və ya başqa  ölkədə  daimi  yaşayış  yerini  tərk 
etməyə  məcbur  olub  Azərbaycan  Respııblikasına 
gəlmiş  Azərbaycan  Respublikasmm  vətəndaşları 
"məcburi köçkün"  sayılır.
■ 
Şuşa
Azərbaycanm 
Dağlıq 
Qarabağ 
regionunda 
şəhər.  Şuşa  inzibati  rayonunun  (ərazisi  289,0  km 2) 
mərkəzi.  XVIII əsrin 50-ci  illərinin  əvvollorində Qa- 
rabağ  xanı  Pənahəli  xan  tərəfindon  salırımışdır.  Ilk 
çağlarda  şəhəri  Şuşa  adı  ilə  yanaşı,  xanın  şərəfinə 
Pənahabad  adlandırırdılar.  Həmin  dövrdon  başla- 
yaraq  Azərbaycanın  Qarabağ  xanhğınm  əsas  siya- 
si  və  mədani  mərkəzinə  çevrilməyə  başlamışdır. 
Azərbaycanm  Rusiya  tərəfindən  işğalmdan  sonra 
da bütün Qarabağ regionunun əsas inzibati, iqtisadi 
və  mədəni  mərkəzi,  həmçinin  bütün  Azorbaycanm 
əsas  mədəni  mərkozlərindən  biri  olmuşdur.  Şuşa 
Azərbaycanm bir  çox  görkəmli  mədoniyyət  xadim- 
lərinin  vətənidir.  8  may  1992-ci  ildə  ermoni  silahlı 
qüvvələri  tərəfindən  işğal  edilmişdir.  Şuşanın  işğa- 
lı  zamanı  200  nəfər  şəhid,  150  nəfər  əlil  olmuşdur.
1989-cu  ilin  məlumatma  əsasən  əhalisi  20.579  nəfər 
olmuşdur.  Onun  19036  nəfərini  azərbaycanlılar, 
1377 nəfərini ermənilər  təşkil  etmişdir.  Hal-hazırda 
Ermənistanm  işğalı  altında  olduğuna  görə  yalnız
ermənilər  yaşayır.  Şuşanın  azad  edilməsi  Ermənis- 
tanm Azərbaycana qarşı silahlı təcəvüzünün aradan 
qaldırılması  üçün  aparılan  danışıqlarda  Azərbay- 
can  tərəfinin  təkid  etdiyi  prinsipial  məsələlərdən 
biridir.  Təcəvüz  nəticəsində  rayona  dörd  milyard 
iki yüz  əlli yeddi milyon dörd yüz yetmiş dörd min 
ABŞ  dolları  həcmində zərər dəymişdir.
■ 
Təzəpir məscidi
Bakıda  yerleşən,  bütün  Şərqdə  nadir  gözəlliyi 
ilə  diqqəti  cəlb  edən,  yaşı  bir  əsrdən  çox  olan  tikili. 
Qafqaz  Müsəlmanları  İdarəsi  də  məhz  burada  yer- 
ləşir.
■ 
Zəngilan  rayonu
Azərbaycan Respublikasında inzibati  rayon.  Əra- 
zisi  707  km2,  əhalisi  37,4  min  nəfərdir.  29  oktyabr
1993-cü il tarixində təcavüzkar Ermənistan Respubli- 
kası  tərəfindən işğal  edilmişdir.  85 yaşayış  məntəqə- 
si,  12 sənaye, 2820 kend təsərrüfatı, 80 rabitə obyekti,
66  səhiyyə, 81  tədris, 42 moktəbəqədər,  152 mədəniy- 
yot  müəssisosi  Ermənistan  silahlı  qüvvələri  tərəfin- 
dən  dağıdılmışdır.  Rayona  üç  milyard  dörd  yüz  on 
dörd  milyon  yüz  yetmiş  min  ABŞ  dolları  həcmində 
zərər dəymişdir.
■ 
31  mart 1918-ci il
Həmin  gün Azorbaycanm  Bakı,  Şamaxı,  Quba  da 
daxil olmaqla bir sıra şəhərlərində erməni daşnakları 
və  bolşeviklər  tərəfindən  yerli  əhaliyə  qarşı  soyqırı- 
mı  törədilmişdir.

MÜNDƏRİCAT
Oxuculara m üraciət.................................................   7
Azərbaycan xalqınm ümummilli lideri Heydər 
Əliyev Xocalı soyqırımı haqqında................................ 13
Azərbaycan  Respublikasmm  Prezidenti  İlham 
Əliyev Xocalı soyqırımı haqqında................................30
Xocalı soyqrımı bəşəriyyətə qarşı cinayətdir.... 40
Məlumat-soraq m aterialları.................................... 52

HEYDAR ALIYEV HERITAGE RESEARCH 
CENTER
KHOJALY  -1992
B ak u -2014

The Book  ".Khojaly -1 9 9 2 "  is dedicated to the memory 
o f  the  victims  o f  the  Khojaly  genocide  committed  by  the 
Armenian  armed  forces  in  1992.  The  Book  includes 
speeches o f the national leader o f Azerbaijan Heydar Aliyev 
and  President o f the Republic o f Azerbaijan  Ilham Aliyev 
on  the  Khojaly  genocide,  relevant  articles  and  reference 
materials.
©  Heydar Aliyev Heritage Research  Center 2014
XOCALI
KHOJALY

A dvisor  on  «Publication of the H eydar Aliyev  H eritage  Research 
Center» series:
A saf  NADIROV
A cadem ician  of  A zerbaijan  N ational  Academ y  of  Sciences
Scientific  Advisor:
Elkhan  SULEYMANOV
President of ACSDA,  M em ber of Parliam ent from Shamakhi,  head  of 
the Azerbaijani delegation in  the EURONEST Parliamentary Assembly, 
m em ber of the Azerbaijani  delegation  in the Parliamentary Assembly of 
the Council of Europe
H ead  of  Creative  Group:
Fuad  BABAYEV,
PhD on Political Sciences
Editors:
Gunduz  NASIBOV 
Irina  MUKHTAROVA 
Translator:
Rusif  H U S E Y N O V  
Linguistic  Editor:
Qilincxan  BAYRAMOV 
Translation  Coordinator:
Tamkin  MAMMADLI
Assisstant  Translation  Coordinator:
N igar  GASIMOVA 
Turkan  M A N A F L I  
Designers:
Faig  ALIYEV 
Elviz  I S M A I L O V  
Paginator:
Sevda  A GH AY EVA
M aterials of AzerTAj  were used  in  the preparation of the Book. 
Photo-materials of the AzerTAj were used in the photo gallery of the book. 
The  fragment  of  the  m onum ent  (2008,  sculptors  -  Teymour,  Aslan 
and  M ahmoud  Rustam ov  brothers,)  erected  in  m emory  of  the  victims 
of the Khojaly genocide in  Baku has been used on the cover of the Book. 
Republished  with additions.
Dedicated to the victims of the tragic Khojaly genocide

D ea r readers!
Twenty two years have passed since the genocide 
committed  by  the Armenian  military  formations  in 
the  town  of Khojaly,  one  of  the  ancient  habitations 
of man in Azerbaijan,  it horrified  the whole world.
Twenty two years  ago,  on  February  26,  1992,  the 
armed  formations  of Armenia,  armed  detachments 
of the Armenians in the Mountainous Garabagh ter­
ritory of Azerbaijan,  with the direct participation of 
the staff and heavy military machinery of Motor-Ri- 
fle  Regiment 366  of the  former  USSR  located  in  the 
town  of  Khankendi  of  Azerbaijan  occupied  Kho­
jaly  at  night  and  executed  the  policy  of  genocide 
against  the  Azerbaijani  people.  Within  a  night  613 
civil  residents  of  the  town,  including  63  children, 
106  women,  70  old  men  and  women,  were  mur­
dered  with  a  special  cruelty  and  torture,  beheaded, 
their eyes  were blinded,  the  wombs of the  pregnant 
women  were  bayoneted,  corpses  were  mutilated 
and  abused inhumanely. As to its scale and essence 
the genocide in Khojaly is in  the same rank with the 
genocides  committed  in  Khatyn,  Lidice,  Song  My.
During  this criminal  operation committed  by the 
professional  military  units  against  the  peaceful  ci­
vilians  the  fundamental  principles  of human  rights 
and  laws  were  grossly  violated.  Without any  warn­
ing  in  the  early  hours  of  the  night  the  town  was 
blockaded,  no  corridor  was  left  for  the  leave  of the 
residents,  the  old,  the  sick,  and  children  were  bru­
tally slaughtered.
The  real  essence  of  the  genocide  of Khojaly  was

best expressed by Heydar Aliyev,  national leader of 
the  Azerbaijani  people:  "The  tragedy  in  Khojaly  is 
a  bloody page  of the  policy of ethnic  cleansing  and 
genocide  pursued  over  two  hundred  years  by  the 
militant  Armenian  nationalists".  On  the  initiative 
of Heydar Aliyev,  who  commemorated  the  victims 
of the genocide  all the  time  and  highly  appreciated 
the  memory  of  the  martyrs,  the  parliament  of  the 
Republic  of Azerbaijan  gave  the  legal  appreciation 
of this  genocide  in  1994  and  issued  a  decree  on the 
February  25,  1997,  "O n  Commemoration  of  the 
M emory  of  the  Victims  of  the  Genocide  in  Khojaly 
w ith  the  Silence  of  a  M inute".  He  condemned  the 
genocide  severely  and  called  it  the  gravest  crime 
against the mankind.
Just from this point of view I think that the publi­
cation of a book devoted  to the genocide in Khojaly 
by  the  Heydar  Aliyev  Heritage  Research  Centre  is 
symbolic.
Heydar Aliyev  attached  great  importance  to  the 
delivery of the truth  about this tragedy to the world 
public:"At present  the Azerbaijani  government  and 
people  face  the  task  of  conveying  the  truth  about 
the  genocide  in  Khojaly  and  the  cruelty  committed 
by  the  Armenians  in  the  Mountainous  Garabagh 
wholly, with their scale and horrors,  to all the states 
of the world,  to the parliaments and  to the public of 
the  world,  it is necessary  to  achieve the recognition 
of all this as an act of a real  genocide".
It  is  necessary  to  stress  that  the  Heydar  Aliyev 
Foundation  chaired  by  Mehriban  Aliyeva  is  mate­
rializing  large-scale  projects  in  this  direction.  The 
Foundation  has  published  different  literatures  on 
the genocide in Khojaly.  Every year on the initiative 
of the Foundation different events dedicated  to this 
genocide  are  held  in  many  countries  of  the  world. 
The  campaign  called  "Justice  for  Khojaly"  initiat­
ed  by  Leyla  Aliyeva,  vice-president  of  the  Heydar 
Aliyev  Foundation  has  gained  a  wide  scope.  More 
detailed  information  about  it  has  been  included  to 
the Book.
We  would  like  to  note  that  one  of  the  organiza­
tions working in this direction is the Association for 
Civil  Society  Development  in  Azerbaijan.  In  2006, 
the  Association  published  a  book  in  English,  Rus­
sian  and  Azerbaijani  titled  "The  Khojaly  Genocide 
(documents, facts and its echo in the foreign press)".
In  2007  the Association held  a  wide  scope action 
under  the  slogan:  "T he  genocide  in  Khojaly:  one 
million  signatures,  one  dem and".  As  a  result,  the 
Association  collected  the  signatures  of  one  million 
Azerbaijani  citizens  demanding  the  recognition  of 
the genocide in  Khojaly.
It  is  necessary  to  stress  particularly  that  these 
signatures are not only a demand, but live evidenc­
es  of the  witnesses  of  the  genocide  for  the  history, 
moral-political  and  historical-legal  document.  Be­
cause  of  it  these  signatures  have  been  submitted 
to  many  influential  libraries  and  archives  of Azer­
baijan  and  foreign  countries,  as  well  as  to  the  par­
liam ents  of  the  super  states  for  the  restoration  of 
truth  and  historical justice,  and  a book of the  same

title has been published.
It  should  be  noted  that  the  world  countries  do 
not give political  and  legal  assessment  to  the  Kho- 
jali tragedy,  it leads to new tragedies. Sophisticated 
provocations  or  technogenic  incidents  in  the  occu­
pied territories, which are beyond A zerbaijan's con­
trol, may put under risk tens of thousands of people. 
Any  accident  connected  with  the  current  situation 
in Sarsang Water Reservoir is real  and inescapable.
Taking  it  into  account  the  Association  for  Civil 
Society  Development  in  Azerbaijan  started  a  big 
project  in  2013.  The  purpose  of  the  project  is  to  in­
form  not  only  the  Azerbaijani  public,  but  also  the 
world  public  on  the  present  situation  connected 
with  Sarsang  Water  Reservoir,  the  humanitarian 
catastrophe,  biological  and  ecological  crisis,  which 
it  may  create,  to  achieve  the  adoption  of respective 
documents  on  the  issue  by  the  international  orga­
nizations,  to  develop  the  package  of  measures  for 
preventing  the  birth  of  humanitarian  catastrophe 
and  ecological  crisis.
Sarsang  Water  Reservoir,  which  is  of  strategic 
importance  for  Azerbaijan,  is  situated  in  the  terri­
tory  occupied  by  Armenia.  It  was  built  on  the  Tar­
tar River in  1976.  Due  to  the occupation  regime,  the 
reservoir's  technical  facilities have  faced  desolation 
and  are  in  catastrophic  conditions.  Therefore,  the 
possibility  of  collapse  of  water  reservoir  because 
of  a  natural  disaster,  technical  failure,  or  pre-con- 
ceived  provocation  seriously  threatens  the  lives  of 
400,000  people  in  seven  Azerbaijani  districts.  Con­
sequently, Sarsang Water Reservoir has turned  into 
a source of great danger to Azerbaijan and this dan­
ger is growing.
Due  and  objective  appreciation  of  such  prob­
lems,  including the genocide in Khojaly and  the ag­
gression  of Armenia  against Azerbaijan as  a whole, 
restoration of historical and legal justice may obsta­
cle  other  misfortunes  which  may  take  place  in  the 
region in future.
Dear readers!
As  it  is  seen  from  the  Book  in  front  of  you,  the 
great statesman Heydar Aliyev and President of the 
Republic  of Azerbaijan  Ilham  Aliyev  have  not once 
given the appreciation of the genocide in Khojaly in 
their  speeches  and  appeals,  and  characterized  it  as 
the  most  terrible  event  of  the  20th  century,  a  crime 
against the humanity.
It  is  also  symbolic  that  the  Book  has  been  pub­
lished  in  English,  French  and  Russian  along  with 
Azerbaijani, because these languages are the official 
languages  of  the  countries  which  are  co-chairing 
the  Minsk  Group  of  OSCE  instituted  for  the  solu­
tion  of  the  Armenian-Azerbaijani  conflict  over  the 
Mountainous  Garabagh.  By  This  Book  its  creative 
board  once  more  draws  the  attention  of  the  read­
ers  to the reality  connected  with  this most dramatic 
and bloody event.  We can express it with the words 
of  the  Azerbaijani  President  Ilham  Aliyev:  "...th e 
threat  of  the  ideology  of  ethnic  separatism,  hatred 
to  other  nations  and  terror  for  the  world  conduct-

ed  by  the  chauvinist  Armenian  nationalists  in  the 
region  must  be  exposed.  It  is  our  debt  as  a  citizen 
and human being in front of the spirits of the heroic 
martyrs of Khojaly".
We  hope  that  after  getting  acquainted  with  the 
second  edition  of This  Book,  the  persons,  who  dis­
tort  the  truth  and  try  to  present  the  events,  which 
took  place  one  hundred  years  ago  in  the  Ottoman 
Empire,  as  "the  Armenian  Genocide",  will  have  a 
chance  to  distinguish  the  people  subjected  to  the 
real  genocide  and  those  who  committed  the  geno­
cide.
Elkhan Suleymanov
President  of  the  Association  for  Civil  Society 
Development  in  Azerbaijan,  MP  from  Shamakhi 
District,  head  of  the  delegation  of  Azerbaijan  in 
the EURONEST Parliamentary Assembly, member 
of the Azerbaijani delegation in the Parliamentary 
Assembly of the  Council  of Europe.
National leader of the Azerbaijani people 
Heydar Aliyev about the Khojaly genocide
■   From the statement of the President of the 
Republic of Azerbaijan Heydar Aliyev at 
the summit of the CIS  member-states - 
December 24,1993
...Nearly 100,000 Armenians living in the territory 
of the Mountainous Garabagh, not having significant 
resources,  are  not  able  to  wage  large-scale  military 
operations against a country with seven million pop­
ulation and occupy 20 per cent of its territory.  There 
are  attempts  to  ignore  the  rights  of  50,000  Azerbai­
janis  of  the  Mountainous  Garabagh,  who  fled  from 
Shusha,  Khojaly,  Khojavand,  Hadrut  and  Aghdara 
as a result of the ethnic cleansing...
■  From the address of the President of the 
Republic of Azerbaijan Heydar Aliyev 
to the families  of the victims of Khojaly 
genocide - March 1,1994
...On  February  26,  1992,  the  world  witnessed  an 
unparalleled  ferocity  in  the  town  of  Khojaly.  The 
Armenian  military forces destroyed  Khojaly,  which 
was in siege for months.  The helpless civilians were 
brutally  massacred.  They  did  not  pity  the  infants, 
the  old,  women  and  children.The Khojaly  genocide 
committed  against  the Azerbaijani  people  is  an un­
paralleled  act  of  ferocity  in  the  history  of  mankind 
with  its  brutality  and  anti-humanism.  It  is  also  a 
crime  against to the whole mankind...

■  From the address of the President of the 
Republic of Azerbaijan Heydar Aliyev to 
the Azerbaijani people on the occasion of 
the third anniversary of  Khojaly genocide - 
February 25,1995
...This  genocide  committed  by  the  Armenian  ag­
gressors  with  the  help  of  the  foreign  imperialistic 
forces  entered  the  history  of  the  20th  century  as  the 
most  ruthless  episode  and  horrible  act  of  savagery 
committed  against  Azerbaijan  and  as  a  crime  not 
only  against  the  Azerbaijani  people,  but  the  whole 
humanity.  The  cruel  massacre  of  the  innocent  peo­
ple  displayed  the  real  face  of  the  Armenian  barba­
rism  and  of their  foreign  patrons  to  the  world  com­
munity...
■   From the speech of the President of the 
Republic of Azerbaijan Heydar Aliyev at the 
ceremony dedicated to the third anniversary 
of  Khojaly genocide, Tazapir Mosque, 
February 26,1995
...There  have  been  a  lot  of  cases  of  barbarism  of 
men against each other in history...
...The  cases  of genocide  committed  by  the  Arme­
nian  aggressors  against  Azerbaijan  are  among  the 
most brutal ones and have wounded our people bad­
ly  throughout  the 20,h  century.  One  of the most hor­
rible wounds was the genocide in  Khojaly...
...Khojaly  genocide  demonstrated  that  the  Arme­
nians not only wanted  to  occupy  our lands,  but also 
annihilate  our  people.  The  Azerbaijani  people  were
stabbed in the heart in that horrific night. This wound 
still hurts us. The brutal massacre of civilians, includ­
ing women, children,  the old and the sick,  proves the 
savagery of our enemies...
...Khojaly genocide remains one of the most brutal 
tragedies  in  the  history  of  mankind.  All  the  people 
murdered that night are martyrs, as well as examples 
of heroism and bravery of the Azerbaijani people...
...Khojaly  genocide  is our  national  sorrow.  At  the 
same  time  it  is  a  glorious  page  of  struggle  and  na­
tional  freedom  of  our  people.  We  have  always  had 
difficulties.  However,  nothing  can  break  the  spirit 
of the Azerbaijani  people.  Now  we  have  to  be  more 
courageous.  We have  to defend  our independence...
■  From the  address of the  President of the 
Republic of Azerbaijan Heydar Aliyev to 
the Jewish  community in Azerbaijan  on 
the  occasion of the genocide  of the Jewish 
people -  April 26,1995
...From  the  beginning  of  1988  the  policy  of geno­
cide  of  the  Armenian  aggressors  against  the  Azer­
baijani  people,  massacre  of the  innocent  population, 
unprecedented  ravages  in  the  occupied  territories, 
atrocities,  and  the  genocide  in  Khojaly  shocked  the 
whole world and still remains as an incurable wound 
in our hearts...
■  From the address of the Azerbaijani 
President Heydar Aliyev to the Azerbaijani 
people on the occasion of the fourth

anniversary of Khojaly genocide - Baku, 
February 24,1996
...The genocide  committed  against our people will 
remain as one of the most brutal crimes in the history 
of mankind.  It demonstrated  to the world  the feroci­
ty of the Armenian aggressors once more...
Ш
  From the speech of the President of the 
Republic of Azerbaijan Heydar Aliyev at the 
meeting with a group of Khojaly residents 
on the occasion of the fourth anniversary 
of Khojaly genocide -  Presidential Palace, 
February 24,1996
...Khojaly genocide is the most terrible action com­
mitted by the Armenians against the Azerbaijani peo­
ple.  We  must  tell  the  world  community  about  this 
ferocity,  anti-humane  event.  This  tragedy  can  never 
be forgotten. We must show the world and our future 
generations how many victims our people have given 
for our freedom...
...Khojaly  genocide  is  not  a  simple  crime.  This 
genocide must not be  forgotten even  after hundreds 
of years. The future generations must be informed of 
the ferocity committed  against our people...
■  From the  address  of the  President of the 
Republic of Azerbaijan Heydar Aliyev to 
the Azerbaijani people on the  occasion of 
the fifth anniversary of Khojaly genocide  - 
Baku, February 25,1997
...On  February  26,  1992,  the Armenian  armed  for- 
80  _______________________________
mations,  with the  direct participation  and  support of 
the  pro-imperialistic  forces  committed  an  unprece­
dented  genocide  in  Khojaly.  Thousands  of  unarmed 
civilians  of  Khojaly  exposed  to  the  unexpected  and 
merciless attack of the enemy armed to the teeth with 
modem  military  equipments.  Hundreds  of  innocent 
people,  including women,  children and the old,  were 
murdered with matchless ferocity and taken hostages.
...Khojaly genocide,  which exposed the real face of 
the Armenian fascism,  was a historical crime not only 
against the Azerbaijani people, but also against the en­
tire world. This crime must be judged according to the 
international law...
■  From  the  address  of  the  President  of the 
Republic  of Azerbaijan  Heydar Aliyev 
to  the  Jewish  com m unity in Azerbaijan -  
May 3,1997
...Due  to  the  scale  of  the  Armenian  atrocities,  the 
genocide  in  Khojaly,  which  is  a  bloody  page  in  the 
history  of  our  people,  can  be  compared  to  the  mur­
ders  committed  by  the  fascists  in  Kiev,  Warsaw  and 
Krakow...
■  From  the speech  of the President of the 
Republic of Azerbaijan Heydar Aliyev 
at the  opening ceremony  of the Fourth 
International  Congress  of Pediatric 
Societies held in  Baku  - Azerbaijan  State 
Academic Theatre  of Opera and Ballet, 
September 21,1997
...The  military  aggression  of  Armenia  against

Azerbaijan  has  begun  since  1988.  As  a  result  of  the 
aggression  20  per  cent  of  the  territory  of  the  Repub­
lic of Azerbaijan has been occupied  by the Armenian 
armed  forces.  Over  one  million  Azerbaijanis  have 
been  forced  to  leave  their  homes  from  the  occupied 
territories; now most of them live in tent camps. They 
are  the people,  who could  flee.  But tens of thousands 
of  people,  including  children,  became  martyrs  de­
fending  our  native  lands.  There  are  children  among 
the captives, too. This is the tragedy of the Azerbaijani 
people, which took place at the end of the 20th century. 
The most terrible event of this tragedy is the genocide 
in  Khojaly.  Everybody  must  learn  about  the  brutal 
massacre of the people in Khojaly, which is one of the 
most  terrible  and  dark  pages  of  the  history  of  man­
kind. It was not a simple crime, but the murder of peo­
ple  accompanied by brutal  tortures  and  sufferings;  it 
was a real genocide. All these factors have affected the 
socio-political  life  of Azerbaijan,  damaged  the  social 
situation, inflicted harm on the health of people. There 
are 400,000 children among one million internally dis­
placed  persons  and  refugees,  most  of  whom  are  ac­
commodated in tents.  It is a horrible picture!..
■   From the address of the Azerbaijani
President Heydar Aliyev to the Azerbaijani 
people on the occasion of the sixth 
anniversary of the genocide in Khojaly - 
Baku, February 23,1998
...The  genocide  in  Khojaly  committed  against  the 
Azerbaijani people is a historical crime with unimag­
inable cruelty and anti-humane methods of cruelty...
...The  aggression  launched  by  a  group  of  Arme­
nian  nationalist  and  separatist  forces  in  the  Moun­
tainous  Garabagh  in  1988  led  to  a  10-year  bloody 
conflict between  the Armenian  and Azerbaijani peo­
ples,  ethnic conflicts  in  the  Caucasus  and other trag­
edies,  including  the  genocide  in  Khojaly.  The  world 
community  understands  the  danger  of  separatism 
and protests against it.  It is condemned  and evaluat­
ed politically and  legally in international meetings...
...We  shall  not  forget  the  blood  which  has  been 
shed.  The  day,  when  the  genocide  in  Khojaly  will 
be internationally  recognized  and  the guilty persons 
will be punished  sooner or later,  is inevitable...
■ 
From the speech of the President of the 
Republic of Azerbaijan Heydar Aliyev on 
the occasion of the International  Children's 
Day -  June 1,1998 
...The  Armenian  aggression  against  Azerbaijan 
resulted  in  the  military  conflict,  battles,  victims  and 
martyrs of our people.  Unfortunately, many children 
become  victims  of  this  conflict  and  of  the  tragedy 
called  the Black January.  There were children  among 
the victims in  the genocide of Khojaly,  too.  It grieves 
us  very  much.  It  is  the  most  painful  spot  of  our  so­
ciety,  of our  life.  As  a  result  of the  occupation  of the 
Azerbaijani territories, a  lot of people, including chil­
dren,  have  become  refugees  and  been  living  in  tent 
camps  for several  years.  They  live,  grow  and  get ed­
ucation  in  tents.  Our life has such painful aspects...
■  From the opening and final speeches of 
Heydar Aliyev, President of the Republic of

Azerbaijan,  Supreme Commander-in-Chief 
of the Armed Forces, at the ceremony of 
awarding the parents and  family members 
of the martyred  National  Heroes, persons 
killed and distinguished in battles, who 

Yüklə 6,74 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   13




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin