Hid bilish anlizatori Reja: Brun bo'shlig'ining ichki tuzilishi

TTA
Tibbiy profilaktika va jamoat salomatligi fakulteti 2-kurs 205-A guruh talabasi Tursoatov Husanning Gistologiya fanidan tayyorlagan mustaqil ishi

Hid bilish anlizatori

Reja:

1. Brun bo'shlig'ining ichki tuzilishi

2. Hid bilish retseptorlarining joylashuvi

3. Hid bilish retseptorlarining tuzilishi

4. Hid bilish markazi

Hid bilish organinnng (organum olfactus) taraqqiyoti ko'z qadahining taraqgiyotiga o'xshab, nerv sistemasi bilan uzviy bog’liqdir Hid bilish organlarining kurtaklari nerv plastinkasi-ning oldingi chekkasida birjuft hidlov chuqurchalari shaklida bo'ladi. Bu kurtaklar yuqorigi va o'rta burun chig'anoglariga tomon siljiydi. Hidlov chuqurchasining elementlari embrion ta-raqgiyotining 4 oyiga kelib neyroglial neyrosensor (hidlov) hujayralarga aylanadi. Hid bilish organining tuzilishi. Hid bilish organining se-zuvchi vuzasi burun bo'shlig'ining shillig pardasida joylashgan. Malumki, burun bo'shlig ida uch qism: dahliz, respirator va hidlov qismlariga bo’linadi

Hidlov burun qism bo'shlig'ining eng bolimlarinn, yuqori ya'ni yuqori chig'anogni, o'rta yugori chig'anogning qismini, burun to'sig'ining yuqori va orqa bo'limlarini egallaydi Hidlov sohasining shillia pardasi silliq yuzaga gismdan sarg'imtir tusi respirator ega- bo'lib, bilan ajralib turadi

U epiteliysi-mon va xususiy qavatlardan iborat. Hidlov sohasida epiteliysimon qoplam (hidlov epiteliysi) baland (60-90 mkm) bo'lib, ko'p qatorli silindr shakliga ega. Bu qoplam ikki xil hujayra: tayanch va sezuvchi hidlov (neyrose nsor) hujayralaridan iborat. Ular xususiv biriktiruvchi to’qimadan iborat

Hidlov so'g'onlarining asosiy neyroni mitral hujayralar bo'lib, ular koptokchali qatlamda uzun dendritlarining oxirgi tarmoqlari yordamida hidlov koptokchalarini hosil qiladi. So'g'onning tashqi tolali qatlamini hosil qiluvchi tolalar shu erda tugaydi. Mitral hujayralarning qisqa dendritlari o'z tarmoqlari bilan molekulyar qatlamni hosil qiladi. Bu erda, shuning-dek donador qavatning uzun neyritga ega bo'lmagan hujayralar tolalarining tarmoqlari joylashadi. Mitral hujayralarning nerv o'simtalari hidlov traktiga kiradi va so'ngra po'stloqning hidlov bo'lagiga etib, bu erda yotgan piramidasimon hujayralar dendritlarining tarmoqlari sohasida impul'sni keyingi ney- ronga uzatadi.Hidlov organi xempratcepto Hot
Tayanch hujayralar (epitheliocytus sustentans) tcilindrsi- mon epiteliy hujayralaridan iborat bo'lib, hidlov sohasida ko'p qatorli epitelial plastinka shaklida joylashadi va hid- lov hujayralarini bir-biridan ajratadi. Bu hujayralarning sitoplazmasida bir tekisda joylashgan endoplazmatik to'rni, apikal qismida joylashgan mitoxondriyalarni, yadro ustida yot-gan Golji kompleksini kuzatish mumkin. Tayanch hujayralarning yadrolari sezuvchi hujayralarnikiga nisbatan yirikroq bo'ladi. Hujayralarning qobig'i apikal qismida ko'pgina mikro-vorsinkalar hosil qiladi. Tayanch hujayralarining sitoplazmasida fibrillalar va qo'ng'ir-sarg'imtir pigment donachalari kuzatiladi. Bu pigment hidlov sohasining shilliq pardasiga sarg'ish rang
Ular bazal hujayralar (epitheliocyti basales) deb atalib, tonofibrillalar saqlamaydi. Bu hujayralar sezuvchi Hidlov hujayralari uchun yangilanish manbai deb hisoblanadi. Retceptor yoki hidlov hujayralari (cellulae neurosensoriae olfac toriae) haqiqiy nerv elementlari bo'lib, ularning peri-ferik uchlari retceptor apparatiga aylangan. Retceptor hujayralar tayanch hujayralar orasida joylashib, oval shaklli tana-sida yumaloq yadro joylashadi. Hidlov hujayralarining yadro joylashgan qismlari hidlov epiteliysining ichki yadroli qatorlarini hosil qiladi . Hidlov hujayralaridan qisqa, periferik dendritlar va uzun, markaziy akson chiqadi. Hidlov hujayralarining soni odamda 6 mln atrofida bo'ladi. Hid sezish kuchli rivojlangan hayvonlarda, masalan, itlarda ularning soni 200 mln dan oshiq bo'ladi. Hidlov hujayralari periferik o'simta-larining distal qismlari ichki hidlov pardasini teshib, uning yuzasiga chiqadi
Bu erda ular yuzasida 10- 12 harakatchan o'tkir tukchalar tutgan maxsus kengaymalarni yoki hidlov «to'g'nog'ich» larini (clava olfactoria) hosil qiladi. Periferik o'simtalarning tcitoplazmasi tiniq bo'-lib, sirtdan hujayra membranasi bilan o'ralgan. «To'g'nog'ich» ichida kichik donachalar, Markaziy o'simta yoki aks on hidlovayralarining bazal qismidan boshlanib bazal membrana yo'naladi. TCito- plazmatik membrana bilan o'ralgan markaziy o'simtalarda mito- xondriyalar yotadi. Markaziy o'simtalar tayanch hujayralar ora- sidan o'tib bazal membranani teshgach, ular 20-40 ta tutamlar (fila olfactoria ) hosil qilib hidlov nervi tarkibida hidlov so'g'onlariga kiradi. Hidlov epiteliysi bazal membranada joy- lashadi, uning ostida esa biriktiruvchi to'qimadan tuzilgan, qon, limfa tomirlari va nerv oxirlariga boy xususiy qatlam yotadi. Bundan tashqari bu erda maxsus (Boumen) i bezlari (glandula olfactoria) joylashadi. Bu bezlar oddiy, ba'zan tar-moqlanuvchi naysimon-alveolyar bezlar bo'lib, ularning chiqa-ruy yo'llari alohida yotuvchi naychalar holida hidlov epiteliy siteshib o'tadi Chigaruv yo'llarining bir qator yotgan yassi minepitelial bo’ladi
Xulosa:Hid bilish tufayli insonlar tashqi muhut bilan hidlarni bilishga yordam beradi ovqatni holatini qanday ekanligini bilsak bo'ladi.Hid bilishda hayvonlar o'ljallarni topishga yordam beradi
Foydanilgan adabiyotlar: K.A.Zufarov,To'xtayev