Hisob-kitob ishlarining paydo bo‘lishi kishilik jamiyatining vujudga kelish va rivolanib
Yüklə 474,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Hisob-kitob ishlarining paydo bo‘lishi kishilik jamiyatining vujudga kelish va rivolanib borishiga bog‘liqdir. Tarixiy manbalarning xabar berishicha ibtidoiy jamo tizimi davrida hisob-kitobdan foydalanish boshlangan. Shu davrda qabila boshlig‘i o‘z qabila a’zolarini saqlab qolish maqsadida qaysi fasl qachon kelishi, qabilasida qancha odam borligi va qabila a’zolari uchun qancha oziq-ovqat jamlash zarurligi masalalarini hisob-kitobini yuritishgan. Ular uchun hisob-kitob vositasini qo‘l barmoqlari bajargan. Zamonaviy buxgalteriya hisobi tamoyillarining asoschilaridan biri XV va XVI asrlarda yashagan italiyalik matematik Luka Pacholi hisoblanadi. Luka Pacholi bolalik davrlarida bir savdogar biznes yozuvlarini yuritishda yordam berib yuradi. Keyinchalik buxgalteriya hisobi uning uchun hunarga aylanadi. 0 ‘zining “Schyotlar va yozuvlar to‘g‘risida taraktlar” asarida bosh kitob va ikkiyoqlama yozuvni birinchi marta bayon etib, uning mazmunini izohlab beradi Biznesda korxonani boshqarish, belgilangan rejalami bajarish, maqsadlariga erishish xo‘jalik faoliyatini doimiy nazorat qilib borish talab qilinadi. Korxona xo‘jalik faoliyatini doimiy ravishda nazorat qilish va boshqarishning eng maqbul vositasi sifatidagi vazifani hozirgacha buxgalteriya hisobi amalga oshirib kelmoqda. 1. Biznes faoliyatiga rahbarlik va ishlab chiqarishni boshqarish maqsadida menedjerga axborotlar zarur bo‘lib, olingan ma'lumotlarga baho berish uchun ulami menejerlarga qulay tarzda ma’lum bir miqdoriy ko‘rsatkichlarda ifodalash lozim bo‘ladi. Undan so‘ng bu ko‘rsatkichlar boshqarishga zarur bo'lgan yo‘nalishda axborotni guruhlash, korxonalar faoliyatini keyinchalik baholash va axborotning saqlanishini ta’minlash hamda nazorat qilish maqsadida hisobning tegishli registrlarida ro‘yxatga olinishi lozim. Hisob-kitob ishlarining paydo bo‘lishi kishilik jamiyatining vujudga kelish va rivolanib borishiga bog‘liqdir. Tarixiy manbalarning xabar berishicha ibtidoiy jamo tizimi davrida hisob-kitobdan foydalanish boshlangan. Shu davrda qabila boshlig‘i o‘z qabila a’zolarini saqlab qolish maqsadida qaysi fasl qachon kelishi, qabilasida qancha odam borligi va qabila a’zolari uchun qancha oziq-ovqat jamlash zarurligi masalalarini hisob-kitobini yuritishgan. Ular uchun hisob-kitob vositasini qo‘l barmoqlari bajargan. Zamonaviy buxgalteriya hisobi tamoyillarining asoschilaridan biri XV va XVI asrlarda yashagan italiyalik matematik Luka Pacholi hisoblanadi. Luka Pacholi bolalik davrlarida bir savdogar biznes yozuvlarini yuritishda yordam berib yuradi. Keyinchalik buxgalteriya hisobi uning uchun hunarga aylanadi. 0 ‘zining “Schyotlar va yozuvlar to‘g‘risida taraktlar” asarida bosh kitob va ikkiyoqlama yozuvni birinchi marta bayon etib, uning mazmunini izohlab beradi. Biznesda korxonani boshqarish, belgilangan rejalami bajarish, maqsadlariga erishish xo‘jalik faoliyatini doimiy nazorat qilib borish talab qilinadi. Korxona xo‘jalik faoliyatini doimiy ravishda nazorat qilish va boshqarishning eng maqbul vositasi sifatidagi vazifani hozirgacha buxgalteriya hisobi amalga oshirib kelmoqda. Biznes faoliyatiga rahbarlik va ishlab chiqarishni boshqarish maqsadida menedjerga axborotlar zarur bo‘lib, olingan ma'lumotlarga baho berish uchun ulami menejerlarga qulay tarzda ma’lum bir miqdoriy ko‘rsatkichlarda ifodalash lozim bo‘ladi. Undan so‘ng bu ko‘rsatkichlar boshqarishga zarur bo'lgan yo‘nalishda axborotni guruhlash, korxonalar faoliyatini keyinchalik baholash va axborotning saqlanishini ta’minlash hamda nazorat qilish maqsadida hisobning tegishli registrlarida ro‘yxatga olinishi lozim. Innovatsiya - biznesning barqaror va doimiy rivojlanishini la'minlovchi omil hisoblanadi. Biznes subyektining innovatsion faoliyatga e’tiborsizlik qilishi uni bozorda raqobatga bardosh beraolmasligiga sabab boiadi. Xuddi shuningdek biznesning resurslar, moddiy ta’minot, tashkiliy va ijtimoiy funksiyalari biznesning samarali natijasi hamda bozordagi imidjini ta’minlash uchun xizmat qiladigan omillardir. Mulkdorlar buxgalteriya hisobidan mablagiar va kapitalning yuqori samarali ishlatilishi hamda uni ko‘paytirishni maksimal darajada nazorat qilib borish bo'yicha harakatlami amalga oshiradi. Shu maqsadda buxgalteriya hisobi foydaning shakllanishi jarayoni bo‘yicha uzluksiz ravishda kuzatib olib borish mexanizmi tufayli ishlab chiqarish hajmini oshirish, mahsulot (ish, xizmat)lar sifatini yaxshilash hamda yaratilgan mahsulot tannarxini kamaytirish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Buxgalteriya hisobining ushbu funksiyalari biznes subyekti bo‘lgan korxonada boshqaruv uchun zarur axborotlami jamlash va muldor mulki saqlanishi hamda ko‘payishini ta’minlashga xizmat qiladi. Lekin ushbu funksiyalar ijrosini ta'minlash uchun: • hisob-kitoblar va majburiyatlar o'z vaqtida va to'g'ri amalga oshirilishi; • buxgalteriya hisobi registrlarida hisob m a’lumotlarini o'z vaqtida aks ettirish; • ichki hisobot tizimini yuritish tartiblarini belgilash va uni taqdim etish muddatlariga amal qilish; • hisob hujjatlarida axborotlami haqqoniy va to'g'ri aks ettirilishini tezkor nazorat qilib borish zarur hisoblanadi. Buxgalteriya hisobi funksiyalari biznesning yuqorida qayd etilgan funksiyalarini ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Chunki, mahsulotning tannarxi miqdorini buxgalteriya hisobi hujjatlari asosida haqqoniy ravishda aniqlash mumkin. Innovatsiyalarga oid yangi g'oya, texnologiya va ularni amalga oshirishni ta'minlash xarajatlari hisob-kitobi aynan buxgalteriya hisobi yordamida ta'minlanadi. Shuningdek biznesning resurslar, moddiy ta’minot, tashkiliy va ijtimoiy funksiyalari ijrosini ta’minlash buxgalteriya hisobi yordamida to‘liq va aniq bajariladi. Ushbu rasmdagi buxgalteriya hisobi turlarini yuritish va biznes funksiyalarini ta'minlashdagi ishtiroki korxonalar buxgalteriya xizmatlari xodimlari tomonidan amalga oshiriladi. Biznes subyektida buxgalteriya xizmati tuzilmasi korxonaning yirik, o‘rta va kichiklik darajasiga ko'ra tashkil etiladi. Yirik kompaniyalarda moliyaviy masalalar bo'yicha direktor, uning o‘rinbosarlari lavozimlari bo'lib, ular biznes faoliyati buxgalteriya hisobini yuritilishini ta'minlaydi. o‘rta va kichik korxonalarda buxgalteriya hisobi maxsus funksional bo‘limlari yoki buxgalter tomonidan yurititishi mumkin.- Buxgalteriya hisobi funksional tarkibiy tuzilmalari faoliyati samaradorligi ushbu xizmatlaming to‘g‘ri tashkil etilishi va xizmat taqsimoti hamda javobgarlik masalalarini aniq belgilanishiga bog‘liq bo'ladi. Moliyaviy hisobni tashkil etishning asosiy tartib-qoidaiari qonunchilikda belgilab qo‘yiladi. Ushbu qonun qoidalar asosida korxona faoliyatining xususiyatlaridan kelib chiqib, o‘z hisob siyosatini ishlab chiqadi. Hisob siyosatida buxgalteriya hisobini tashkil etish tartiblari ishlab chiqiladi.Ushbu hisob maiumotlari asosan tashqi foydalanuvchilarga mo'Ijallanadi va korxona moliyaviy hisobotlarida o‘z aksini topadi. Boshqaruv hisobi korxona boshqaruvini tashkil etish maqsadida zarur bo‘lgan tezkor axborotlami shakllantirish uchun tashkil etiladi. Hisob elementlari 100 foiz korxona tomonidan belgilanadi. Axborotlar rahbariyat tomonidan ishlab chiqilgan hamda tasdiqlangan shakllardagi hisobotlarda o‘z aksini topadi. Hisobotlar asosan ichki foydalanuvchilar uchun tayyorlanadi. Soliq hisobi - moliyaviy hisobotlar ma’lumotlari asosida shakllantiraladi. Hisob-kitob ishlari korxona buxgalteri xizmati xodimlari tomonidan ishlab chiqilgan tartiblar asosida yuritiladi. Hisobotlar moliyaviy va soliq hisoblari ma’lumotlari asosida vakolatli organlar tomonidan tasdiqlangan shakllarda tayyorlanadi. Soliq hisobi ma’lumotlari ichki foydalanvchilarga mo'ljallangan bo‘lib, ular asosida tuzilgan hisobotlar tashqi foydalanuvchilarga topshiriladi. Buxgalteriya hisobining maqsadi barcha xo‘jalik operatsiyalarini yaxlit, uzluksiz, hujjatlar asosida hisobga olish yo‘li bilan buxgalteriya axborotini yig‘ish, qayd etish va umumlashtirishning tartibga solingan tizimidan, shuningdek uning asosida moliyaviy va boshqa hisobotni tuzishdan iboratdir. Buxgalteriya hisobi o‘zining maqsad va vazifalaridan kelib chiqib biznes subyektida sodir bo'layotgan xo‘jalik jarayonlarini buxgalteriya hisobining kamida ikkita schyotida bir vaqtda va o‘zaro bog‘liq holda pulda baholab aks ettirish yo‘li bilan ikkiyoqlama yozuv usulida olib borilishini ta’minlaydi. Buxgalteriya axboroti boshlang‘ich hisob hujjatlariga asoslangan,buxgalteriya hisobi registrlarida qayd etilgan, moliyaviy hisobotlarda,tushuntirishlarda hamda buxgalteriya hisobini tashkil etish va yuritish bilan bog‘liq boshqa hujjatlarda aks ettiriladigan buxgalteriya hisobi obyektlari haqidagi qayta ishlangan ma’lumotlardir. Biznes subyektlarining buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi axborotlari buxgalteriya hisobining obyektlari holati, mavjudligi va harakati to‘g‘risidagi ma’lumotlarni tashkil etadi. Buxgalteriya hisobininng obyektlari tarkibini quyidagi chizmada ko‘rish mumkin. «Buxgalteriya hisobi to'g'risida»gi Qonunga muvofiq buxgalteriya hisobi va hisobotini tashkil etishni korxona, muassasa va tashkilotlar rahbarlari amalga oshiradi. Rahbar quyidagi huquqlarga ega: - Bosh buxgalter rahbarligida buxgalteriya hisobi xizmatini tashkil etish yoki shartnoma asosida jalb qilingan buxgalter xizmatidan foydalanish. - Buxgalteriya hisobi yuritishni shartnoma asosida ixtisoslashgan buxgalteriya bo'limiga yuklash. - Buxgalteriya hisobotini mustaqil yuritish. Rahbar quydagilarni ta'minlashi shart. - Ichki hisob va hisobot tizimining ishlab chiqarilishini. - Xo'jalik muomalalarini nazorat qilish tartibini. - Buxgalteriya hisobi to'liq va aniq yuritilishini. - Hisob-kitob hujjatlarining saqlanishini. - Tashqi foydalanuvchilar uchun moliyaviy hisobot tayyorlashni. - Soliq hisobotlari va boshqa moliyaviy hujjatlar tayyorlanishini. - Hisob-kitoblar o'z vaqtda amalga oshirilishini. Bosh buxgalter korxona, muassasa amalga oshiradigan barcha xo'jalik operatsiyalarini nazorat qilishni va buxgalteriya hisobi schyotlarida aks ettirishini, tezkor axborot taqdim etilishini, belgilangan muddatlarda buxgalteriya hisoboti tuzishni. ichki xo'jalik rezervlarini aniqlash va safarbar qilish maqsadida buxgalteriya bisobi va hisoboti ma'lumotlari bo'yicha korxonaning moliyaviy xo'jalik faoliyati uchun iqtisodiy tahlilni amalga oshirishni ta'minlaydi. Buxgalteriya ishlarida amalga oshirilgan muomalalar uchun javobgarlik imzo bilan tasdig'ini topadi. «Buxgalteriya hisobi to'g'risida» gi qonunning 8-moddasiga binoan, xo'jalik yurituvchi subyekt rahbari xo'jalik muomalalarini amalga oshirish ruxsatnomasiga va subyekt nomidan hujjatlarni imzolash huquqiga ega bo'lgan shaxslar ro'yxatining mavjudligi uchun javobgar bo'ladi. Korxona bosh buxgalteri rahbar bilan birgalikda tovar-moddiy boyliklar va pul mablag'larini qabul qilish hamda berish uchun asos bo'ladigan hujjatlarga, shuningdek, hisob-kitob, kredit va moliyaviy majburiyatlar hamda xo'jalik shartnomalariga imzo chekadi. Ushbu hujjatlarda bosh buxgalterning imzosi bo'lmasa, u huqiqiy deb topilmaydi. Hujjatlarga imzo chekish huquqi korxona, muassasa rahbarining yozma ravishdagi farmoyishi bilan vakolatli shaxslarga berilishi mumkin. Korxonada moddiy javobgar shaxslami (kassir, ombor mudiri va boshqalarni) ishga tayinlash, vazifasini o'zgartirish va ishdan bo'shatish bosh buxgalter bilan kelishilgan holda amalga oshiriladi. Agar korxonabosh buxgalteri o'zgartirilsa, uning ishlari yangi tayinlangan bosh buxgalter zimmasiga yuklatiladi. Ushbu jarayonda buxgalteriya hisobining holati va hisobot ma'lumotlarining aniqltgi tekshirilib, korxona rahbari tasdiqlaydigan tegishli dalolatnoma tuziladi. Korxonanng chorak va yillik moliyaviy hisobotlariga rahbar va bosh buxgalter imzo chekadi. Agarda korxonaning buxgalteriya hisobi ishlari shartnoma asosida ixtisoslashtirilgan tashkilot yoki mutaxassis tomonidan yuritilsa, moliyaviy hisobotga korxona rahbari va buxgalteriya hisobini yuritadigan mutaxassis imzo chekadi. Birlamchi hujjatlar, hisob registrlari, buxgalteriya hisoboti belgilangan tartibga muvofiq majburiy tarzda saqlanishi lozim. Ular bilan ishlash davrida saqlashni ta'minlash va ularni arxivga o'z vaqtida topshirish uchun bosh buxgalter mas'uldir. Buxgalteriya bo'limi hujjatlami ishlab chiqishi, buxgalteriya registrlarida hisob yozuvlarini oqilona olib borishi va ular asosida boshqaruv va moilyaviy hisobotlami hamda soliq hisob-kitoblarini tuzishni ta'minlashi lozim. Hujjatlar bilan ishlash davrida saqlashni ta'minlash va ulami arxivga o'z vaqtida topshirishga bosh buxgalter mas'uldir. Buxgalteriya xodimlari korxonalarning ishlab chiqarish va xo'jalik faoliyatini tezkor boshqarishda muhim vazifani bajaradi. Hisob ma'lumotlari asosida korxonaning rahbar xodimlari reja topshiriqlarining hamma ko'rsatkichlari bo'yicha qanday bajarilayotgani haqida xulosalar chiqaradi va tegishli tadbir choralarini ko'radi. BuxgaJteriya korxonalardagi boshqarish apparatining ajralmas qismi bo'lib, bu korxonaning hamma ishlab chiqarish qismlari va bo'limlari bilan mustahkam aloqada bo'ladi. BuxgaJteriya xodimlari ish joylarini tashkil etish hisob jarayonining oqilona asoslangan texnologiyasidan ajralmasdir. Shu bois ish joylarini belgilashdan oldin hisob jarayonining mazmuni chuqur tahlil qilinishi kerak. Ko'p hollarda bir xildagi hujjatlar bilan ishlaydigan buxgaJterlarning ish stollari nafaqat xonaning qarama-qarshi burchagida, balki turli xonalarda bo'lishi kerak. Buxgalteriya hisobini tashkil etish bo‘yicha asosiy talablar qonunosti hujjatlari hisoblanadigan buxgalteriya hisobining milliy va xalqaro standartlarida belgilangan. Ushbu hujjatlarda belgilangann talablarga amal qilish biznes subyekti faoliyati qonunchiligini ta’minlash bilan birgalikda, biznesmenga mol-mulk saqlanishi va mulkni samarali boshqarish uchun zarur bo‘lgan haqqoniy axborotlarni olish imkoniyatini beradi. Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlariga (MHXS) o'tishni jadallashtirish orqali xorijiy investorlarni zarur axborot muhiti bilan ta’minlash va xalqaro moliya bozorlariga kirish imkoniyatlarini kengaytiradi. Shuningdek, hisob va audit sohalari mutaxassislarini xalqaro standartlar bo‘yicha tayyorlash tizimini tayyorlaydi hamda xorijiy investorga tushunlarli va qulay axborot yetkazish mexanizmishakllanadi. Xorijiy investor moliyaviy hisobotning xalqaro standartlari asosida axborot olish va undan foydalanishni yaxshi bilishi sababli MHXSlarini xorijiy etishga invetitsiya omili sifatida e’tibor qaratilmoqda. Fanning biznes buyurtmalari bo‘yicha real muammolar va yangi g'oyalar asosida ilmiy tadqiqotlar olib borish mexanizmi yaratiladi. Biznes subyektlari ilmiy tadqiqot muassasalari bilan hamkorlik qilish bilan birga o‘z tarkibiy tuzilmalarida ilmiy tadqiqotlar bo"yicha guruhlar, loyihalar shakllantiradi. Ushbu tizimning eng ijobiy jihati fan va biznesning korporativ hamkorligini mustahkamlash hamda fanning rivojlanishini ta’minlaydi. Davlat va biznes hamkorligi tnilliy modelida ijtimoiy-iqtisodiy va huquqiy munosabatlami tashkil etishda bozor iqtisodiyotining nazariy jihatdan bayon etilgan tamoyillar iqtisodiy rivojlanishning milliy modeli tamoyillari asosida shakllantiriladi. Ushbu modelda iqtisodiy munosabatlar to’Iiq erkin bo'lmaydi, ayrim sohalar faoliyati, ular mahsulotlari va xizmatlari bahosi davlat tomonidan tartibga solinadi, bozorda raqobat erkin bo‘ladi, lekin monopol faoliyatga ustuvor qarashlar hukumronlik qiladi. Davlat budjet-soliq va monitar siyosati davlat budjeti daromadlarining taqchillik darajasiga bogliq holda o'zgaruvchan xarakterga ega boiadi. Me’yoriy modelda davlat va biznes hamkorligi bozor iqtisodiyoti sharoitida ijtimoiy- iqtsodiy va huquqiy munosabatlami tashkil etishda davlat uchun maqbul mamlakatlaming ilg'or tajribasi andoza sifatida qolIaniladi. Davlat va biznes hamkorligining institutsional modelida hamkorlik munosabatlari, ijtimoiy-iqtisodiy va huquqiy tizimda mavjud vaziyatlar va imkoniyatlar o'zgarishiga mos ravishda doimiy ravishda isloh qilib boriladi. Ushbu hamkorlik modelida davlatning biznes faoliyatiga aralashuvi umuman sezilmaydi. Ijtimoiy-iqtisodiy vaziyatning o‘zi hamkorlikni tartibga solib boradi. Rivojlangan davlatlardagi davlat va biznes hamkorligi sohasidagi faoliyatlari ushbu model asosida shakllangan. Davlat va biznes hamkorligini rivojlantirishning yangi bosqichini shakllantirish dastlab Amerika Qo‘shma Shtatlari (AQSH) iqtisodiy siyosatida o'z aksini topgan. AQSH hukumati tomonidan biznes bilan sheriklik qilish uchun ta’lim dasturlarini davlat va xususiy moliyalashtirish tizimi ishlab chiqiladi. Ushbu moddaning ikkinchi qismida ko‘rsatilgan shaxslarning imzosi mavjud bo‘lmagan hujjatlar haqiqiy emas deb hisoblanadi, deyilgan. Buxgalteriya hisobini oqilona tashkil etishni ta’minlashda rejalashtirish tizimi muhim ahamiyatga ega bo‘lib, alohida ish turlari bo‘yicha rejalarni ishlab chiqish va bajarishni o‘z ichiga oladi. Hujjatlashtirish rejasida xo‘jalik operatsiyalarini hisobga olish bo‘yicha dastlabki hujjatlar blankalariga bo‘lgan ehtiyoj hisob-kitobi tuziladi. Bunda xo‘jalik yurituvchisub’yekt dastlabki hujjatlarning namunaviy shakllaridan foydalanishi yokio‘zi mustaqil ishlab chiqqan hujjat shakllarini qo‘llashi mumkin. Dastlabki hujjatlar blankalariga bo‘lgan ehtiyoj aniqlanganidan so‘ng ularni sotib olishga yoki bosmaxonada chop etishga buyurtma beriladi. Dastlabki hujjatlar blankalari bilan markazlashtirilgan holda ta’minlashda ularni olish uchun yuqori tashkilot tomonidan buyurtma beriladi. Dastlabki hujjatlarning namunaviy shakllari ham, korxonada ishlab chiqilgan shakllari ham O‘zbekiston Respublikasi «Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida» gi qonunida ko‘zda tutilgan talablarga rioya qilgan holda tuziladi. Dastlabki hujjatlarni tashkil etishning asosi korxona rahbari tomonidan tasdiqlangan hujjatlar aylanishi grafigi hisoblanadi. Inventarizatsiya o‘tkazish rejasida rejadagi va rejadan tashqari inventarizatsiyalarni o‘tkazish tartibi,shakllari va muddatlari ko‘rsatiladi. Inventarizatsiya rejasi aktivlar va majburiyatlarni tekshirish korxonaning normal ishlashiga ta’sir ko‘rsatmaydigan qilib tuziladi. Rejadan tashqari inventarizatsiya o‘tkazish muddatlari moddiy javobgar shaxslarga bildirilmasligi lozim. Hisobot taqdim etish rejasida quyidagilar ko‘rsatiladi: hisobot shakllari, u yoki bu hisobot tuzilishi lozim bo‘lgan hisobot davri, hisobotlarni topshirish muddatlari, korxona, tashkilot va muassasa nomi va manzili hamda hisobotni qabul qiluvchi mansabdor shaxs familiyasi va ismi- sharifi, hisobotlarni taqdim etish usuli (elektron, pochta va b.) va hisobotlarni tuzish uchun mas’ul shaxslarning familiyasi va ismisharifi, ular bajaradigan ishlar aniq ko‘rsatilgan holda. Hisobot rejasi qoidaga ko‘ra, ikki qismdan iborat. Birinchi qismda tashqi foydalanuvchilarga taqdim etiladigan, ikkinchi qismda korxonaning alohida bo‘linmalaridan olinadigan hisobotlar bo‘yicha zarur ma’lumotlar keltiriladi. Buxgalteriya hisobini texnik rasmiylashtirish rejasida mazkur korxonada qo‘llaniladigan hisob shaklining batafsil tavsifi keltirilib, korxonada qanday elektron hisoblash mashinalari, qurilmalar va boshqa texnik vositalardan foydalanilishi ko‘rsatiladi. Buxgaletriya hisobining shaklini tanlashda mazkur masalaga oid yo‘riqnomalar va ko‘rsatmalardan foydalanish, korxona faoliyatining muayyan shartsharoitlarini hisobga olish, buxgalteriya hisobi amaldagi shakllarining afzalliklari va kamchiliklarini o‘rganish tavsiya etiladi. Ushbu moddaning ikkinchi qismida ko‘rsatilgan shaxslarning imzosi mavjud bo‘lmagan hujjatlar haqiqiy emas deb hisoblanadi, deyilgan. 3.Buxgalteriya hisobini oqilona tashkil etishni ta’minlashda rejalashtirish tizimi muhim ahamiyatga ega bo‘lib, alohida ish turlari bo‘yicha rejalarni ishlab chiqish va bajarishni o‘z ichiga oladi. Hujjatlashtirish rejasida xo‘jalik operatsiyalarini hisobga olish bo‘yicha dastlabki hujjatlar blankalariga bo‘lgan ehtiyoj hisob-kitobi tuziladi. Bunda xo‘jalik yurituvchisub’yekt dastlabki hujjatlarning namunaviy shakllaridan foydalanishi yokio‘zi mustaqil ishlab chiqqan hujjat shakllarini qo‘llashi mumkin. Dastlabki hujjatlar blankalariga bo‘lgan ehtiyoj aniqlanganidan so‘ng ularni sotib olishga yoki bosmaxonada chop etishga buyurtma beriladi. Dastlabki hujjatlar blankalari bilan markazlashtirilgan holda ta’minlashda ularni olish uchun yuqori tashkilot tomonidan buyurtma beriladi. Dastlabki hujjatlarning namunaviy shakllari ham, korxonada ishlab chiqilgan shakllari ham O‘zbekiston Respublikasi «Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida» gi qonunida ko‘zda tutilgan talablarga rioya qilgan holda tuziladi. Dastlabki hujjatlarni tashkil etishning asosi korxona rahbari tomonidan tasdiqlangan hujjatlar aylanishi grafigi hisoblanadi. Inventarizatsiya o‘tkazish rejasida rejadagi va rejadan tashqari inventarizatsiyalarni o‘tkazish tartibi,shakllari va muddatlari ko‘rsatiladi. Inventarizatsiya rejasi aktivlar va majburiyatlarni tekshirish korxonaning normal ishlashiga ta’sir ko‘rsatmaydigan qilib tuziladi. Rejadan tashqari inventarizatsiya o‘tkazish muddatlari moddiy javobgar shaxslarga bildirilmasligi lozim. Hisobot taqdim etish rejasida quyidagilar ko‘rsatiladi: hisobot shakllari, u yoki bu hisobot tuzilishi lozim bo‘lgan hisobot davri, hisobotlarni topshirish muddatlari, korxona, tashkilot va muassasa nomi va manzili hamda hisobotni qabul qiluvchi mansabdor shaxs familiyasi va ismi-sharifi, hisobotlarni taqdim etish usuli (elektron, pochta va b.) va hisobotlarni tuzish uchun mas’ul shaxslarning familiyasi va ismisharifi, ular bajaradigan ishlar aniq ko‘rsatilgan holda. Hisobot rejasi qoidaga ko‘ra, ikki qismdan iborat. Birinchi qismda tashqi foydalanuvchilarga taqdim etiladigan, ikkinchi qismda korxonaning alohida bo‘linmalaridan olinadigan hisobotlar bo‘yicha zarur ma’lumotlar keltiriladi. Buxgalteriya hisobini texnik rasmiylashtirish rejasida mazkur korxonada qo‘llaniladigan hisob shaklining batafsil tavsifi keltirilib, korxonada qanday elektron hisoblash mashinalari, qurilmalar va boshqa texnik vositalardan foydalanilishi ko‘rsatiladi. Buxgaletriya hisobining shaklini tanlashda mazkur masalaga oid yo‘riqnomalar va ko‘rsatmalardan foydalanish, korxona faoliyatining muayyan shartsharoitlarini hisobga olish, buxgalteriya hisobi amaldagi shakllarining afzalliklari va kamchiliklari ni o‘rganish tavsiya etiladi. XULOSA. BUXGALTERIYA HISOBI FUNKSIYALARI BIZNESNING YUQORIDA QAYD ETILGAN FUNKSIYALARINI TA’MINLASHDA MUHIM ROL O‘YNAYDI. CHUNKI, MAHSULOTNING TANNARXI MIQDORINI BUXGALTERIYA HISOBI HUJJATLARI ASOSIDA HAQQONIY RAVISHDA ANIQLASH MUMKIN. Yüklə 474,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|