Hisoboti ilmiy rahbari I. S. Hasanov Amaliyot rahbari Buxoro 2021-yil Toshkent irrigatsiya va qishloq xo‘jaligini mexanizatsiyalash muhandislari instituti Buxoro filiali

5-rasm. Turli xil ariqqazgich – tekislagichlar bilan muvaqqat tarmoqlar olinganda ariqning ko’ndalang kesimi o’lchamlari (sm hisobida):
a – KZU-03; b - KZU-05; d – KOR – 500A

Muvaqqat ariqlar orqali 100-200 1/sek. miqdorida suv oʻtkazish talab etilayotgan boʻlsa, u vaqtda KZU-0,5, KPA-2000A yoki KOP-500A ariqqazgich tekislagichlardan foydalaniladi.

Muvaqqat tarmoqlarni tekislashda KZU-0,5, KZU-0,3, KBH-0,35 ariqqazgich-tekislagichlar qoʻllaniladi.
Muvaqqat tarmoqlarning gidravlik hisobi uning suv bilan toʻlish chuqurligi, suvning oʻrtacha oqish tezligi va tarmoqning yuvilib ketmasligini aniqlashdan iboratdir.


Adabiyotlar tahlili


Muvaqqat sugʻorish tarmoqlarini sugʻorish uchastkalarida joylashtirish sxemalari.
Markaziy Osiyodagi sugʻoriladigan yerlarda qishloq xo'jaligi ekinlarini tuprog sathidan sug'orish usuli (epatlab va yo'laklab bostirib) keng tarqalgan boʻlib, muvaqqat sugʻorish tarmoqlari joyning sharoit.lariga bogʻlig holda sug'orish uchastkasida ko'ndalang va bo'ylama sxemalarda joylashtiriladi.
Bo'ylama joylashtirish sxemalari nishobligi 0,002 dan kichik boʻlgan yerlarda qoʻllaniladi (6 a - rasm). Bunday yerlarda uchastka taqsimlagichi eng katta nishoblik yo'nalishiga qiyarog gilib, muvaqqat ariglar esa balandlik gorizontallariga nisbatan perpendikulyar holda, oʻgariqlar esa kichik nishoblik yoʻnalishi bo'yicha olinadi. Beshamaklar oʻqariqlarga parallel holda qurilib, ularning har biridan suv 5-6 ta sugʻorish egatlariga taqsimlanadi. Sugʻorish egatlari joyning katta nishobligi yoʻnalishida ochiladi, ya'ni ular muvaqqat ariq yoʻnalishiga parallel boʻladi.
Nishobligi katta (20,008) yerlarda sugʻorish suvlari ta'sirida tuproqning yuvilishini oldini olish maqsadida muvaqqat sugʻorish tarmoqlari ko'ndalang sxemada joylashtiriladi. Bunday yerlarda uchastka taqsimlagichi balandlik gorizontallariga nisbatan perpendikulyar yoki qiyaroq olinadi. Oʻqariqlar gorizontallarga kichik burchak ostidagi yo'nalishda, sugʻorish egatlari esa unga perpendikulyar holda olinadi. Bunda suvsugʻorish egatlariga bevosita o‘qariqlardan taqsimlanadi (6 b - rasm). Nishobligi oʻrtacha (0,002–0,008) boʻlgan yerlarda u yoki bu sxemadan foydalaniladi. Muvaqqat ariq uzunligi sugʻorish kartasining bir tomoni (eni yoki bo‘yi)ni uzunligiga teng qilib olinadi: muvaqqat sugʻorish tarmoqlari boʻylama sxemada joylashtirilganda 1200 m. gacha, ko'ndalang sxemada esa 800 m. gacha boʻladi.

6-rasm. Muvaqqat sug’orish tarmoqlarini joylashtirish sxemalari (M.F.Raximboyev bo’yicha): a – bo’ylama; b – ko’ndalang; 1 – xo’jaliklararo taqsimlagichi; 2 – xo’jalik taqsimlagichi; 3 – uchastka taqsimlagichi;