Homiladorlikda kamqonlikka qarshi kurashish

HOMILADORLIKDA KAMQONLIKKA QARSHI KURASHISH


Annotatsiya: Mazkur maqola homiladorlik davrida juda ko’p uchrovchi kamqonlik kasalligi, uning kelib chiqishi, sabablari va davosi haqida ma’lumotlar jamlagan. Shuningdek, maqolada bo’lajak onalar uchun zaruriy bo’lgan temir moddasi va qon miqdorini oshirishda nimalarga qatiiy e’tibor berilishi lozimligi haqida tavsiyalar berilgan.
Kalit so’zlar: Anemiya, temir tanqisligi, qon bosimi, preeklampsiya, Oziq-ovqat moddalari, yurak-qon tomir tizimi.
Kamqonlik xastaligi asosan tug‘ish yoshidagi ayollar, o‘smirlar va bolalarda uchraydi. Jahonda bu kasallikka duchor bo‘lgan ayollar va bolalar o‘rtasida xastalik va o‘lim ko‘rsatkichlari 8-10 barobar yuqoridir. Homiladorlik davrida homilador onalarning 50 foizigacha temirning kam singishi tufayli temir tanqisligi anemiyasiga duch keladi. Anemiya ona va homila uchun ko’plab jiddiy muammolarni keltirib chiqaradi. Inson tanasi temir moddasi yordamida gemoglobin ishlab chiqaradi, bu eritrotsitlar tarkibidagi kislorodni butun tanaga yetkazadigan moddadir.Homiladorlik paytida onaning tanasi bolani qon va kislorod bilan ta’minlaydi, shuning uchun qon ta’minoti ortib borishi uchun temirga bo’lgan ehtiyoj ham ortadi. Yetarli miqdorda temir olish temir tanqisligi anemiyasi deb ham ataladigan juda kam miqdordagi qizil qon hujayralarining oldini oladi[1]. Darhaqiqat, homilador ayollar har kuni talab qiladigan temir miqdori homilador bo’lmagan paytdan ikki baravar ko’p, kuniga taxminan 27 mgga muhtoj bo’ladi.
Homiladorlik davrida temir tanqisligi anemiyasi homilador onalarni charchash, holsizlik, homiladorlik paytida yuqori qon bosimi, preeklampsiya, amniotik suyuqlikning infeksiyalanishi, amniotik suyuqlikning erta ko’chish xavfini tug’diradi.Tug’ruq paytida anemiya homilador ayollarni uzoq muddatli mehnatga, qon ketishga va tug’ruqdan keyingi infektsiyaga moyil qiladi.Onaning temir tanqisligi anemiyasi, shuningdek, sut yetishmasligi, tug’ruqdan keyingi depressiyaga olib kelishi mumkin. Agar ona kamqon bo’lsa, homila kam ovqatlanishga moyil bo’ldi. Homiladorlikda animiya kam vaznda tug’uliishiga, mudatidan oldin tug’ulishiga va sarg’ayishiga olib keladi. Bundan tashqari, homiladorlik paytida qoni kam bo’lgan homilador onalar yurak xastaligi xavfini oshirishi yoki kelajakda chaqaloq miyasining rivojlanishiga ta’sir qilishi mumkin.
Temir – bu gemopoez jarayonida ishtirok etuvchi omil, qizil qon hujayralarida gemoglobin. Temir tanqisligi nafaqat anemiyaga olib keladi, balki boshqa ko’plab sog’liq muammolarini keltirib chiqaradi. Homiladorlik paytida, homilador ayollar uchun temir qo’shimchalarini qabul qilishdan tashqari, temirni ovqatdan so’rib olish ham muhimdir.Oziq-ovqat moddalari temirdan tashqari nihoyatda xilma-xil ozuqa manbai bo’lib, homilador onalar ilmiy va oqilona parhez orqali boshqa vitaminlar va minerallarni ham o’zlashtirish imkoniyatiga ega.
Homiladorlik paytida tananing o‘zgarishi haqida o‘ylash uchun juda ko‘p sabablar bor. Har bir homiladorlik har xil bo‘lsa-da, ko‘pchilikda kuzatilishi mumkin bo‘lgan bir nechta narsalar bor, shu jumladan homiladorlikda kamqonlik ko’pgina homilador ayollarda kuzatiladi[2]. Anemiyaning yengil darajalarida umuman alomatlar bo‘lmasligi mumkin, ammo o‘rtacha va og‘ir holatlarda quyidagi alomatlar bilan namoyon bo‘ladi:

• 
  bosh aylanishi;
  
• 
  haddan tashqari charchoq yoki holsizlik;
  
• 
  rangsiz teri (rangparlik);
  
• 
  nafas qisilishi, ko‘krak og‘rig‘i;
  
• 
  sovuq qo‘llar yoki oyoqlar;
  
• 
  loy, tuproq yoki makkajo‘xori kraxmal kabi nooziq-ovqat mahsulotlariga bo‘lgan ishtiyoq.
  

Bu holat ya’ni homiladorlikda anemiya tanangizdagi to‘qimalarga kislorod yetkazib beradigan qizil qon tanachalari yetishmovchiligidan yuzaga keladi. Yengil anemiya sizni charchashga olib kelishi mumkin, ammo u juda og‘irlashsa yoki vaqtida davolanmasa, jiddiy xavflar yuzaga kelishiga asos bo’lishi ham mumkin. Kamqonlikning 400 dan ortiq turlari mavjud. Bundan tashqari, turli xil sabablar mavjud, ammo bu ko‘pincha qizil qon hujayralarining ishlab chiqarilishiga va umumiy salomatlikka tegishli. 

Homiladorlik paytida sizda anemiya mavjud bo‘lsa, siz ushbu alomatlarning ayrimlarini yoki barchasini sezishingiz mumkin. Shunday holatlarda siz shifokorga murojaat qilishingiz zarur. Homilador ayollar uchun mol go’shti har doim temir qo’shimchalari ro’yxatida eng yaxshi tanlovdir, chunki u gem temirining eng ososiy manbaidir.Har 100 g mol go’shti tarkibida 2,6 mg gacha gem temir mavjud bo’lib, u organizm uchun o’simlik temiridan (gem bo’lmagan temirdan) osonroq singib ketadi. Bundan tashqari, mol go’shti oqsil, sink, selen va B vitaminlariga boy. Homilador onalar semiz mol go’shtini tanlashadi, chunki uning tarkibida eng ko’p temir moddasi , shu bilan birga u yog’siz, ishlov berish uchun juda oson hisoblanadi[3]. Tovuq – bu homilador ayollar uchun qo’shimcha temir moddasi.Ushbu turdagi go’sht tarkibida temir ko’p bo’ladi; 100 g tovuq go’shtida 1,3 mg gem temir mavjud. Bundan tashqari, tovuq ona va homilaga olib keladigan oqsil va boshqa vitaminlar va foydali moddalarning miqdori ham juda yuqori.
Tovuqni iste’mol qilish va turli mazali taomlarni tayyorlash oson, shu bilan birga homilador onalar uchun yaxshi tanlovdir.
Hayvonlarning jigari, odatda sigir jigari, fuagra, tovuq homilador ayollar uchun juda to’yimli, chunki ular temir va A vitamini, B vitamini, mis va selen kabi foydali moddalarga boy. 100 g sigir jigarida 6,5 ​​mg gem temir mavjud. Bundan tashqari, hayvon jigari xolinning eng yaxshi manbalaridan biridir. Bu homila miyasining shakllanishi va rivojlanishi uchun ayniqsa muhim ozuqa moddasidir. Baliq homilador ayollar uchun temir qo’shimchalaridan biri, ayniqsa laqqa baliqda. Darhaqiqat, 100 gramm laqqa baliq tarkibida 1 mg temir va niatsin, selen va B12 vitaminlari bo’lgan bir qator boshqa muhim oziq moddalar mavjud. Baliq, shuningdek, yurak-qon tomir tizimiga foydali bo’lgan yog’ning bir turi bo’lgan omega-3 yog’ kislotalariga boy. Xususan, omega-3 miya sog’lig’ini yaxshilaydi, immunitetni oshiradi va onalar va chaqaloqlarning sog’lom o’sishi va rivojlanishini qo’llab-quvvatlaydi. Biroq, homilador ayollar laqqa baliqni ko’p iste’mol qilmasliklari kerak, chunki baliqlarda simob miqdori ancha yuqori. Shuning uchun, laqqa baliqdan tashqari, homilador ayollar o’zlarining ratsioniga qizil ikra, makkel yoki sardina balig’ini qo’shishlari mumkin. Homiladorlikning dastlabki bosqichlarida onalar ko’plab ovqatlanish odatlarini o’zgartirishi kerak. Bu vaqtda ona tanasida o’zgarishlar bo’lib, bola ona qorniga o’ralib joylashadi va bu ” juda ta’sirli jarayon”.
Brokkoli nihoyatda to’yimli va homilador ayollar uchun eng mashhur temir qo’shimchalaridan biridir. Bir stakan pishirilgan brokkoli (taxminan 156 gramm) tarkibida 1 mg temir mavjud. Bundan tashqari, brokkoli tarkibida C vitamini ham mavjud bo’lib, u organizmga temirni yaxshiroq singdirishga yordam beradi. Foliy kislotasi, tola, K vitamini ular shuningdek, yashil sabzavot tarkibidagi to’yimli tarkibiy qismlardir[4]. Ismaloqning sog’liq uchun foydasi ko’p, ammo juda kam kaloriyali hisoblanadi.Taxminan 100 gramm xom ismaloq tarkibida 2,7 mg temir mavjud. Ismaloq assimilyatsiya darajasi past bo’lgan temir (gem bo’lmagan temir) manbai bo’lsa-da, u C vitaminiga boy. Bu esa juda muhimdir, chunki C vitamini tanadagi temirni yutish qobiliyatini sezilarli darajada oshiradi. Dukkakli o’simliklar temirning ajoyib manbai, ayniqsa vegetarianlar va homilador ayollar uchun. Dukkakli mahsulotlarni nafaqat kaloriya miqdori past va eruvchan tolaga boy bo’lgan gazaklarga aylantirish mumkin. Shu bilan birga, dukkaklilar tarkibida bo’lgan temir C vitamini orqali yaxshi so’riladi.Shuning uchun, homilador ayollar pomidor, yashil sabzavotlar yoki tsitrus mevalar kabi C vitaminiga boy ovqatlar bilan dukkakli o’simliklar iste’mol qilishlari kerak.
Olma, banan va anor kabi mevalar temirning boy manbalari bo’lib, kamqonlik bilan og’rigan odamlar yonoqlarini pushti va sog’lom saqlash uchun har kuni iste’mol qilishlari kerak. Tut va qora smorodina ham temirga boy. Lavlagidan oqayotgan to’q pushti sharbat anemiyani davolash qobiliyatini juda yaxshi namoyish etadi. Qora shokolad mazali va ozuqaviy qiymati tufayli homilador ayollar uchun temir qo’shimchasi sifatida mos gazak hisoblanadi. 100 g qora shokolad tarkibida 11,9 mg gacha temir bor.Bundan tashqari, qora shokoladda prebiyotik tolalar mavjud bo’lib, ular ichak uchun foydali bakteriyalarni oziqlantirishga yordam beradi.Shu bilan birga, shokolad ham yuqori antioksidant ta’sirga ega bo’lib, homilador ayollarga ko’p foyda keltiradi.
Yuqorida keltirilgan barcha fikrlarni umumlashtirganholda shuni ta’kidlash joizki, hayvon oziq-ovqatlari tarkibidagi temir (gem temir) o’simliklarga mansub temir moddalariga qaraganda (gem bo’lmagan temir) yaxshi singadi. Shuning uchun homilador onalar temirning so’rilishini oshirish uchun go’sht, baliq, tuxum iste’mol qilishga alohida etibor qaratishlari kerak. Agar temirga boy ovqatlar C vitaminiga boy ovqatlar bilan to’g’ri birlashtirilsa, temirning so’rilishi samaraliroq bo’ladi. Sut va sut mahsulotlari tarkibidagi kaltsiy, choy tarkibidagi tanin, donlar tarkibidagi fitat, choy va kofe tarkibidagi kofein manbalari temirning so’rilishiga xalaqit berishi mumkin. Shuning uchun ushbu oziq-ovqatlarni kamida 1 soat oraliqda iste’mol qilish kerak.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:

1. 
   https://lalu.uz/homiladorlikda-kamqonlik-anemiya/
   
2. 
   https://www.ferrotone.uz/10-best-iron-supplements-for-pregnant-women-with-anemia/
   
3. 
   https://avitsenna.uz/kamqonlik-anemiya-haqida/
   
4. 
   https://uz.drafare.com/homiladorlik-davrida-kamqonlikni-baholash/