Huquqiy munosabatlar va huquq tizimi

HUQUQIY MUNOSABATLAR VA HUQUQ TIZIMI.
Darsning maqsadi: Talabalarga huquqiy munosabatlar, turlari, tuzilishi, mazmuni, ob’yektlari to’g’risida tushinchalar berish. Talabalarda huquqiy munosabatlarga kirishish va ushbu jarayonda huquq va burchlarni ongli ravishda da bajarish tuyg’larini shakillantirish.
Darsning ko’rgazmasi: Huquqiy munosabatlar, huquqiy munosabat belgi lari, turlari, tuzilishi, mazmuni chizmalari.
Asosiy so’z va tayanch tushunchalar: Huquqiy munosabatlar, turlari, mazmuni, ob’yektlari, nisbiy, mutlaq, moddiy huquqiy,protsessual, yuridik faktlar. : tizim, huquq institutlari, huquq sohasi, umumiy va mahsus qism, sub’ektiv huquq va majburiyatlar, hokimiyat buyrugi usuli, yoki avtoritar usul, dispozitiv yoki avtonomiya usuli.
Reja:
1.Huquqiy munosabat va uning turlari.
2.Huquqiy munosabatlarning tuzilishi.
3.Huquq tizimi tushunchasi, uning tuzilishi va tamoiylari.
4.O’zbekistonda huquq sohalarining yangilanishi.
5.Huquq tizimi va huquqshunoslik fanlar tizimi.
Foydanalingan adabiyotlar:
1. O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. T.,O’zbekiston.1998 yil.
2. O’zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi.T., 1996 yil.
3. O’zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksi.T., 1996 yil.
4. O’zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksi.T., 1998 yil
5. . O’zbekiston Respublikasining Jinoyat prostetsiysual kodeksi. 1995 yil.
6. Saidov A., Tojihonov U. Davlat va huquq nazariyasi.T.,2. Xuquq nazariyasi. Adolat, 2001.
7. . O’zbekiston Respublikasining Ma’muriy javobgarlik to’g’risidagi kodeksi.T., 1995 yil.
8. Saidov A., Tojihonov U. Davlat va huquq asoslari. T., Adolat 2002 yil.
9. Islomov Z. Davlat va huquq: Umumnazariy masalalar.T., Adolat 2000 yil.
Huquqiy munosabat va uning turlari.
Jamiyatda ijtimoiy munosabatlar- bu kishilar o’r tasidagi turli iqtisodiy, madaniy, siyosiy, mafko’raviy va goyaviy munosabatlarning yig’indisidir. Bu ijtioiy munosabatlar ikki guruhga bo’linadi, ya’ni iqtisodiy va gryaviy munosabatlar. Jamiyatda kishilar o’rtasidagi ijtimoiy munosabatlarning asosini iqtisodiy yoki moddiy munosabatlar tashkil qiladi. Iqtisodiy munosabatlarga jamiyatdagi ishlab chiqarish kuchlari va qurollari kiradi. Iqtisodiy munosabatlar iqtisodiy qonunlar bilan tartibga solinadi.
Huquqiy munosabatlar nazariyasi xuquq ilmi soxasi uzoq muddat davomida ishlab chiqilmoqda va o’rganilmoqda. Birinchi etapi N.V.Kro`lenko, P.I.Stuchki, ye.B.Pashukanislar nazariy faoliyati bilan bog’liq.
Huquqiy munosabatlar mavzusiga qo’shimcha tezislar:
Huquqiy munosabatlar ijtimoiy munosabatlarning xar xil ko’rinishlari, shuningdek, kishilar o’rtasildagi ijtiomiy alokalar xisoblanadi. Ular individlarni faoliyatiga va yashashlariga ko’ra birlashtiradilar.
Har bir yangi avlod ob'ektiv ravishda mujassamlashgan va mukammallashgan aloka va munosabatlar tizimiga duch keladi, o’z navbatida bu avlod ushbu tizim bilan albatta xisoblashishga (tan olishga) majburdir va x.k
Bu aloqalar va munosabatlar vaqt o’tishi bilan evolyutsion yoki revolyutsion yo’l bilan o’zgarishi mumkin, ularning o’rnini esa, yangi ijtimoiy munosabatlar egallaydi.
Jumladan, fan va texnikainng o’sishi ishlab chiqish taraqqiyoti oldin o’ylamagan imkoniyatlarni yuzaga keltirishi mumkin (tovarning xilma-xilligi, xizmat turlarining vujudga kelishi va x.k). lekin, bular o’z navbatida tabiiy resurslarni kamayishini, atrof-muxitni ifloslanishini takozo etadi.
Demak, xar qanday ko’rinishdagi ijtimoiy munosabatlari insonning ma'lum darajada erkin rivojlanishi masshtabi bilan birgalikda ma'lum cheklanishlar ham mavjud ekan.
Agarda bular (aytilganlar) shaxs va davlatning manfaatlarini ifoda etasalarda, biroq muayyan ijtimoiy munosabatlar, xuquqiy t.s. doirasiga tushadi va tegishli ravishda yuridik xarakter kasb etadi. 1-si (erkinlik) – sub'ektiv xuquqqa aylansa, 2-si (cheklanish) – majburiyga aylanadi.
Sub'ektiv xuquq – xuquq normalarida ko’zda to’tilgan xuquqiy munosabat ishtirokchilarining mumkin bo’ldgan doiradagi xulqi va xulq-atvori bo’lib, sub'ektning o’z shaxsiy manfaatlarini kondirishiga imkon beradigan yuridik choralardir. (bu qonun bilan cheklanmagan xuquq, ya'ni sub'ekt bu xuquqdan o’z xoxishiga ko’ra foydalanishi mumkin).
Huquqiy munosabat- xuquq normalari bilan tartibga solinadigan ijtimoiy munosabatlarga aytiladi.