Hurmatli talabalar yuqoridagi mavzular bilan to‘liq tanishib chiqing va

7-topshiriq. Matnni o’qing. Matnni yozma izohlab bering. 
TAFAKKUR VA TIL 
Tafakkur va til bir-biri bilan chambarchas bogʻliq ijtimoiy hodisadir. 
Chunki inson nutqi, til vositalari boʻlmasa fikrlash ham boʻlishi gumon. (arabcha 

---

“tafakkur” – fikrlash degani). Til ijtimoiy hodisa boʻlib faqat kishilik jamiyatiga xos 
boʻlgani kabi tafakkur ham faqat insonlargagina xosdir. U kishining mehnat va nutq 
faoliyati bilan bogʻliq holda mavjud. Inson tafakkuri nutq bilan yuzaga chiqadi va 
uning natijalari tilda qayd etiladi. Demak, tafakkur jarayonining natijasi hamisha 
biror fikrdan iborat boʻlib, bu fikr tushuncha, hukm, xulosa tarzida til vositasida 
namoyon boʻladi. Lekin tafakkur va til hodisalari oʻrtasida farq bor. Farq shundaki, 
tafakkur zohiriy olamning inson miyasida umumlashgan, til bilan ifodalanadigan 
in’ikosi. Til esa - fikrni ifodalash usuli, uni qayd etib boshqa kishilarga, avlodlarga 
yetkazish vositasi.Ya’ni TIL – TAFAKKURNING BORLIQ SHAKLI. Eslatma: 
Tilshunoslik fani LINGVISTIKA deb ham yuritiladi. Lotincha “lingua” til degani. 
Tilshunoslik fani ikkiga boʻlinadi: 1) umumiy tilshunoslik; 2) xususiy tilshunoslik. 
Umumiy tilshunoslik butun dunyo tillarini oʻrganadi. Xususiy tilshunoslik faqat 
bitta til va uning paydo boʻlishi, grammatik qurilishi kabilarni oʻrganadi.

8-topshiriq. Matnni o’qing. Matnni yozma izohlab bering. 
Me’yor tushunchasi 
Nutq madaniyati haqida gap ketganda, tabiiyki, nutqda so‘zlarning o‘rinli 
va o‘rinsiz qo‘llanilishi haqida tortishuvlar kelib chiqadi. Qo'llaniladigan til birligi 
to'g'ri yoki noto'g'ri deb atalganda, biz ma'lum bir o'lchovga (mezonga) tayanishimiz 
kerak. Bu o‘lchov (mezon) tilshunoslikda adabiy til me’yori deb ataladi. Har bir 
sheva, so‘zlashuv tili, adabiy tilning o‘ziga xos me’yorlari bo‘lganidek, nutqning 
maxsus shakllari bo‘lmish jargonlarning ham o‘z me’yorlari bor.
Xususiy standartlar quyidagicha taqdim etiladi:
1. Dialekt me’yori.
2. So`zlashuv nutqining me`yori.
3. Jargon, jargonning standarti.
4. Adabiy til standarti (adabiy standart). 
Adabiy me’yor qaysidan olinganligiga qarab tuziladi. Adabiy me'yor 
adabiy til bilan birga tug'iladi , badiiy va xalq madaniyatining rivojlanishi bilan 
rivojlanadi, o'ziga xos qonun va qoidalarni mustahkamlaydi . Adabiy me’yorlar 
hammaga tushunarli. Adabiy til va uning me’yorlari jamiyat a’zolarini uyushtirish, 
ularni katta vazifalarni bajarishga undash uchun nihoyatda zarurdir. 
Ilmiy asarlarda o‘zbek adabiy tili me’yorlari quyidagicha tasniflanadi.
1. Leksika – semantik me’yor.
2. Talaffuz - (orfoepik) me'yor.
3. Yozuv standarti (grafik).
4. Fonetik me’yor.
5. Aksentologik (stressdan to'g'ri foydalanish) me'yor.
6. Grammatik (morfologik va sintaktik) me’yor.
7. So‘z yasash qoidalari.
8. Imlo standarti.
9. Uslubiy norma
10. Tinish belgilarining standarti.

---

Adabiy me’yorning og‘zaki va yozma shakllari mavjud bo‘lib, og‘zaki 
adabiyot me’yorini shakllantirishda xalq ixlosmandlari, askiiy, latifago‘y xalq 
shoirbaxshilari katta hissa qo‘shsa, shakllanishda yozma adabiy me’yor ham 
belgilanadi. yozma adabiyot cheksizdir. Umuman olganda, adabiy til me’yorlarini 
o‘rganish yangi hodisa emas. Til normalari va adabiy me’yorlar nutq madaniyati 
ilmiy soha sifatida e’tirof etilishidan avval ham muammo sifatida o‘rganilgan. 
Adabiy til normasi, uning shakllanish, rivojlanish va barqarorlashuv qonuniyatlari 
nutq madaniyati fanining tadqiqot predmeti hisoblanadi. Bu me’yorlar mutaxassislar 
tomonidan til qonuniyatlari, shuningdek, tarixiy an’analarga suyangan holda aniq 
qoidalar shaklida tayyorlanadi va tegishli davlat va tashkilot tarafidan tasdiqlanadi. 
O‘zbek tili dunyodagi qadimiy va rivojlangan tillardan biri sifatida benihoya boy 
leksik xazinaga ega. Bu xazinadagi so‘zlarning ba’zilari eng qadimgi davrlardan beri 
yashab kelayotgan bo‘lsa, ba’zilari nisbatan keyinroq paydo bo‘lgan, yana 
ayrimlarining ma’no miqdori ortgan, boshqalarida esa bu miqdor kamaygan. 
Jamiyatning moddiy va ma’naviy hayotida yuz bergan tarixiy o‘zgarishlar tilning, 
eng avvalo, lug‘at boyligida o‘z aksini topadi. Shuning uchun ham leksik me’yorlar 
boshqa meyorlarga qaraganda anchayin harakatchan bo‘ladi.