I bob: Kompyuter tarmoqlari. Asosiy tushunchalar. 1 Tarmoq arxitekturasi to‘g‘risida asosiy tushunchalar

1.5 Tarmoq topologiyalari

Kompyuter tarmoqlarining topologiyalari
Tarmoq tushunchasi haqida 1 bo’limda qisqacha izohlangan bo’lsada, tarmoq ikki yoki unda ortiq bo’lgan tarmoq xizmatlari (matn, ovoz, video, chat va boshqa xizmatlar) foydalanuvchilari o’rtasida o’zaro ma’lumot almashish jarayonini taqdim etuvchi qurilmalar, dasturiy ilovalar, dasturiy ta’minot va uzatish muhitlarining majmuasidan tashkil topadi. Tarmoqlarning ko’p turlari mavjud bo’lib, faqat keng tarqalgan tarmoq turlariga mahalliy tarmoq (LAN) va global tarmoqlarini (WAN) misol qilib keltirish mumkin. Juda ko’p hollarda shahar tarmoqlari (MAN) ham global tarmoqlari sifatida etirof etiladi (1 bo’limga qarang). WAN tarmoqlarida kompyuterlar bir-biri bilan uzoqroq yoki global miqyosida turli operatorlarning aloqa liniyalari, radio to’lqinlari yoki boshqa ulanish vositalari orqali ulanadi. Tarmoqlar odatda uchta xususiyat ko’ra tasniflanadi: topologiya, aloqa protokollar va arxitektura.
Tarmoq topologiyasi - bu aloqa kanallari va xostlarni bir-biri bilan o’zaro bo’glanishini tashkil etilishi usullari tushuniladi, ya’ni kompyuterlarning fizik va mantiqiy jixatdan o’zaro bog’lanishiga tarmoq topologiyasi deyiladi. Tarmoqning fizik topologiyasi deganda tarmoqdagi qurilmalarning fizik joylashuvi va o’zaro uzatish muhitlari orqali bog’lanilishi tushunilsa, mantiqiy topologiyada esa tarmoqning qurilmalari o’rtasida qanday ma’lumot uzatilishi va qabul qilinishi tushuniladi. Tugunlar orasidagi masofa, fizik jixatdan o’zaro bo’lanishi, ma’lumot uzatish tezligi yoki signal turlari ikki xil tarmoq o’rtasida farq qilishi mumkin, ammo ularning mantiqiy topologiyalari bir xil bo’lishi mumkin. Tarmoqning fizik topologiyasi - bu OSI modelining fizik pog’onasi orqali ifodalanadi.Tarmoq topoliyalari ta’kidlanganidek, tarmoq qurilmalarini joylashuviga va bir-biri bilan bog’lanishi hamda tarmoqni qurishda foydalanilayotgan standart texnologiyaga mos ravishda har xil ko’rinishda bo’lishi mumkin. Biror tarmoqdagi har qanday tugun tarmoqdagi boshqa qurilmalarga bir yoki bir nechta fizik kanallar orqali bog’lanish imkoniyatga ega bo’lishi mumkin; ushbu kanallarni grafik ravishda bog’lash natijasida geometrik shakllar hosil bo’ladi va hosil bo’lgan shakllarning ko’rinishiga qarab tarmoq topologiyasi nomlanadi. LAN tarmoqlarida turli xil fizik topologiyalardan foydalaniladi, jumladan shina, yulduz, mesh, daraxt, nuqt-nuqta va h.k., 2.1-rasm. Shuningdek, qurilmalarni ulash uchun ishlatiladigan uzatish muhitlarining joylashuvi tarmoqning fizik topologiyasini ifodalaydi.
Tarmoq topologiyasi - bu aloqa tarmog'i elementlarining joylashuvi. Tarmoq topologiyasi har xil turdagi telekommunikatsiya tarmoqlarini, shu jumladan radio tarmoqlarini, sanoat stavkalari va kompyuter tarmoqlarini aniqlash yoki tavsiflash uchun ishlatilishi mumkin. Tarmoq topologiyalari shuningdek, tarmoqni geografik muhitdagi o’rni, foydalanuvchilari soni va foydalaniladigan texnologiyasiga muvofiq tanlanadi. Bir qancha tarmoq topologiyalari mavjud: mesh, yulduz, daraxt, shina, halqa ва 3-D torus.
Misol uchun mesh topologiyali tarmoq - bu lokal tarmoq topologiyasida ishlatiladi, unda infratuzilma tugunlari to'g'ridan-to'g'ri, dinamik va ierarxik bo'lmagan holda boshqa ko'plab tugunlarga ulanadi va ma'lumotlarni foydalanuvchilarga samarali yo'naltirish uchun bir-biri bilan hamkorlik qiladi. Bunday topologiyalar har doim ham o’zini oqlamaydi, sababi qurilishi qimmatga tushadi.

3-rasm. Mesh topologiyali tarmoq

Yulduzli topologiyaga asoslanga tarmoq bo’lib, bunda kompyuter tarmoqlari markazida joylashgan tarmoq elementni o’ziga ulangan qurilmalarni boshqarad. Shuningdek, yulduzli topologiyada har bir xost markaziy qurilmaga ulanadi, bitta markaziy qurilma xabarlarni uzatish uchun kanal vazifasini bajaradi. Bu topologiya eng keng tarqalgan kompyuter tarmog'i topologiyalaridan biridir.

4-rasm. Yulduz topologiyali tarmoq

Torus aloqali topologiya - bu parallel kompyuter tizimidagi ishlov berish tugunlarini o'zaro bog'lash uchun kalitsiz tarmoq topologiyasi hisoblanadi. Bu yangi avlod topologiya hisoblanadi va ko’plab kompyuterlarni 3 o’lchamli holatda bir biri bilan bog’laydi, 5-rasm.

5-rasm. Torus aloqali topologiy.