I-bob. Mahsulot sifatini nazorat qilish usullari…

Radioskopik nazorat sxemasi:
1 - nur manbai, 2-nazorat qilinuvchi obyekt, 3-monkristallik ekran, 4- optik sistema, 5- televizion rubka, 6-kuchaytirgich, 7-televizion qabul qilgich.

Tasvirlar bu o‘zgartirgichlarda optik sistema orqali qabul qiluvchi televizion sistemaga uzatiladi va so‘ng kuchaytirilib televizion ekranda kuzatiladi.

Fluoroskopik ekranlar karton asosga fluoressent modda (luminofor) shimdirilib tayyorlanadi, bu modda, masalan, rux sulidi (ZnS) va kumush bilan aktivlashtirilgan kadmiy sulidi (CdS) kristallari aralashmasidan iborat. Rentgen va gamma-nurlarining lyuminofor moddasi bilan o’zaro ta‘sirlashuvi jarayonlari natijasida ko’rinadigan spektrning zangori yoki sariq-zangori qismida yoritilishi bilan luminessentsiya vujudga keladi. Nazorat qilish sezgirligi radiografiyadagiga qaraganda 3-6 barobar past bo’ladi. Bunday ekranlar elektronlarni, protonlarni, a - zarrachalarni qayd etish uchun xizmat qiladi, shuningdek, ular rentgenli elektron-optik o’zgartkichlar (EOO’)ning kirish elementlari va fluorografiyada foydalanilishi mumkin.
Sintillatsion kristallar turli xil aktivatorli, kelib chiqishi noorganik (ishqor-galaoidli) va organik (antratsen) bo’lgan monokristallardan iborat. Taliy (Tl) bilan aktivlangan yodli natriy (NaI), yodli kaliy (KI), yodli seziy (CsI) asosidagi birinchi turdagi monokristallar eng ko’p tarqalgan. Sintillatsion kristallarning ishlash prinsipi lyuminoforlarning qisqa muddatli chaqnashlari bilan yoritish qobiliyatiga (100 mks – 1 ns tartibda) asoslangan. Yodli seziy (CsI) kristallarida yodli natriy (NaI) kristallariga qaraganda, ularga bir energiyaning bir xil nurlanish dozasida ta‘sir ko’rsatilganida yoritish ravshanligi kamroq bo’ladi. Biroq NaI kristallarining gigroskopligi yuqori bo’lganligi sababli CsI kristallari ko’proq qo’llaniladi.
Sintillatsion kristallar bir qator parametrlariga ko’ra fluoroskopik ekranlardan ustun turadi, xususan, CsJ kristallarning ajrata olish qobiliyati 10 - 12 chiziq/mm ni tashkil etadi, fluoroskopik ekranlardan foydalanishda esa ajrata olish qobiliyati 3 chiziq/mm dan oshmaydi.
Elektrolyuminessent ekranlar ba‘zi bir lyuminoforlarning o’zgaruvchan elektr maydoni ta‘sirida yoritishga asoslangan. Ular quyidagi prinsip bo’yicha ishlaydi. Ekranga o’tkazuvchi qoplamlar bo’lgan joylarda yuqori kuchlanish (600 - 800 V) ulangan bo’lib, u yuqori elektr qarshiligi tufayli fotoo’tkazgichda pasayadi, ayni paytda, lyuminofor qatlamiga tushayotgan kuchlanishning juda oz qismi to’g’ri keladi. Nurlantirishda fotoo’tkazgichning qarshiligi keskin tushadi, luminoforda esa ortadi, bu esa uning yoritishini vujudga keltiradi.
Elektrolyuminessent ekranlarning kamchiliklariga quyidagilarni kiritish lozim: yoritishlar orasidagi vaqtning juda kichikligi, shuningdek, kuchlanish berilganida dastlabki fonning vujudga kelishiga olib keluvchi luminoforning yoritishi, bu hosil bo’ladigan tasvirning kontrastini pasaytiradi.
Bevosita kuzatishda fluoroskopik ekran va sintillatsion monokristall rasshifrovka (shifrni ochish) uchun tasvir ravshanligini ta‘minlay olmaydi. Bunday tasvirlarni yaratish uchun rentgen tasvirining maxsus kuchaytirgichlari – rentgen elektron-optik o’zgartkichlari qo’llaniladi.





Elketron-opotik kuchaytirgichning sxemasi:
1 – nurlanish manbayi; 2 – qo’rg’oshinli diagramma; 3 – yoritib ko’riladigan obyekt; 4 – shisha vakuum kolba; 5 – aluminiy ostqo‗yma; 6 – fluoroskopik ekran; 7 – fotokatod; 8, 9 – chiqish ekranlari; 10 – optika; 11 – uzatuvchi telekamera; 12 – anod; 13 – metallashtirilgan qoplama; 14 – televizor ekrani.