I bob. Portugaliya qadimgi davrdan XVII asrgacha

II.2 Portugaliyada monarxiyaning qulashi, Salazar davri va undan keyingi ijobiy o’zgarishlar.
Bir paytlar Buyuk geografik kashfiyotlarni va jahon mustamlaka tizimi shakllanishini boshlab bergan Portugaliya allaqachon jahon siyosiy tizimida arzigulik ahamiyatga ega bo’lmagan davlatga aylanib qolgan edi. Shunga qaramasdan, XIX asr oxirlarida qilingan harakatlar mamlakatda kapitalizmni rivojlantirdi.
“Keyin Mariya II saylovlarni qoldirdi va hukumat tuzish iltimosi bilan Dyuk Saldanxaga murojaat qildi. Sentyabrchilar bunga javoban Portuda qo'zg'olon ko'tarishdi. 1847 yilda qo'zg'olonchilar bilan murosaga erishildi, bu Saldanha va Kosta Kabralning hokimiyatga qaytishiga imkon berdi, ammo ikki yildan so'ng ular janjallashdi va Kosta Kabral Saldanani ishdan bo'shatdi. 1851-yilda Saldanha qo'zg'olonni boshqardi va Kosta Kabral hijrat qilishga majbur bo'ldi. O'tmishda radikal fikrda bo'lgan sentyabrchilar oxir-oqibat progressivlarning muxolifat partiyasiga aylandilar. Ular 1879 yilda hokimiyat tepasiga kelishdi. 19-asrning ikkinchi yarmida Portugaliyaning Afrikadagi mustamlakachilik ekspansiyasi davom etdi. Portugallar Angola va Mozambik o'rtasidagi hududlarni bosib oldilar va 1886 yilda Afrikaning g'arbdan sharqiy qirg'oqlarigacha bo'lgan hududga da'vo qila boshladilar . Biroq, 1890 yilda Angliya Angola va Mozambik o'rtasidagi hududni portugallar tomonidan bosib olishni taqiqlovchi ultimatum qo'ydi , bu Portugaliyada g'azabga sabab bo'ldi. 1889 yildan beri hukmronlik qilgan qirol Karlos I ultimatumga bo'ysunishga majbur bo'ldi va 1890 yil avgustdaPortugaliyaning Afrika mustamlakalarining chegaralarini aniq belgilab beruvchi Angliya-Portugaliya shartnomalari imzolandi. O'sha paytdan boshlab Portugaliyaning Sharqiy Afrika va G'arbiy Afrika va Britaniya Rodeziyasi o'rtasidagi chegara Zambezi va Kongo daryolari bo'ylab o'tdi . 1899 yil 14 oktyabrda birinchisining qoidalarini birlashtirishga aylangan yana bir mustamlaka shartnomasi imzolandi . Bu kelishuvlarning barchasi Karlos I ning obro'si va obro'siga jiddiy putur etkazdi.mustamlakachilik siyosatini kuchaytirish va ichki tuzumni kuchaytirishni talab qildi. 1906 yilda Karlos I Kortesni chaqirmasdan mamlakatni boshqargan Joao Frankoga diktatorlik vakolatlarini berdi. Ammo 1908 yilda Karlos va uning katta o'g'li Luis Filipe (taxt vorisi) terrorchilar tomonidan o'ldirilgan . Karlos Manuel II ning kenja o'g'li qirol bo'ldi , Franko hokimiyatdan chetlashtirildi va bir yarim yil ichida ettita hukumat almashdi”¹.
1910 yil inqilobi monarxiyani ag'darib tashladi, shundan so'ng tartibsiz respublika davri (ilk respublika) boshlandi. Respublika mavjudligining dastlabki ikki yilida ko'plab islohotlar amalga oshirildi: universal maktab tizimini kengaytirish boshlandi, 1911 yilda portugaliyalik ishchilar ish tashlash huquqini oldilar, soliq islohoti ham amalga oshirildi. Birinchi respublika parlamenti 1911 yil may oyida saylangan. Yangi Konstitutsiya fuqarolarning huquq va erkinliklarini, shuningdek, shaxs daxlsizligini kafolatladi. Katolik cherkovining hukmronligini bartaraf etishga alohida e'tibor berildi: barcha diniy unvonlar yo'q qilindi, 1911 yil aprelda cherkov va davlat rasman ajratildi, sobiq cherkov mulki dunyoviy qo'llarga o'tdi. Diniy ta'limga ajratilgan soatlar ikki barobardan ko'proq, diniy seminariyalar soni esa ikki barobarga qisqartirildi. Birinchi jahon urushi boshida Portugaliya neytral davlat bo'lib qoldi, ammo 1916 yil fevral oyida Antanta tomonida urushga kirdi. 1917 yilda Sidoniu Pais mamlakatda diktatura o'rnatdi, ammo Paisning hukmronligi keyingi yil uning o'ldirilishi bilan yakunlandi. Urush mamlakatning moliyaviy muammolarini yanada kuchaytirdi, inflyatsiya keskin oshdi. Yangi hukumatning balosi, garchi u demokratik yo'l bilan saylangan bo'lsa ham, korrupsiya edi. 1919 yilda monarxiyani tiklashga urinish bo'ldi . Birinchi respublika davrida - 1910 yildan 1926 yilgacha 44 hukumat almashtirildi, 24 qo'zg'olon, 158 umumiy ish tashlash, norozi harbiylar ishtirokida 17 marta davlat to'ntarishiga urinish bo'ldi. 1921 yilda, "Qonli kecha" deb nomlangan kechada , Bosh vazir Antonio Grange o'ldirildi., putsistlar iste'foga chiqishga majbur bo'lgan va boshqa bir qator siyosatchilar. Respublikaning sakkiz prezidentidan faqat bittasi butun muddat davomida o‘z lavozimida qoldi. 1926 yilga kelib, portugal demokratlari nihoyat xalqning, ayniqsa, cherkov ta'qiblari davrida ham chuqur dindor bo'lgan mamlakat shimolidagi dehqonlarning ishonchini yo'qotdilar. 20-asrning birinchi yarmida G'arb kapitalizmi tarixidagi eng yirik moliyaviy firibgarlik mamlakatda 1925 yilda sodir bo'lgandan so'ng, birinchi demokratiya kunlari sanoqli edi.
Respublika 1926 yilda deyarli ellik yil davomida repressiv avtoritar rejim o'rnatgan harbiy to'ntarish natijasida barham topdi . Mamlakat rahbariyati general Antonio Oskar de Fragos Karmonga o'tdi , u dastlab muvaqqat prezident bo'ldi, keyinroq 1928, 1935, 1942 va 1949 yillarda prezident etib saylandi va 1951 yilda o'z lavozimida vafot etdi. 1928 yilda Karmona Antonio Deyivni Sayraga taklif qildi. moliya vaziri lavozimi . Salazarning soliq islohotlari byudjet daromadlarining ko'payishini ta'minladi, davlat qarzi qisqardi, iqtisodiyotni rivojlantirish, jamoat ishlari, mudofaa va ijtimoiy sohaga katta mablag'lar ajratildi. 
“Salazar, Antonio De Oliveira (1889 yil 28 aprel, Santa Comba Dan, Beyra Alta) viloyat 27.07.1970, Lissabon) Portugaliya davlat arbobi. Iezuitlar maktabini, keyin Koimbre Universitetining Iqtisod Fakultetini tugatgan. 1917- 1928 yillari ana shu universitenning iqtisod bo’yicha professori “katolik markaz “ partiyasining asoschilaridan biri (1918). 1921 yili shu partiyadan parlament deputatligiga saylangan (1926 yilgi harbiy davlat to’ntarishidan keyingi bir necha kun masala) va 1928-1940 yillari Moliya ministeri, bir vaqtning o'zida 1930 yil mustamlakalar bo’yicha ham minister. 1932-1968 yillari vazirlar kengashi raisi va amalda Portugal diktatori”¹.
Antonio Salazar yaqinda Portugalyada diktatura edimi? Shubhasiz. Lekin o’ziga xos g’ayriodatiy diktatura edi. Ko’pgina Yevropa mamlakatlaridan oldin, hech bo’lmaganida rasmiy ravish, o’lim jazosini bekor qilgan diktatura. Diktator o’zini faqat Professorlik ishidan chaqirib olingan vaqtincha boshqaruvchi debgina hisoblagan diktator va u 30 yil davomida har yili o’quv yilining boshida Koimbr universiteti rektori nomiga davlat majburiyatlarini bajarish zarurat va munosabati bilan uning akademik ta'tilini yana bir yilga uzaytirishini so’rab, juda hurmat bilan kamtarona iltimosnoma yozardi. Rektori esa professor A. Salazarning ta’tilini chuzishga ruhsat beruvchi imzosini qo’yardi.
Diktator poytaxtdan ikki xonali oddiy kvartirani ijaraga olgan, ijara pulini tartib bilan to’lab turardi, lekin ayni paytda universitet kvartirasini ham o'zida saqlab qo'ygan edi, biroq u bu kvartiraga qaytib kelmadi. Hammadan ko'proq u o'zining fan bo'yicha kasbdoshlarini sevardi. Faqat ular bilan birga bo’lganidagina u o’zini o’z muhitida deb his qilardi. Kafedra shundan iborat ediki, 30 yil mobaynida davlat xizmatiga odamlar universiteti doirasidan ishga jalb qilingan. Barcha vazirliklarning salkam yarmi hukumatga departamentlardan kelgan kishilar tomonidan boshqarilardi. Usha yillari, balki butun XX asr davomid ham, undan ko’ra ma'lumotliroq hukumati bo’lmaganligi to’gri. Biroq bu hukumat faoliyatining natijasi aniq yoki buning teskarisi bo’lgan. Salazar hammadan ko’proq o'z jonajon universiteining yuristlariga ishonar edi. "Ikkinchi poytaxt"dagi huquqshunoslik fakultetidan chiqqan. kishilar amalda Salazar shakllantirgan tartibning o'zagi, uning g’oyalarini eng yaxshi va eng ishonarli joriy qiluvchilar edi.
U qariyb “olim-arbob” singari faqat yolg’iz bo’ydoq bo’lib emas, butun umr zohid bo’lib ham yashadi. A. Salazar yoshligida jo’shqin lekin omadsiz muhabbatni o'tkazib yuborgandan so'ng, bundan buyon bunaqa mayda-chuydalarga e’tiborini chalg’itmaslikka va o’zini fanga bag'ishlashga qasam ichgan ekan. U Portugalyadagi Santa Comba qishloqchasidagi traktirchi (maiyxonachi) oilasida tug'ilgan, Koimbrdagi XVI asrda asos solingan Evropadagi eng kadimiy va eng hurmatli universitetlardan birining yuridik fakultetiga o'qishga kirgan. Bu yerda faqat o'qishdangina etakchilardan biri bo'lib qo'lmasdan, KHDAT - xorijiy demokratlarning akademik tugaragi faollaridan bo'lib, siyosiy hayotda ham yetakchilardan biri bo’ldi. Bir tomondan, u o'zining konservativ qarashlari bilan haqiqiy katolik edi, boshqa tomondan demokratiyani “xalq boshqaruvchisi” emas, “xristiancha, yaxshi amallar bilan xalqning foydasini ko’zlovchi” boshqarish sifatida sharhlangan Piy XI ning “Entsikliklar” idagi go’yalarning otashin tashviqotchisi edi.
“Portugaliya hech qachon Ispaniya va Polsha kabi Vatikanning “sevimli” bo’lmagan, barcha katolik davlatlar orasida eng katoligi edi. 1911 yilda Bragan sulolasi ag’darilib, respublika o’rnatilganda so‘ng ham mamlakatda tinchlik bo’lmadi. Hukumatlar tez-tez kelib-ketardi, ular cheksiz bir navbatda turgan edilar. Odamlar esa tartib istardilar”¹.
Bunday holatlar XX asrda kuchaygan. Lekin milliy hamjihatlikning yuqori darajasi bilan ajralib turadigan Portugaliya uchun unchalik xarakterli holat emasdi (Portugaliya yaqin vaqtlargacha Yevropaning eng bir xil millatli mamlakati bo’lgan, u erda XX asrning boshlarida aholining 99% ni portugallar tashkil etgan). Bundan tashqari XIX asrda mamlakat 2 ta fuqarolar urushini boshidan o'tkazgan va endi uchinchisiga kirishishni xohlamasdi. Universitetni tugatganidan so’ng suhbatdoshlarini o’zining to’g’riligiga ishontira oladigan kuchli qobiliyatga ega bo’lgan (bu atoqli siyosatchilarning muhim jihati) Salazar “Katolik markaz” partyasining asoschilaridan biri bo’lgan, 1926 yili birinchi va oxirgi marta parlamentga nomzodini qo’ydi. A.Salazar haqidagi rivoyatda takidlanishicha, u faqat bittagina majlisda ishtirok etdi va ma’nosiz gap sotishlarini eshitib, u shu zahotiyoq uzidan deputatlik vakolatini soqit qildi, chunki ularda biron-bir ishni bajara olish imkoniyatini koʼrmadi. Bu rivoyatni fosh qiluvchilarning aytishlariga koʼra esa, Salazar parlament taʼtillaridan salgina oldin deputat boʼlgan, keyin esa parlament tarqatib yuborilgan. Hali yoshligidayoq Salazar oʼzining kursdoshlaridan biriga oʼz orzusini aytgandi: «Mutlaq qirolning birinchi ministrlaridan biri boʼlish». Qanday boʼlmasin 30 yosh boʼsagʼasidan oʼtganidan soʼng Salazar sanoat va moliya doiralarida eng obroʼli mutaxassis - iqtisodchi-ekspert boʼlib oldi. Uning gʼoyalari bir vaqtning oʼzida ham oddiy, ham keskin edi.
“«Birinchi Portugaliya respublikasi»dagi toʼs-toʼpolonlar 1926 yili tugadi, oʼshanda mamlakatda toʼntarish roʼy berdi va harbiy diktatura oʼrnatildi. Generallar darhol А. Salazarni moliya ministri lavozimiga taklif qildilar. U rozi boʼldi, lekin uch kundan soʼng toʼs-toʼpolon bilan hukumat tarkibidan chiqdi, harbiylar nima xohlashlarini oʼzlari ham bilmasligini oshkora tushuntirdi. Uning shaxsiyati har qanday noaniqlikka qarama-qarshi edi. Uningcha, hamma narsa aniq boʼlishi, ikki xil maʼnoga oʼrin qoldirmasligi kerak edi. Xuddi oʼsha generallar, ochiq oʼgʼirlikdan iborat ishlardan tashqari, biron-bir moliyaviy qarorni amalga oshirishga oʼzlarining noqobil ekanliklarini (bu portugal sanoatchilari va moliyachilarining qattiq noroziliklariga sabab boʼldi) keying ikki yil ichida anglab yetdilar va yana Salazarga murojaat qildilar. U «cheklanmagan moliyaviy imkoniyatlar»ni talab qildi va ularga ega boʼldi. Tez orada esa jahon iqtisodiy inqirozi boshlanib ketdi. U, albatta, Portugaliyani ham chetlab oʼtmadi. Biroq uncha ham boy boʼlmagan mamlakat inqirozdan unchalik koʼp zarar koʼrmadi ham. Eng avvalo shuning uchunki, professor Salazar qisqa muddat ichida ulkan byudjet kamomadini yoʼqotdi, milliy pul-eskudoni mustahkamladi (milliy doirada boʼlsa ham), davlat xarajatlarini keskin qisqartirdi, ungacha boʼlgan ijtimoiy majburiyatlarni ham oʼtamadi. Buning ustiga mustamlakalardan keladigan daromad ham sezilarli oshdi. Gap shundaki, mustamlakalarning gubernatorlari oʼzlarini nazorat qilinmaydigan feodal baronlardek tutardilar, oʼz hududlarida mutlaqo nazoratsiz hukmronlik qilardilar. Salazar ularni «iskanjaga olish»ning uddasidan chiqdi va bu davlat daromadlarida oʼz ifodasini topdi. Kamomadsiz byujet va gubernatorlarning oʼzboshimchaliklari ustidan gʼalaba mamlakat aholisi va uning oliy tabaqasi oʼrtasida Salazarning obroʼyini yana ham oshirib yubordi. Buning ustiga hamma uning kamtarinligini va poraxoʼr emasligini bilardi”¹.
1932 yilda Salazar bosh vazir bo'ldi va " yangi davlat " deb nomlangan avtoritar rejimni o'rnatgan 1933 yil konstitutsiyasini ishlab chiqdi. Rejimning siyosiy qurollari Milliy ittifoq partiyasi ediva harbiylashtirilgan tashkilot Portugal legioni. 1936-39 yillardagi Ispaniya fuqarolar urushi davrida . Salazar rejimi falangistlarga faol yordam berdi va Ispaniya hududiga qurolli intervensiyani amalga oshirdi. Ikkinchi jahon urushi paytida Portugaliya betaraf qoldi. 1949 yilda u NATOga qo'shildi. Salazarga jiddiy qarshilik birinchi marta 1958 yilgi prezidentlik saylovlarida, Salazar tomonidan qo'llab-quvvatlangan Amerika admiral Tomas g'alaba qozonganida paydo bo'ldi , ammo muxolifatni boshqargan general Humbert Delgad ovozlarning to'rtdan bir qismini to'plashga muvaffaq bo'ldi. Natijada 1959 yilda to‘g‘ridan-to‘g‘ri prezident saylovlari bekor qilindi va prezidentni tanlash huquqi saylovchilar kollegiyasiga o‘tkazildi. 1965 yilda PIDE Humberto Delgadoga suiqasd uyushtirdi. 1961 yilda Hindistondagi Portugaliyaning Goa , Daman va Diu hududlari hind qo'shinlari tomonidan bosib olindi va Hindistonga qo'shildi. 1960-yillarda Portugaliyaga tegishli bo'lgan Angola, Mozambik va Portugal Gvineyasida mustamlakachilikka qarshi qo'zg'olonlar boshlandi . Natijada Portugaliya armiyasining salmoqli qismini ushbu mustamlakalarga yubordi va isyonchilarga qarshi kurashga katta mablag‘ sarfladi. Mustamlakachilik urushlarining oqibatlaridan biri armiyada xizmat qilishni istamagan va ish izlab dunyoning turli mamlakatlariga ketgan 1,6 million portugaliyalikning emigratsiyasi bo'ldi. 1968 yil sentyabr oyida Salazar kasallik tufayli siyosatdan nafaqaga chiqdi. Marselo Kaetano hukumatning yangi rahbari bo'ldi, u siyosiy yo'nalishni biroz yumshatdi. Fashistik tuzum mavjudligining so'nggi kunlariga qadar qamoqxonalarda norozi odamlarga nisbatan qiynoqlar qo'llanilgan va hayot uchun elementar shartlar mavjud emas edi.
“Chinnigullar inqilobi ( port. Revolução dos Cravos yoki 25 de Abril ) 1974 yil 25 aprelda Portugaliyaning Lissabon shahrida " Kapitanlar harakati " er osti armiyasi tashkiloti tomonidan amalga oshirilgan qonsiz chap qanot harbiy to'ntarishi edi. Bu Yangi Davlat rejimining ag'darilishiga va harbiy o'tish hukumatining o'rnatilishiga olib keldi. 1976 yilda Portugaliyaning kelajakdagi rivojlanishini tanlash uchun faol kurashdan so'ng, harbiylar saylovlar o'tkazdilar va hokimiyatni siyosiy partiyalarga topshirdilar, mamlakatda sotsializm qurish to'g'risidagi konstitutsiya qoidalari bilan cheklangan liberal demokratik rejimni o'rnatish”¹.
1982 yilda inqilobiy ofitserlar kengashi tugatilib, uning o'rniga 1976 yildan buyon mamlakat prezidenti huzuridagi maslahat organi bo'lgan fuqarolik kengashi tashkil etildi. Iqtisodiy inqiroz fonida 1983 yil aprel oyida parlament saylovlari bo‘lib o‘tdi, unda sotsial-demokratlar bilan koalitsion hukumat tuzgan sotsialistlar g‘alaba qozondi, Mario Suares esa bosh vazir lavozimini saqlab qoldi. 1985 yilda sotsial-demokratlar Soarish hukumatini qo'llab-quvvatlashdan bosh tortdi va saylovlarda ko'pchilik ovozlarni qo'lga kiritdi. Anibal Kavako Silva Xristian Demokratlar bilan koalitsiya hukumatining bosh vaziri bo'ldi. 1986 yilda bo'lib o'tgan prezidentlik saylovlarida Mario Suaris g'alaba qozondi va u Portugaliyaning 60 yil ichida birinchi fuqarolik prezidenti bo'ldi.
1986 yil 1 yanvarda Portugaliya Evropa Ittifoqiga qo'shildi. 1987 yilda parlament saylovlarida sotsial-demokratlar ko'p ovoz oldi. Sotsialistlarning ko'magi bilan ular 1989 yilda mamlakat konstitutsiyasiga 1976 yildagi marksistik frazeologiyani o'zgartirgan o'zgartirishlar kiritdilar. Davlat mulki cheklandi, investitsiya faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish bekor qilindi. 1991 yilda Soarish yana prezidentlikka saylandi. Mamlakatning Yevropa Ittifoqiga qo‘shilishi va sotsial-demokratik hukumat siyosati xorijiy sarmoyalarning ko‘payishiga olib keldi. 1986-1991 yillarda ishlab chiqarishning o'sishi har yili 3% dan 5% gacha, ishsizlik darajasi 8% dan 4% gacha pasaydi. Ammo 1990-yillarning birinchi yarmida ishsizlik darajasi oshdi. 1993 yilda yana bir iqtisodiy inqiroz keldi. Hukumatning ijtimoiy xarajatlarni qisqartirish harakati noroziliklarga sabab bo‘ldi. 1995-yil 1-oktabrda boʻlib oʻtgan umumxalq saylovlarida Sotsial-demokratik partiya ogʻir magʻlubiyatga uchradi va sotsialistlar gʻalaba qozondi. Sotsialistlar va partiyasizlardan tashkil topgan yangi hukumatni sotsialistlar yetakchisi Antonio Guterrish boshqargan . 1996 yil yanvar oyida sotsialist Xorxe Sampaio mamlakat prezidenti etib saylandi. 1996 yil may oyida parlament mamlakat hukumatini markazsizlashtirish to'g'risida qaror qabul qildi. 1998 yil 8 noyabrda ma'muriy islohot masalasi bo'yicha referendum bo'lib o'tdi, unga ko'ra gubernatorlari markaziy hukumat tomonidan tayinlangan Kontinental Portugaliyadagi 18 ta ma'muriy okrug o'rniga kengaytirilgan huquqlarga ega 9 ta mintaqa tuzilishi kerak edi. Hukumat bu rejani "asr islohoti", o'ng qanot muxolifat - "millatning bo'linishi" deb atadi. Natijada islohot 63,6% ovoz bilan rad etildi. Guterresh hukumati ko‘pchilik sohalarda tejamkorlik siyosatini olib bordi, soliq yig‘ishni yaxshiladi. Hukumat, ish beruvchilar va kasaba uyushmalarining bir qismi ish haqini oshirishni cheklovchi "ijtimoiy pakt" tuzdilar. 1998 yilda Lissabonda XX asrning so'nggi Butunjahon ko'rgazmasi bo'lib o'tdi. 1999-yil oktabrda navbatdagi umumxalq parlament saylovlarida sotsialistlar o‘z pozitsiyalarini mustahkamladilar, biroq keyinchalik aholining hukumatning ijtimoiy siyosatidan noroziligi kuchaydi va 2002-yil martida bo‘lib o‘tgan navbatdan tashqari parlament saylovlarida sotsialistlar, sotsial-demokratlar va xalq partiyalari esa mag‘lubiyatga uchradi. Partiya hokimiyatga qaytdi . Bosh vazirlikni sotsial-demokratlar yetakchisi Xose Manuel Dyuran Barrozo egalladi. 2001 yilning yanvarida Sampaio yana bir muddatga prezident etib saylandi. 2015 yildan beri sotsialist Antonio Kosta Portugaliya bosh vaziri lavozimida ishlab kelmoqda. 2022 yilgi parlament saylovlarida Sotsialistik partiya yana ishonchli g'alaba qozondi. “1999 yilda Portugaliya yagona Evropa valyutasi Evro hududiga kirdi”¹. 2004 yilda Portugaliya futbol bo'yicha Yevropa chempionati tashkilotchisi bo'lgan. 2010 yilda mamlakatda bir jinsli nikohlar qonuniylashtirildi.

XULOSA
Er.avv IV-III asrlarda Portugal hududining katta qismida Luzitan xalqlari istiqomat qilib kelishgan. I asrning oxirida Portugal Rim tomonidan bosib olinadi. V-VI asrning yarmida Portugal vestgotlar, 713-718 yillarda esa - arablar tomonidan bosib olinadi. 1939 yili Portugal Mustaqil Qirollikka aylandi. XV asrda Portugaliyani mustamlaka etish boshlandi. 1581-1640 yillari Portugaliya Ispaniya hukmronliga ostida bo’ladi. 1807 yili Portugaliyaga Napoleon I qo’shinlari bostirib keladi, 1808 yili esa inglizlar tomonidan, portugaliya vatanparvarlar yordamida quvib chiqariladi. 1910 yildagi Portugal qo’zg’oloni natijasida Portugaliya Republikaga aylanadi. 1926 yili mamlakatda harbiy davlat to’ntarishi sodir bo’ladi va harbiy diktatori tuzumi o’rnatiladi. 1932 yilda Mamlakatda Fashistik rejimi vujudga keldi. 1974 yil 25-aprel kuni harbiy kuchlar harakati boshchiligidagi harbiylar fashist hukumatini taxtdan ag’darishdi. 1976 yil yilning aprel oyida Yangi Konstitutsiyasi qabul qilindi. 1986 yili Portugal Yevropa Ittifoqiga a’zo bo’ldi va Portugaliya iqtisodiyotnining stabillashuviga erishdi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.

1. 
   Dunyo mamlakatlari. Universal ma’lumotnoma. Toshkent-2017.
   
2. 
   G.A.Hidoyatov. Jahon tarixi:eng yangi tarix 2-qism (1945-2002). “Sharq”. Toshkent-2003.
   
3. 
   Ravshan Mamadaliyev.Dunyo mamlakatlari. “Muharrir”. Toshkent-2012.
   
4. 
   Xose Hermano Saraiva. Portugaliya tarixi. Moskva-2007.
   
5. 
   Shuhrat Ergashev,To’lqin Bobomatov.XX asr: taqdirlarda aks etgan tarix.“O’zbekiston”.Toshkent-2015.
   

CHET TILIDAGI ADABIYOTLAR.

6. 
   An Economic History of Portugal. Cambridge University Press 1143–2010.
   
7. 
   A Short History of Spain and Portugal. This short history has been compiled from the study of a number of works, including H.A.L.Fisher's “History of Europe”, W.L.Langer's “Encyclopaedia of World History”, and the Encyclopaedia Britannica.
   
8. 
   A Concise History of Portugal. David Birmingham. Cambridge University press.1993, 2003.
   
9. 
   Portuguese history storyboard. Cláudia Martins. ([e-mail]). Instituto Politécnico de Bragança Escola Superior de Educação. Abstract.
   
10. 
    The history of Portugal. Volume II. From the reign of d. Diniz to the i reign of d. Alfonso v (compiled from portuguese histories). " Dr. Johnson Press". London- 1889.
    

INTERNET MA’LUMOTLARI.

11. 
    ru.wikipedia.org/wiki/История_Португалии.
    
12. 
    wikipedia.org/wiki/Укрепление_монархии_в_Португалии.
    
13. 
    http://rtk-atlantida.ru/site/108.
    

1^ Dunyo mamlakatlari. Universal ma’lumotnoma. Toshkent-2017. Bet-237.

1^ Ravshan Mamadaliyev.Dunyo mamlakatlari. “Muharrir”. Toshkent-2012. Bet-454.

1^ O’sha kitob o’sha yerda.

1^ ru.wikipedia.org/wiki/История_Португалии

1^ O’sha manba o’sha yerda.

1^ The history of Portugal. Volume II. From the reign of d. Diniz to the i reign of d. Alfonso v (compiled from portuguese histories). " Dr. Johnson Press". London- 1889. Bet-15.

1^ wikipedia.org/wiki/Укрепление_монархии_в_Португалии.

1^ O’sha manba o’sha yerda.

1^ O’sha manba o’sha yerda.

1^ A Concise History of Portugal. David Birmingham. Cambridge University press.1993, 2003. Bet-25.

1^ O’sha manba. Bet-29.

2^ Portuguese history storyboard. Cláudia Martins. ([e-mail]). Instituto Politécnico de Bragança Escola Superior de Educação. Abstract.

1^ A Short History of Spain and Portugal. This short history has been compiled from the study of a number of works, including H.A.L.Fisher's “History of Europe”, W.L.Langer's “Encyclopaedia of World History”, and the Encyclopaedia Britannica. Bet-20.

2^ O’sha manba o’sha yerda.

1^ O’sha manba. Bet-22.

1^ An Economic History of Portugal. Cambridge University Press 1143–2010. Bet-9.

1^ Xose Hermano Saraiva. Portugaliya tarixi. Moskva-2007.

1^ A Short History of Spain and Portugal. This short history has been compiled from the study of a number of works, including H.A.L.Fisher's “History of Europe”, W.L.Langer's “Encyclopaedia of World History”, and the Encyclopaedia Britannica. Bet-37.

1^ O’sha manba. Bet-28.

1^ http://rtk-atlantida.ru/site/108.

1^ O’sha manba o’sha yerda

1^ O’sha manba o’sha yerda

1^ Shuhrat Ergashev,To’lqin Bobomatov.XX asr: taqdirlarda aks etgan tarix.“O’zbekiston”.Toshkent-2015.Bet-345.

1^ O’sha manba. Bet-346.

1^ O’sha manba. Bet-347.

1^ G.A.Hidoyatov. Jahon tarixi:eng yangi tarix 2-qism (1945-2002). “Sharq”. Toshkent-2003. Bet-117.

1^ Ravshan Mamadaliyev. Dunyo mamlakatlari. “Muharrir”. Toshkent-2012. Bet-454.