I bob. Psixolog kasbining rivojlanishi

2.2. Amaliyotchi psixolog faoliyatida mahalla, maktab va oila hamkorligining tutgan o'rni.
Xalq ta'limi oldida turgan asosiy vazifalaridan biri o'quvchilarni ahloqiy jixatdan barkamol shaxs qilib shakllantirishdir. Bugungi kunning dolzarb muammolaridan biri xisoblangan amaliyotchi psixolog faoliyatidagi eng muxum bo’g'in bu mahalla-maktab va oila hamkorligidir. Bu uch hamkorlik asosida tashkil etilgan psixolog faoliyatining natijasida ta'lim-tarbiya birligiga, oila va maktab yaqinligiga ichki dunyo va qiziqishlarini tug'ri aniqlashga, bolaning ma'naviy- axloqiy rivojlanishiga, milliy urf-odat va an'analarimiz, qadriyatlarimizga urgatib borishga erishiladi. Bu munosabatlar amaliyotchi psixalog faoliyatidan chetga chiqib qolsa, oila yoki maktabdagi muommolarning bir-biriga qarama-qarshiligi natijasida bola uchun muhim bo'lgan bu ikki mezon uning uchun iqtisodiy va oila muammolarini birgalikda bolaning izzat, nafsi, nafsoniyatiga ta'sir qilmaydigan yo'l bilan hal qilishi osondir. Bolalar kattalar tomonidan ijobiy emotsional munosabatga kuchli ehtiyoj sezadi. Bolalarning ijobiy emotsioyanal semantik maydon doirasiga bo'lishi ularning ruhiy barqarorligi uchun juda katta oziqa rolini o'ynaydi. Bu maydonni esa kattalar; ota-onalar, tarbiyachilar timsolida ta'minlashlari lozim. Bu maydonning mazmunini bolalarga nisbatan sabir toqat, ularning xulq shakillariga moslasha olish tashkil qiladi. Ingliz bolalari tadqiqotchisi Djenni Lishli shunday yozadi: “Kattalar o'zlarida o'z xulqlari va munosabatlari go'dak uchun katta axamiyatga ega bo'lgan odamlarni ko'rishlari lozim. Bu shuni anglatadiki, ba'zan kattalar bolalar emas, ularning o'zlari o'zgarishlari kerakligi haqida xulosaga kelishlari kerak. Ba'zan og'ir bo'lsa ham bolaning xato qilishini sabr-toqat bilan kutishga tug'ri keladi. Ba'zan unga yordamga shoshilish kerek. Bu yana shuni anglatadik, bolalarda shaxsiy taraqqiy etayotgan, tushunchalar va qarashlarga ega bo'lgan shaxsni ko'rish kerak. Kattalar o'zlarining egiluvchan o'z - o'zini baxolashlari bilan bolalardan ko'proq quvonch ola biladilar”. Yoshligidan rolli o'yinlar vositasida xulq shakllarini o'zlashtirishga o'rgangan bolalarda, katta yoshda vaziyatli rolli o'yinlar vositasida ijtimoiy psixologik bilimlarni o'zlashtirish, ijtimoiy ustanovkalarning shakllanishi yengil kechadi. Bolaning ruxiy dunyosi hamma narsani to'g'ri qabul qilishga moyil. Shu bois unga biror narsani tushintirish jarayonida imkon qadar to'g'rilik bilan o'qitish kerak. Bolaning sezgilari kuchli, kunikish qobilyati yuksak bo'ladi. Shuning uchun bir ishni buyurganda “Bilaman sen bu ishni darxol bajarib tashlaysan, qo'lingdan hamma ish keladi” deb uning ko'nglini ko'tarish lozim. Bunday rag'bat bolaning kuch g'ayratini oshiradi, o'ziga bo'lgan ishochini kuchaytiradi.Aslida har qanday psixalogik omil ishonchga asosladi. Bola bir narsaga ishonsa,uning ruxida, ongi va tafakkurida o'zgarish yuz beradi.
Psixologik omilning kuchli yoki zaifligi ham uning bola ongi, ruhi va tafakkurida nechog'lik ishonch uyg'ota olishiga bog'liq. Bola qaysi ishdan ko'proq qanoat hosil qilsa, shu ishlar ularda qiziqish paydo qiladi. Oilada ma'naviy barkamol tarbiyalash vositalardan biri-bu oilaviy an'analarni kundalik tarbiya tizimiga joriy etishdir. Bu jarayonda ota - onalarning roli katta bo'lib, faqat sog'lom muomala va samimiyat muhitgina ijobiy ta'sir ko'rsatuvchi omil hisoblanadi . Bola yaxshilikka duch kelganda o'zini erkin va ruhiyatini tetik his qiladi. Ayni shu holatda amalgam oshirilgan tarbiya bola tomonidan ichki his bilan qabul qilinadi. His qilish bu - munosabat , munosabat esa faoliyat demakdir. Demak, bola tarbiya jarayonida faoliyatga yo'nalish olib ma'naviy kuch va qudratga ega bo'ladi. Oiladagi ma'naviy muhit bola dunyoqarashi bilimining kengayishi, tafakkurining yuksalishida alohida o'rin tutadigan kitob mutoalasi bilan ham bog'liqdir. Shuning uchun har bir ota-ona bolaning ko'nglida kitobga mehr o'yg'otishi, uning bu boradagi qiziqishini rag'batlantirishi lozim. 19 Bugungi kunda ota-onalarning bola tarbiyasidagi mas'uliyatini instinkt darajasiga ko'tarish, oila a'zolariga tarbiya ta'sir ko'rsatuvchi an'analarni yaratish muhim hisoblanadi.
Berilgan fikrlarda kelib chiqib amaliyotchi psixolog faoliyatida quyidagi vazifalarni birlamchi qilib ko'rsatish mumkin.
1. Oilaviy qadriyatlarni o'g'il- qizlar tafakkuriga singdirish uchun yangi davr talablarini nazarda tutgan holda oilaviy tarbiya dasturini yaratish.
2. Yosh ota-onalarning farzandlari tarbiyasini olib borishga g'oyaviy va uslubiy tayyorgarliklarni kuchaytirish.
3. Oiladagi tarbiyaning miliy va umum insoniy yutuqlarini umumlashtirishdir.
4. Oila kutubxonasini tashkil etish, ota-ona, maktab va psixolog faoliyatini uyg'unlashtirish.
5. Maktab ma'muriyati qoshida “Oila mstetuti”m tashkil etib, ota-onalar uchun ta'lim tarbiya jarayonida bog'liq suhbatlar, treninglar uyushtirish.
6. Ma'naviy - axloqiy tarbiya borasidagi psixologik bo'limlami ommabop risolalar bukitlar, ilmiy ommaviy maqollar orqali targ'ib qilish.
Yuqorida tilga olingan tarbiya shakllarini amalga oshirishning negizida avvalo amliyotchi psixologning ota-onalar ma'naviy psixologik bilim saviyasini oshirish ularda sog'lom tafakkur zamonaviy dunyoqarashini shakllantirish uchun qilgan harakati yotadi.Bu esa ota-onaning farzand oldidagi, el-yurt oldidagi burchini to'g'ri anglashini, insonning dunyoga kelishi va kamol topib rivojlanishiga oid psixologik qonuniyatlarni puxta bilishni, oilaviy munosabatlar doirasida miliy urf-odat, an'analarimizning eng nodirlarini turmushga singdirish orqali bolalarda miliy qadriyatlarga mehr -muhabbat uyg'otishni,ularni mustaqil fikrlaydigan kishilar qilib tarbiyalashni taqoza etadi.
Maktab psixologi quyidagilarga rioya qilishi shart.
1. Maktab psixologi- pedogogik jamoaning, o'quvchilarning va ota-onalarning ishonchini qozongangan hamda qozonishi shart.
2. Psixolog mijozning muamolarni sir saqlashi shart.
3. Psixolog mijozni ko'proq gapirtirishi o'zi esa tinglashi shart.
4. Mijozning so'zlarini diqqat bilan tinglashi shart.
5. Psixolog mijozning ko'ngliga yo'l topa olishi shart.
6. Mijozning ko'nglini ko'tara olishi, hamda unga hamdard bo'la olishi shart
7. Psixolog mmaktabdao'zini tutishi, hechqanday guruxlarga qo'shilmasligi shart.
8 . Psixolog mijozning muamosini hal qilish jarayonida; o'zini mijozning o'rniga qo'yib ko'rishi juda ham zarur.
9. Maktab psixologi ochiq ko'ngil bo'lishi shart.
10. Psixolog hech qachon yolg'on gapirmasligi kerak.
11. Psixolog ma'suliyatli, ya'ni ma'suliyatni his qilishi kerak.