I. Булим. Бухгалтерия хисоби

 
 
‘tgan, tasdiqlangan standart va texnikaviy shartlarning talablariga javob 
‘limi yoki byurtmachilar tomonidan qabul qilingan mahsulotlarga tayyor 
‘rsatkichlarning biri bo‘lib hisoblanadi. Mavjud qoidalarga binoan 
‘yicha asosiy ko‘rsatkich bo‘lib hisoblanadi. Shuning uchun ham 
‘rsatkichi sotilgan mahsulotning miqdorini, sifatini, shuningdek, 
‘natish muddatlari bo‘yicha reja bajarilishini tavsiflashi lozim. 
‘ra iste’molchilarining talablariga javob berganligidan dalolat beradi. 
‘lsa, u bozorda tez raqobatga kiradi va sotiladi hamda pirovardida xo‘jalik 
‘zlangan maqsadga yeta oladi. 
‘lib hisoblanadi: 
‘limlari bilan hamkorlikda hisobot davri uchun korxonaning 
‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki birjalar orqali mahsulotlarni yetkazib berish 
‘yicha tuzilgan shartnomalarni to‘g‘riligini va bajarilishini 
‘natilgan mahsulotlarni o‘z vaqtida hujjatlashtirish. 
4.
Mahsulotlarni sotish bilan bog‘liq bo‘lgan haqiqiy xarajatlarni 
‘z vaqtida va aniq hujjatlashtirish. 
mablag‘lari ustidan operativ nazorat o‘rnatish. 

---

151 
‘
j
a
l
i
k
s
u
b
y
e
k
t
i
m
a
b
l
a
g
‘
‘
‘
j
a
l
i
g
i
i
s
t
e
’
‘
‘
‘
‘jalik subyekti rahbarlarini mahsulot sotish va moliyaviy faoliyat 
‘proq e’tibor berishga chaqiradi. Shuningdek, xo‘jalik subyektning bir 
maromda ishlashiga va yuqori sifatli mahsulot ishlab chiqarishiga ijobiy 
ta’sir ko‘rsatadi. Bular esa o‘z navbatida korxonadagi ishlab 
berish ya’ni sotish jarayonida bir qancha xarajatlar qilinadi. Bularga 
‘natish xarajatlari, 
‘shib sotilgan mahsulotlarning to‘la tannarxi aniqlanadi. To‘la tannarx 
‘g‘ri kelishini bilishi uchun xizmat qiladi. 
Sotish hajmi ko‘rsatkichi xo‘jalik subyektlarining faoliyatini 
tavsiflab beruvchi “fokus” bo‘lib hisoblanadi. SHuning uchun ham tayyor 
mahsulotlar, bajarilgan ishlar va ko‘rsatilgan xizmatlarni sotish bilan 
bog’liq bo’lgan xo’jalik momilalarini buxgalteriya hisobida o’z vaqtida, 
to’g’ri aks ettirish sotish natijalarini to’g’ri topishni va korxona 
daromadlari va foydasini to’g’ri shakillanishi ustidan nazoratni 
ta’minlaydi. 
hsulotlar, bajarilgan ishlar va ko‘rsatilgan xizmatlarni sotish bilan bog’liq 
bo’lgan xo’jalik operatsiyalar qo’ydagi schyotlarda hisobga olinadi: 
2.
4000 – “Olinadigan schyotlar” 
3.
5000 –“ Kassadagi pul mablag’larini hisobga oluvchi schyotlar”
4.
5100 – “Hisob-kitob schyotidagi pul mablag’larini hisobga 
oluvchi schyotlar” 
5.
6410 - “Byudjetga to’lovlar bo’yicha qarzlar (turlari bo’yicha)” 
6.
9000 – “Asosiy (operatsion) faoliyatning daromadlarini hisobga 
oluvchi schyotlar” 
7.
9100 – “Sotilgan mahsulot (tovar, ish, xizmat)larning tannarxini 
hisobga oluvchi schyotlar” 

---

152 
8.
9900 – “Yakuniy moliyaviy natijani hisobga oluvchi schyotlar” 
“Byudjet bilan hisob-kitoblar” 
va ko‘rsatilgan xizmatlar bilan bog’liq bo’lgan xo’jalik momilalari 
buxgalteriya hisobida qo’ydagi pravodkalar bilan rasmiylashtiriladi: 
1. Tayyor mahsulotlar, bajarilgan ishlar va ko‘rsatilgan xizmatlar 
tayyor mahsulotlarning sotish bahosiga 
D-t - 4000 -“Olinadigan schyotlar” 
K-t – 9000 “Asosiy (operatsiyali) faoliyatdan olinadigan 
daromadlarni
hisobga oluvchi schyotlar” 
D-t - 9100 – “Sotilgan mahsulot (tovar, ish, xizmat)larning 
tannarxini hisobga oluvchi schyotlar” 
K-t – 2800 - “Tayyor mahsulotlarni hisobga oluvchi schyotlar” 
3. Tayyor mahsulotlarni, tovarlarni sotishda, ishlarni bajarish va 
D-t – 4000 – “Olinadigan schyotlar” 
K-t – 6400 - “Byudjet bilan hisob-kitoblar” 
mahsulotlar, bajarilgan ishlar va ko‘rsatilgan xizmatlar uchun 
- 
D-t - 5100 - “” scheti. 
K-t - 4000 -“Olinadigan schyotlar 
lgan ishlar va ko‘rsatilgan xizmatlar bo’yicha daromadni yakuniy 
“Asosiy (operatsiyali) faoliyatdan olinadigan daromadlarni
hisobga oluvchi schyotlar” 
K-t – 9900 “Yakuniy moliyaviy natijani hisobga oluvchi 
schyotlar”
6. Hisobot davrining oxirida sotilgan tayyor mahsulotlar, bajarilgan 
ishlar va ko‘rsatilgan xizmatlarning tannarxini yakuniy moliyaviy 
D-t - 9900 – “Yakuniy moliyaviy natijani hisobga oluvchi 
schyotlar” 
K-t - 9100 – “Sotilgan mahsulot (tovar, ish, xizmat)larning
tannarxini hisobga oluvchi schyotlar” 

---

153 
Mahsulotlarni sotish bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlar Mahsulot 
(ishlar, xizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining tarkibi 
hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to‘g‘risida Nizomga 
muvofiq “Davr xarajatlari” schyotida hisobga olinadi. 
‘natilgan mahsulotlar uchun shartnomada ko‘rsatilgan baholarda haq 
‘langan pul, mol yetkazib beruvchi korxonaning hisob-kitob schyotiga 
‘langanu, ammo tayyor mahsulot ularga jo‘natilmagan bo‘lsa, bunda 
‘shilmaydi, ya’ni sotilgan deb hisoblanmaydi. 
“Sotilgan mahsulot (tovar, ish, xizmat)larning tannarxini hisobga oluvchi 
schyotlar” schyotida aks ettirilgan va sotilgan mahsulotlar, tovarlar, ish va 
‘yicha yuritiladi va sotilayotgan mahsulot, bajarilgan ish va xizmatlarning 
tarkibiy tuzilishi, ya’ni ularning har birining umumiy sotish summasidagi 
rentabellik darajasi va boshqa ma’lumotlarni olish uchun xizmat qiladi. 
‘jalik subyektlari ba’zi ishlarni maxsus buyurtmalar asosida bajarishlari 
‘lsa, u holda ular shartnomada kelishilgan narxda sotiladi.
‘tish bilan bevosita xo‘jalik aloqalari rivojlanib borgan sari shartnoma