I. Булим. Бухгалтерия хисоби

1. Korxona 
faoliyatiga sodir 
bo'ladigan xo'jalik 
operatsiyalarini 
qo'shish mumkin 
bo'lgan 
raqamlarda aks 
ettirishda
;
2. Iahni tejab-
tergab rejali 
teshkil qilishda
;
3. Unumsiz 
harajatlarni va 
ishlsb 
chiqarishdagi 
yo'qotishlarni 
kamaytirishda
;
4. Korxona 
xo'jalik faoliyatiga 
baho birishda;

---

20 
mo‘ljallangan darslikda buxgalteriya hisobi predmetiga quyidagicha ta’rif 
berilgan “...buxgalteriya hisobi predmeti kengaytirilgan takror ishlab 
chiqarish sharoitida korxonaning pul ifodasida aks ettiriladigan xo‘jalik 
mablag‘lari va shu mablag‘lar manbalari, ularning xo‘jalik faoliyati va 
moliyaviy natijalaridir”
4
. Mazkur ta’rifda xo‘jalik mablag‘lari va shu 
mablag‘lar manbalariga buxgalteriya hisobining predmeti sifatida 
qaralgan. Muallif xo‘jalik mablag‘lari va ularning tashkil topish 
manbalarini yoritib “...buxgalteriya hisobi har bir korxonada xo‘jalik 
jarayonida sodir bo‘layotgan xo‘jalik operatsiyalarini va bu operatsiyalar 
ta’sirida xo‘jalik faoliyatidagi o‘zgarishlarni aks ettirishi zarur”, 
shuningdek buxgalteriya hisobi obyektlari to‘g‘risida “...buxgalteriya 
hisobi yuqorida ko‘rib o‘tilgan obyektlari uning predmetining asosiy 
mazmunini tashkil qiladi”
5
degan xulosaga kelgan.
Iqtisodchi olimlar A. Karimov, F. Islomov, A. Avloqulovlarning 
fikricha, buxgalteriya hisobi predmeti “...korxonaning pul ifodasida aks 
ettiriladigan xo‘jalik mablag‘lari, shu mablag‘lar manbalari, ularning 
xo‘jalik faoliyatlari va moliyaviy natijalaridir”
6
. Mualliflar professor M. 
Ostonaqulov tomonidan yuqorida keltirilgan ta’rifni yanada ham 
soddalashtirib, buxgalteriya hisobi predmeti doirasidan takror ishlab 
chiqarish jarayonini chiqarib yuborishgan. Ularning fikricha “Asosiy va 
joriy aktivlar, majburiyatlar, o‘z sarmoyasi, daromad va xarajatlar, foyda 
va zararlar hamda ularning harakati bilan bog‘liq bo‘lgan xo‘jalik 
operatsiyalari buxgalteriya hisobi obyektlari hisoblanadi”
7
.
Professor N. Jo‘rayev va boshqalar muallifligida “Moliyaviy va 
boshqaruv hisobi” darsligida buxgalteriya hisobining predmetiga 
“...buxgalteriya hisobining predmeti – ishlab chiqarish jarayonidagi 
korxonalar, tashkilotlar va muassasalarning samarali boshqarilishida 
mablag‘lar holati hamda ulardan unumli foydalanish haqidagi 
axborotlarni shakllantirish hisoblanadi”
8
, - deb ta’rif berishgan. Bu 
ta’rifda mualliflar, birinchidan, buxgalteriya hisobini faqatgina ishlab 
chiqarish sohasida tashkil qilinishiga ishora qilishgan; ikkinchidan, 
fanning predmeti bilan obyektlari chalkashtirib yuborilgan; uchinchidan, 
buxgalteriya hisobiga faqatgina mablag‘lar holati hamda ulardan unumli 
4
Ostanoqulov M. Buxgalteriya hisobi nazariyasi. Toshkent “O’zbekiston”, 1993 y. 34 b. 
5
Ostanoqulov M. Buxgalteriya hisobi nazariyasi. Toshkent “O’zbekiston”, 1993 y. 34 b. 
6
Karimov A. va boshq. Buxgalteriya hisobi. Darslik. - T."Sharq" nashriyot-matbaa aksiyadorlik 
kompaniyasi, 2004 26 b. 
7
Karimov A. va boshq. Buxgalteriya hisobi. Darslik. - T.: "Sharq" nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi, 2004
26 b. 
8
Jo’raev N. va boshq. Moliyaviy va boshqaruv hisobi. T.: TDIU, 2007 y. 14 b. 

---

21 
foydalanish haqidagi axborotlarni shakllantirish vositasi sifatida qaralgan; 
to‘rtinchidan esa, xo‘jalik mablag‘larining tashkil topish manbalarini 
buxgalteriya hisobi doirasidan chiqarib yuborishgan. 
Angliyalik olim Frenk Vud buxgalteriya hisobi fanini predmetini 
“...eng avvalo, yozuvlar nima uchun belgilanganligi, ularni tahlil etish va 
bayon 
etishdir”
9
, 
- 
deb 
izohlaydi. 
Uning 
fikricha,