I. Булим. Бухгалтерия хисоби

To’rtinchi operatsiya.
Firmaning byudjetga bo’lgan 1157,90 so’m 
yil 20 yanvar kuni 7-raqamli to’lov topshiriqnomasi bilan o’tkazib 
berildi. Mazkur operatsiya bir tomondan firmaning bankdagi schyotidagi 
pul mablag’larining 1157,90 so’mga kamayishiga olib kelsa, ikkinchi 
tomondan, korxonaning byudjetga soliqlar bo’yicha bo’lgan 1157,9 so’m 
majburiyatini kamayganini bildiradi. Balansdagi “Pul mablag’lari“ 
moddasida karxona pullari 1157,9 so’mga kamayib, uning hajmi 1961,9 
3129,8– 1157,9) so’mni tashkil etadi. Shuningdek, passiv tomondagi 
“Byudjetga qarzlar“ moddasida ham 1157,9 so’m kamayish kuzatiladi. 
moddalariga ta’sir qilib, ularni kamayishiga olib keladi. Balans umumiy 
onlar o’rtasidagi tenglik saqlanib qoladi (8- jadval). 
 
To’rtinchi operatsiyadan keyingi balans ko’rinishi (ming 
so‘mlarda).
 
 
 
 
 
 
 
 
Pul mablag’lari 
 
 
 
-bunak to’lovlari 
-ish 
haqi bo’yicha 
 
 
 
 
 
 
Yuqorida ko’rib chiqilgan xo’jalik muomalalarini balans tarkibiga 
ta’sirini quyidagi arifmetik ifodalarda ko’rsatish mumkin: 

---

65 
1.
∑ A+∑U- ∑U ═ ∑P; 
2.
∑ P+∑U-∑U ═ ∑ A; 
3.
∑A+∑U ═ ∑ P+∑U; 
4.
∑ A-∑U ═ ∑ P-∑U; 
1.
∑ A-balans aktiv tomoniningg jami summasi; 
2.
∑ U-sodir bo’lgan xo’jalik operatsiyasinig summasi; 
Ko’rib chiqilgan misollardan quyidagi xulosalarni qilishimiz 
korxonalarning aktivlarini, passivlarini va majburiyatlarini tarkibiga, 
joylanishiga, paydo bo’lish manbaalariga ta’sir etuvchi barcha xo’jalik 
mazmun jihatidan to’rt guruhga bo’linar ekan; 
birinchi guruh xo’jalik operatsiyalar korxona aktivlarining tarkibiga, 
joylanishiga ta’sir etib balansning ikkita aktiv moddasida ichki o’zgarish 
sodir bo’ladi, balansning umumiy qiymati o’zgarmaydi. Bir aktiv modda 
kamaysa ikkinchi bir aktiv modda o’sha summaga ko’payadi. 
Mablag’larni shakli yoki saqlanish joyi o’zgaradi. Ya’ni mablag’larning 
qayta gruxlanishi sodir bo’ladi; 
ikkinchi guruh xo’jalik operatsiyalari korxona passivlari va 
majburiyatlarining tarkibiga, joylanishiga ta’sir etib balansning ikkita 
ida ichki o’zgarish sodir bo’ladi. Bunda bir passiv modda kamaysa 
ikkinchi bir passiv modda usha summaga ko’payadi. Bu guruh xo’jalik 
operatsiyalari balansning umumiy qiymatini o’zgartirmaydi. Bunda shakl 
inchi bir turdagi manbaaga qayta guruhlanishi sodir bo’ladi; 
To’rtinchidan,
uchinchi guruh xo’jalik operatsiyalari bir vaqtning 
o’zida ham aktivlarning ham passivlarning tarkibiga ta’sir etib balansning 
ham aktiv ham passiv moddalarini ko’payishga olib keladi. Bunda 
korxona mablag’lari va majburiyatlprining ko’payishi sodir bo’ladi. Bu 
guruh xo’jalik operatsiyalari balansning umumiy qiymatini oshishga olib 
 
to’rtinchi guruh xo’jalik operatsiyalari bir vaqtning o’zida ham 
m passivlarning tarkibiga ta’sir etib balansning ham aktiv ham passiv 
moddalarini kamayishga olib keladi. Bunda korxona mablag’lari va 
majburiyatlprining kamayishi sodir bo’ladi. Bu guruh xo’jalik 
 

---

66 
o’jalik operatsiyalari ta’sirida mablag’lar tarkibida, joylanishida va paydo 
bo’lish manbaalarida sodir bo’ladigan o’zgarishlarni balansda ko’rsatish 
zaruriyati tug’iladi, bu esa har bir xo’jalik operatsiyasidan keyin yangi