I kirish II. Asosiy qism xususiy kapital tarkibi, o‘zgarishi va dinamikasi tahlili

Xususiy kapitalning dinamik tahlili
Xususiy kapitalning dinamik tahlilida xususiy kapitalning yaqin va uzoq davriylikdagi mutlaq, nisbiy o‘zgarishlariga baho beriladi. Dinamik tahlilda xususiy kapitalning tarkibi, tuzilishi, holati va samaradorligi bo‘yicha ko‘rsatkichlar tizimi yillar kesimida baholanadi. Tarkib bo‘yicha ustav, qo‘shilgan, rezerv kapitali va taqsimlanmagan foydaning o‘zgarishlari, tuzilishi bo‘yicha tarkib birliklarining salmoq bo‘yicha o‘zgarishlari; samaradorlik (daromadlik va rentabellik) ko‘rsatkichlarining o‘tgan yillarga nisbatan o‘zgarishlariga baho beriladi


Aksionerlik jamiyatida o‘z mablag‘lari manbasi 2017-yil choraklari bo‘yicha tahlilidan shuni xulosa qilish mumkinki, subyektning xususiy kapitali hajmi davr boshiga nisbatan 1 160 489 646 ming so‘mga ortgan. Uni yilning choraklari bo‘yicha o‘zgarishlari mos ravishda birinchi chorakka nisbatan 1 556 616 285 ming so‘mga, ikkinchi chorakka nisbatan 1 479 288 162 ming so‘mga teng bo‘lgan. Xususiy kapitalning tarkibiy o‘zgarishlari davr boshiga nisbatan quyidagicha bo‘lgan:
- Ustav kapitali bo‘yicha jami o‘zgarish 213 818 364 ming so‘mga;
- Rezerv kapitali bo‘yicha o‘zgarish davr boshiga nisbatan 2 383 571 493 ming so‘mga;
- Taqsimlanmagan foyda bo‘yicha o‘zgarish -284 292 935 ming so‘mga:
- maqsadli tushumlar va boshqa manbalar hisobiga o‘zgarish 65 341 685 ming so‘mga teng bo‘lgan.


4.Xususiy kapital tarkibi,o’zgarishi va dinamikasining samaradorligi tahlili
Xususiy kapital hisobi o’z ichiga bir qancha ko’rsat- kichlarni olib, ular quyidagi tartibda tashkil eti- ladi:
— Ustav kapitali;
— Qo’shilgan kapital;
— Rezerv kapitali;
— Taqsimlanmagan foyda;
— Xususiy kapital bilan qoplanmagan zarar. Korxonaning ustav kapitali o’z mablag’lari manba-ining asosini tashkil etadi. Ustav kapitali ta’sis- chilar tomonidan qo’yilgan pay to’lovlarini, aktsiyala- rining nominal qiymatini o’zida saqlaydi. Uning hisobi esa hukumat qarorlari va ta’sischilarning yi- g’inida qabul qilingan qarorlar asosida yuritilib boriladi.
Davlat tashkilotlarida ustav kapitali davlat byud- jeta tomonidan ajratilgan mulkni ko’rsatadi. Mulk- ning kelishi vaqtiga esa bu summa ustav kapitalida ko’rsatiladi.
Qo’shilgan kapital quyidagilardan shakllanadi:
— Sotilgan aktsiyalarning nominal qiymati va sotish qiymatidagi tafovutlar summasi;
— Asosiy fondlarni qayta baholash natijasida paydo bo’lgan farq summasi.
Korxonalar amalda qo’llanilayotgan qonunlarga ko’ra, har yili erishgan foydasidan rezervlar tashkil etish- lari mumkin. Unga har yili ustavda ko’rsatilgan tar- tibda mablag’ chegirilib boriladi.
Hissadorlik jamiyatlarida rezerv kapitalining hajmi ustav kapitalining 15% dan kam bo’lmagan holda tashkil etiladi.
Tashkil etilgan fond esa quyidagi maqsadlar uchun sarflanadi:
Ko’rilgan zararlarni qoplash uchun;
Korxona hisobot yilida foyda olmagan bo’lsa, im- tiyozli aktsiyalar uchun dividend berish;
Boshqa to’lovlarni amalga oshirish uchun.
Taqsimlanmagan foyda bu korxonaning hisobida tur-gan sof foydasini ko’rsatadi. U ham xususiy kapital tarkibiga kiruvchi eng asosiy ko’rsatkichlardan sanala- di. Lekin faoliyat yurituvchi korxonalar har safar ham foyda bilan chiqmasligi mumkin. Bu holda uning zarari xususiy kapital bilan qoplanmagan zarar deb yuriti- ladi. Mazkur ikkala qiymat ham «Taqsimlanmagan foy- da (qoplanmagan zarar)» schyotida yuritilib, ularning farqi ishoralari orqali aniqlanib olinadi.
Moliyaviy tahlilni olib borishda koeffitsient- lar usuli eng ilg’or metodlardan hisoblanib, bizning o’rganayotgan mavzuimizni ham ulare iz tasavvur etib bo’lmaydi.
Rivojlangan mamlakatlar amaliyotida turli xil mo- liyaviy koeffitsientlar o’rganiladi va ular shartli ravishda to’rtta katta guruhlarga ajratiladi:
Rentabellik koeffitsienlari;
Likvidlik koeffitsientlari;
To’lov qobiliyati koeffitsientlari;
Bozor indikatorlari.
Bu ko’rsatkichlar ham o’z tarkibiga bir qancha koef- fitsientlarni oladi.
*Demak birinchi ko’rsatkich tarkibiga:

• 
  Xususiy kapital rentabelligi;
  
• 
  Bu erda aktivlarning o’rtacha qiymati jami mab- lag’larning yil boshiga va yil oxirida bo’lgan qiyma- tini yig’indisini ikkiga bo’lgan holda topamiz. Bu erda rezervlar uchun ajratma, kredit uchun solikdar va foyda solig’ining korrektirovkasi sof foyda hiso- bidan bo’lganligi uchun bu qiymatlarning yig’indisi hisobot yilining yakuniy moliyaviy natijasi sifa- tida keladi.
  
• 
  Leverdj. Bu xususiy kapitalning o’sgan qismini ko’rsatib, u quyidagicha aniqlanadi, ya’ni xususiy kapi- tal rentabelligi koeffitsienti bilan jami investi- tsiyalar orasidagi farq koeffitsienti olinadi. Kelib chiqqan natija qanchalik yuqori bo’lsa, korxonaning xususiy kapitalini shunchalik o’sganligini beradi.
  
• 
  Bir aktsiya uchun daromadni hisobot yilida olingan foydani chiqarilgan aktsiyalar soniga bo’lish bilan aniqpanadi.
  
• 
  Qarz va xususiy kapital o’rtasidagi nisbat koef- fitsienti.
  
• 
  Bunda uzoq va qisqa muddatli qarz mablag’larini
  
• 
  o’z mablag’lari manbaiga bo’lib topamiz. Bunday nisbat- lar har bir davr uchun aniqlanadi.
  
• 
  Agarda hisobot yili boshidagi aniqlangan koef- fitsient yil oxiriga nisbatan katta bo’lsa A|>A3u holda korxonaning to’lov qobiliyati oshgan bo’ladi. Aks holda korxonaning to’lov qobiliyati pasaygan bo’ladi.
  
• 
  Xususiy kapitalning jami aktivlarda tutgan ulu- shi koeffitsienti
  
• 
  Xususiy kapital qiymatini Jami mablag’lar
  
• 
  formulasi orqali topiladi. Bu koeffitsient qancha- lik birga yaqinlashib borsa korxonaning mustaqilli- gi shunchalik oshib boradi. Bizning respublikamizda faoliyat ko’rsatayotgan korxonalar bu koeffitsientning kamida 50%iga ega bo’lishlari lozim.