I türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans



Yüklə 2,97 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə75/94
tarix31.01.2017
ölçüsü2,97 Mb.
#7251
1   ...   71   72   73   74   75   76   77   78   ...   94

rəkkəb və aktual məsələlərin aşkarlanması ilə müşayiət olunan təkmilləşməsi zəruridir. Ən əsası isə 

odur ki, tədqiqatçı yalnız bir nəticəni deyil, qarşılaşdırılan obyektlərin fərqləri haqda məlumatların 

daxil olduğu bütöv bir elmi məlumatlar sistemi qazanacaq. 

Azərbaycan və Türk xalqlarının xalq yaradıcılığı ilk növbədə musiqi mədəniyyətlərinin 

genetik laylarının kəsiyində özünü büruzə verən qohumluq parametrlərinə malikdir. Bu layların di-

namik imkanlarını – məkan (tarixi-mədəni) və zaman (müasir tarixi mərhələyə aiddan) 

xasiyyətnamələrini üzə çıxarmaq üçün müqayisəli təhlilin iki sinxron və diaxron, başqa sözlə, 

funksional və müqayisəli-tipoloji istiqamətini sintezləşdirmək lazımdır. Sinxron nəzər bir sıra 

arxetiplərin xarakter və funksiyasını, onların vahid sistemin variantları kimi korrelyasiyasını 

öyrənməyə imkan verir. Musiqi ənənəsinin, onunla münasibətlə xariji faktor rolunu oynayan 

amillərlərlə (dil, mifologiya, maddi mədəniyyət, mərasim), dövrün xarakteri ictimai şüur formaları 

və s. ilə qarşılıqlı əlaqələrin açılması diaxron müqayisəni müəyyənləşdirir. Bunun nəticəsində 

arxetiplərin müxtəlif milli və regional sistemlərdə musiqi inkişafının təkamülü prosesində yarana 

biləcək yeni aspektlər və xassələr üzə axajaq. Müqayisəli təhlili cəlb olunan materialın miqyası 

geniş olduqca müqayisəli metodun sinxron və diaxron aspektləri daha üzvü şəkildə qovuşur. Bu 

tədqiq olunan materialın obyektiv məzmunu ilə bağlıdır. Beləliklə, araşdırılan istənilən material 

«üfqi» və «şaquli» kəsiklərin çarpazlaşmasında işıqlandırılır, yəni özünün tam xasiyyətnaməsini 

alır. 


Beləliklə, Azərbaycan və Türkiyə xalq musiqisinin müqayisəli təhlili metodologiyasında 

dörd mərhələdən ibarətdir: 

1) hər iki xalqın folklorunda arxetiplərin müəyyənləşdirilməsi; 

2) onların fəaliyyət sferalarının qarşılaşdırılması; 

3) milli özünəməxsusluğun, fərqlərin müəyyənləşdirilməsi məqsədi ilə arxetiplərin 

təsnifatının aparılması; 

4) onlar arasında intonasiya-tipoloji əlaqələrin açılması indi isə bu təzislərin daha müfəssəl 

izahına keçək. 

İndi isə bu tezislərin daha müfəssəl izahına keçək.  

Artıq qeyd olunduğu kimi, janr analogiyaları iki mədəniyyəti vahid musiqi məkanında 

birləşdirir. Xalq musiqisinin fundamentini təşkil edən identik intonasiya modelləri bütöv strukturun 


I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə) 



 

 

 



 

 

 



381

melodik cəhətdən ifadəli və əhəmiyyətli komponentləridir. Axırıncılar isə ladintonasiya prosesində 

mühüm funksiya yerinə yetirərək onun müxtəlify formalarının kristallaşmasının əsasına çevrilir. 

İntonasiya modellərinin sabitliyi və stabilliyi onların türksoylu tayfaların musiqili-nitq genofondu 

ilə genetik əlaqələri ilə sərtlənmişdir. Onlar müəyyən məna yükünə malik formul intonasiya 

dönmələrindən ibarət tipoloji təbəqəni yaradır. Burada tipoloji səhiyyənin ilkin protontonasiya və 

genetik kodu, formulluğu müəyyənləşdirən qanunauyğunluqları fəaliyyət göstərir. Hər bir musiqi 

hadisəsi öz dövrü ilə rəngarəng əlaqələrdə olur. Bu əlaqələr bədii xüsusiyyətlərdə də öz əksini tapır.  

Azərbaycan və türk xalqının musiqi praktikasında əsrlər boyu bir çox ifaçı və müğənninərin 

yaradıcılıq təcrübəsində ümumiləşdirilmiş formula ladintonasiya dönmələri kristallaşmışdır. Bu 

sabit kanonlaşmış modellər qeyri-adı, həssas xalq yaddaşında həkk olmuşdur. Şübhəsiz, bu cür 

tipoloji dönmələr müəyyən vaxtdan sonra qanunauyğunluqlar statusu almış müəyyən qarşılıqlı əla-

qələrə əsaslanır: «hər vasitənin ifadəli imkanları bu və ya digər təbii müqəddəm şərtlərə (akustik, 

bioloji, psixoloji) dayaqlansa da, əhəmiyyətli sərəcədə hər hansı bir musiqi sistemindəki yerindən 

və rolundan asılıdır. Müxtəlif sistemlərdə eyni və ya oxşar vasitələrin funksiyaları və mənası 

müxtəlif ola bilər». Bu tezis bizim nəticələrimizi təsdiq edir: əgər Azərbaycan və Türkiyə musi-

qisində qohum funksional mənalı analoji ladintonasiya dönmələri mövcuddursa, deməli bu iki 

musiqi ənənəsinin formalaşması eyni bir bədii sistemdə baş vermişdir. Bu zaman baş verən proses-

lər üçün xarici impulslar tarixi faktorlardırsa, bu proseslərin müəyyən bədii sistemdə üzə çıxmaq 

imkanları strukturun öz daxili, gizli potensialları ilə şərtlənmişdir. Strukturun daxili genetik im-

kanları öz «energetik» imkanlarını semantik əhəmiyyətli, genetik müəyyənləşmiş arxetiplərin 

fəaliyyətində reallaşdırır. Bu cür müqəddəm şərtlər onların tipikləşməsi və janr mənsubluğu üçün 

gözəl imkanlar yaradır. Şübhəsiz, ladintonasiya modelləri mahiyyət etibarilə, xalqın bədii 

yaddaşının tarixi inkişafı mərhələlərini əks etdirir. Onlar əsrlər boyu kristallaşaraq tipik intonasiya 

cövhərinə – folklor ənənəsinin dərindən dərk olunması səviyyəsində fəaliyyət göstərən semantik 

«işarə»yə çevrilir. Bununlada biz ümumtürk musiqi sisteminin «intonasiya kökünü» üzə çıxarmağa, 

onun tipoloji sırasının dərk edilməsinə yaxınlaşa bilərik. 

İndi bizim problemlə bağlı «tipolojı sıra» anlayışının bəzi xüsusiyyətlərini aşkarlayaq. 

1. Tipoloji sıra anlayışı ümumtürk musiqi mədəniyyəti tarixində üzə çıxan proses və 

olayların obyektiv mövcud olan (özü də sinxron və diaxron mühitdə) tipoloji ümumidiyidir. 

2. Bu anlayışda bütün rəngarəng materialdan keçən sabit melodik tiplər cəmləşir. Eyni 

zamanda tipoloji sıra anlayışı bu tiplərin fəaliyyət göstərdiyi formaların tarixi dəyişikliklərlə 

korrelyasiya edir. Şübhəsiz, axırıncı amil ümumi «göstəriciləri» saxlamaq şərtilə müəyyən bir 

«intonasiya müstəvisi»nin hüdudları ilə tənzimlənir. 

3. Ümumtürk musiqi mədəniyyətinin müqayisəli oyrənilməsinin şaxələnmiş və çoxpilləli 

sistemində tipoloji sıra anlayışı tədqiqatın böyük vahidi rolunu oynayır. Bu zaman vahidlərin 

iriləşməsi miqyası, yeni hər dəfə tipoloji sıra anlayışı ilə bir yerə toplanan konkret materialın 

diapazonu universal deyil, mütəhərrikdir. Bəzi hallarda bu miqyas ümumtürk musiqisinin 

mikrohəcmini, məsələn, bir regiona aid iki qohum musiqi sisteminin inkişafının müqayisəli 

aspektini əhatə edir. Başqa bir halda, o, ümumtürk mədəniyyətinin bütün mənzərəsinə aid edilir, 

onu prosesin özünə sinxron nəzər çərçivəsində, ya da uzun müddətli tarixi zaman ərzində, yəni 

diaxron səviyyədə araşdırır. 

4. Nəzəri ümumiləşdirmələrə şamilən, tipoloji sıra anlayışı həm konkret sənət nümunələrinə, 

həm də onların yaranmasının qanunauyğunluqlarına aiddir. İlk növbədə bizi musiqi proseslərinin 

elə xüsusiyyətləri maraqlandırır ki, onlarda ümumtürk mədəniyyətinin magistral 

qanunauyğunluqları ilə qarşılıqlı əlaqələr aydın surətdə sezilir. Bu cür ümumiləşdirmələri yalnız 

müxtəlif dairələrdə (ibtidaidən tutmuş alilərə qədər) qarşılaşdırmaların aparılması ilə 

formalaşdırmaq olar (biz ilkin folklor intonasiyaetməsi – nümunələrindən şifahi ənənəli peşəkar 

formalara aparan yolu nəzərdə tuturuq). 

5. Eyni zamanda, musiqi sənəti sahəsində fəaliyyət göstərən tipoloji sıralar heç də hərəkətsiz 

qurumlar deyil. Onların hər birinin hüdudlarında milli mədəniyyətin və ya bütün bir zamanın xüsu-

siyyətlərinə, müəyyən tarixi şəraitə müvafiq çoxcəhətli inkişaf formalarını aşkar etmək olar. 



I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə) 



 

 

 



 

 

 



382

6. Nəhayət, tipoloji sıra özündə cəmləşdirdiyi təzahürlərin sabitliyini, eyni zamanda onların 

variantlı çoxcəhətliliyini nəzərdə tutan dinamik anlayışdır. 

Ümumtürk musiqi məkanının fenomenləri rolunda çıxış edən sinxron və diaxron 

tipologiyalar tarixin özü ilə paralel dəyişir. Bu anlayışın dinamikası yalnız tarixi inkişafın gedişi ilə 

yaranan dəyişikliklərdə üzə çıxmır. O həm də bir musiqi epoxası hüdudlarında milli, regional və 

başqa səviyyələrin geniş spektrli variantlarında özünü büruzə verir. 

Tipoloji sıra anlayışı ümumtürk dünyasının tarixi və musiqi proseslərinin – dövrləşdirmə, 

«tarixi coğrafiya» (burada biz milli, zona və regional sistemlərin dəyişilmiş xəritəsini nəzərdə 

tuturuq) kimi mühüm koordinatlarının bilavasitə yaxınlığında yerləşir. Bu anlayış ali tarixi-musiqi 

elmi sintezinin əldə olunması üçün zəruri olan, müasir musiqişünaslığın aparıcı nəzəri anlayışlarına 

bütün parametrləri ilə uyğun əgəlir. Beləliklə milli, zona və regional musiqi qurumlarının ümumi 

tipoloji xüsusiyyətlərinin aşkarlanması tarixin musiqi türkologiyası «güzgüsündə» sistemli şəkildə 

əks olunması üçün zəruri hazırlıqdır. O, hər milli mədəniyyətin yolunun ümumtürk musiqi dünyası 

kontekstində müqayisəsi üçün müqəddəm şərtlər yaradır. Şübhəsiz, ümumtürk musiqi mədəniyyəti 

kimi çoxsaylı musiqi sistemlərinə malik mədəniyyətin tədqiqində yalnız ümumi kateqoriyaların 

deyil, həm də vahid prinsiplərin işlənməsi zəruridir. 

Bir daha musiqi sahəsində müqayisəli təhlilin ən məhsuldar və universal prinsipi kimi – 

ümumi tipoloji sıranın keyfiyyət xassələrinin müəyyənləşdirilməsini qeyd etdikdən sonra yenidən 

əvvəlki fikirlərə qayıdaq. Beləliklə, öz işimizdə biz xalq musiqi toxumasında tipologiyanın elə sabit 

elementlərini aşkarlamaq istəyirik ki, onların funksional mahiyyəti Azərbaycan və Türkiyə ən-

ənələrində analoji əhəmiyyətə malik olsun. Nəticədə verilmiş melodik siniflər üçün ümumi tipoloji 

sıranın fəaliyyət radiusu üçün ideal şərait yaradılacaq. Bu zaman müəyyən tipoloji sıralar öz 

daxilində əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənən inkişaf mərhələlərindən ibarət uzunmüddətli tarixi 

fəaliyyət hüdudlarına malik ola bilər. Digər tipoloji sıralar nisbətən qısa zaman çərçivəsində izlənə 

bilir. Bu yalnız musiqi tarixi baxımından deyil, həm də nəzəri baxımdan prinsipial əhəmiyyətə 

malikdir. 

Rana Mammadova 

On some aspects of the study of Azerbaijan and Turkic music 

Summary 


The folk creation of the Turkic world contains related parameters which became apparent 

first of all in the cut of genetic layers of the culture. In order to reveal dynamic possibilities of the 

last ones – their spatial (historical-cultural) and temporary (regarding modern historical stage) 

characteristics, it is necessary to synthesize two tendencies of the comparative analysis – 

synchronous and diachronous, in other words, functional and comparative-typological ones.  

Key words: Azerbaijan music, Turkic music, typological string, Turkic music culture. 

 

 

 



Abide Doğan, Prof. Dr. 

Hacettepe Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi,  

Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü,  

abide@hacettepe.edu.tr 

 

ÜNLÜ BİR TARİHÇİNİN OYUNU: HIKÂYE-I İBRAHIM PAŞA 



VE İBRAHIM-I GÜLŞENİ 

Ünlü şair ve tiyatro yazarı Abdülhak Hâmid’in babası Hayrullah Efendi’nin tıp son sınıf 

öğrencisi iken yazıp çekmecesinde sakladığı Hikaye-i İbrahim Paşa ve İbrahim-i Gülşeni adlı eser, 

Şinasi’nin Şair Evlenmesi’nden önce Türkçe kaleme alınmış oyunlardan biridir. Hayrullah Efendi 

tarihçi olduğu için eserinde tarihi bir konuyu ele almıştır. Oyunda olaylar Kanuni Sultan Süleyman 

devrinde geçer. Kanuni’nin sadrazamlarından İbrahim Paşa, Mısır’da ün salmış mutasavvıflardan 



I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə) 



 

 

 



 

 

 



383

İbrahim-i Gülşenî ve Mısır valisi Mehmet Ali Paşa’nın oğlu İbrahim Paşa’nın şahsiyetlerinin 

birbirine karıştırılarak oluşturulan eser teknik yönden basit olduğundan vakada karşılıklı olmuştur. 

Yazar, oyunda Osmanlı için asıl tehlikenin veliaht İbrahim’den geleceğini düşünmüş ise de, 

korkuları gerçekleşmemiştir. Eserin dili ve üslubu 16. yüzyıla uydurulmaya çalışılmıştır. 

Eser yayımlanmadığı için Türk tiyatrosunun geleceği üzerinde etkili olmamıştır. Ancak, 

tiyatro zevkinin bu devirde yepyeni ve güzel eser ortaya koyma deneyimine kadar gittiğini 

göstermesi bakımından önemli olduğu gibi, Abdülhak Hamid’deki tarihi piyes yazma merakının ve 

zevkinin nereden geldiğini göstermesi bakımından da önem taşır. Bu bildiride söz konusu eser, 

içerik, yapı, dil ve anlatım özellikleri, geleneksel Türk tiyatrosu ve Batı tiyatrosu etkileri yönünden 

de değerlendirilecektir. 

 

 



 

 

Necati Demir, Prof. Dr. 



Gazi Üniversitesi 

 Ankara, demir_necati@hotmail.com 

 

OĞUZNAME’YE GÖRE AZERBAYCAN’IN OĞUZ KAĞAN TARAFINDAN FETHİ 



  

Giriş: 


Öncelikle şunu belirtmek gerekir ki Oğuz-name, birkaç kalemden çıkmıştır. İlki ve elbette ki 

en önemlisi yazılış tarihi bilinmeyen Uygur yazılı nüshasıdır. Uygur yazısı ile yazılmış olup en eski 

müstakil nüsha olduğu, XIII. yüzyılda kaleme alındığı düşünülmektedir. Paris Bibliotheque 

Nationele, Supplement Turc 1001’de kayıtlıdır. Baştan ve ortadan sayfaları eksiktir (Bang, 

Rahmeti: 1936, Demir-Aydoğdu, 2015, s. 18). 

Bir diğer nüsha ise Reşideddin, Camiü’t-Tevarih adlı eserinin içerisinde yer almaktadır. Yani 

Reşideddin’in  Camiü’t-Tevarih adlı eserinin II. cildinde yer alan "Türkler'in ve Oğuz'un tarihi ve 

onun (yani Oğuz Han'ın) cihangirliğinin hikâyesi" adını taşıyan bölüm Oğuz-name’dir. 1305 

yılında yazıldığı kuvvetle muhtemeldir (Togan: 1982, Şükürova: 2014, s. 57- Demir-Aydoğdu, 

2015, s. 18). 

Hive Hanı Ebülgazi Bahadır Han’ın 1659-60 yılında kaleme aldığı Şecere-i Terakime adlı 

eser de Oğuz-name’dir (Demir-Aydoğdu, 2015, s. 18). Ayrıca Hive Hanı Ebülgazi Bahadır Han’ın 

1663 yılına kadar kaleme aldığı Şecere-i Türk adlı eser de Oğuz-name sayılmaktadır. (Ölmez, 

Kargı: 1996). Ebülgazi Bahadır Han’ın 1663’te ölmesinden dolayı yarım kalmış, daha sonra eseri 

oğlu Enuşe Han tamamlamıştır(Demir-Aydoğdu, 2015, s. 18).  

1. Oğuz Kağan ve Oğuz-name:  

Oğuz-name adlı ile bildiğimiz eserler içerisinde Oğuz Kağan’dan en detaylı bahseden nüsha, 

Reşideddin’in Camiü’t-Tevarih adlı Farsça eserinin II. cildinde yer alan "Türkler'in ve Oğuz'un 

tarihi ve onun (yani Oğuz Han'ın) cihangirliğinin hikâyesi" adını taşıyan bölümdür. Diğer eserlerde 

Oğuz Kağan hakkındaki bilgiler kısa tutulmuştur. Reşideddin’in Camiü’t-Tevarih adlı eserinde ise 

dünya hakimiyetini nasıl sağladığı özet olarak anlatılmaktadır (Demir-Aydoğdu, 2015, s. 18).  

2. Oğuz-name ve Azerbaycan:  

Bahsedilen dört önemli Oğuzname nüshası içerisinde Azerbaycan’dan detaylı bir biçimde 

bahseden Reşideddin’in Camiü’t-Tevarih adlı Farsça eseridir. 

Eser hakkında bilinen ilk tercüme Türkmenistan’da yapılmıştır. Türkmen Salar Baba, 

Reşideddin‘in Cami‘üt-Tevarih adlı eserini Farsça‘dan tercüme etmiştir. Z. B. Muhammedova bu 

ilmi çalışmasında ilk defa eserin dil incelemesini yapmıştır. Onun orfografiyası, fonetiği, leksikası, 

sentaksı hakkında bilgiler verir. Sonra eserin metni ve Rus diline çevrilmiş tercümesi, en sonunda 

da sözlük ve tarihi-coğrafi adların anlamları verilmiştir. Daha sonra bu çalışma 1993 yılında 

Türkmen Arhiwi Dergisi‘nde neşredilmiştir. Türkiye Türkçesindeki en önemli çalışma, A. Zeki 



I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə) 



 

 

 



 

 

 



384

Velidî Togan’a aittir. O pek çok nüshayı karşılaştırarak eseri 1982 yılında Oğuz Destanı adıyla 

yayımlamıştır (Togan: 1982, Şükürova: 2014, s. 57).  

2.Oğuz-name’ye Göre “Azerbaycan” Adı  

Azerbaycan adının etimolojisi Oğuz-name’de çok ilginç bir şekilde yapılmıştır. Eserdeki 

bilgilere göre Oğuz Kağan, bir yıl yaz aylarında Azerbaycan vilâyetini de alır. O zamanlar 

Azerbaycan’ın adı elbette ki başkadır. Kendi has atlarını, otlakları çok geniş ve güzel olan Ucan 

Ovası’ndaki meralarda besler.  

Oğuz Kağan, Ucan Ovası’nda bulunduğu sırada bir gün herkesin toplanıp birer etek toprak 

getirerek yığmalarını ve burada büyük bir tepe yapmalarını emreder. Önce kendisi bir etek toprak 

getirip döker. Bizzat kendisi toprak döktüğü için bütün asker birer etek toprak getirip döktüler. 

Sonunda toprak yığılır, büyük bir tepe olur. Bu tepenin adına “Azerbaynân” dediler. Türkçede 

“Azer” yüksek; “baynân” ise “zenginlerin, uluların yeri” anlamına gelmektedir. Bu ülke, bu şekilde 

meşhur olur. Bugün de Azerbaycan demelerinin sebebi budur (Togan: 1982, s.30-Reşideddin, 

s.238b-250b). 

3.Oğuz Kağan’ın Derbent Ülkesine Seferi  

Oğuz Kağan, uzun yıllar Kıl Baraklar adlı bir kavimle savaşır. Savaşı kazanır. Savaş yaptığı 

yerden Kıl Barak ile Atil / İtil arasında ıssız bir bozkır olan ülkesine hareket eder. Yol üzerinde 

bulunan ülkelerle savaşır ve teslim olmayan hükümdarını etkisiz hale getirir. Yol üzerindeki 

ülkeleri ve şehirleri alırlar. Her ülkenin tertip ve düzeninin sağlanması, vergilerin tespiti ile 

hanlarının atanması için üç yıl boyunca buralarda kalır.  

Oğuz Kağan, bozkır ülkesinde bir süre kaldıktan sonra Hazar Derbendi’ne sefer düzenleyip 

onların üzerine gider. … Buranın halkı hırsız, hilebaz ve yol kesicidir. Yolları tutarak yolculara ve 

tacirlere daima sıkıntı verip engel olmaktadırlar.  

Oğuz Kağan, Derbent vilayetini kuşatır, ordusu ile birlikte yaz aylarından ilkbahara kadar 

orada kuşatmaya devam ederler. Derbent halkı, açlık, çaresizlik ve perişanlık içinde kalır. Bir araya 

gelip birbirleriyle konuşup danışırlar. Oğuz Kağan’ın yakınlarındaki ülkeleri ne hale getirdiği zaten 

duyulmuştur. Sekiz ay süren kuşatmadan sonra vilayetin ileri gelenleri hep birlikte Oğuz Kağan’ın 

huzuruna gelirler ve barış isteklerini iletirler. Oğuz Kağan’a hediye olarak dokuz tane kır at 

getirirler ve Türk yurduna il olayı ve vergi vermeyi kabul ederler  (Togan: 1982, s.28-29-

Reşideddin, 238b-250b).  

4.Oğuz Kağan’ın Şirvan ve Şamahı’ya Elçiler Göndermesi ve Sonra Fethetmesi  

Oğuz Kağan, Derbent vilâyetinin fethini tamamlar. Derbent’i Türk ili halinde getirip vergiye 

bağladıktan sonra Şirvan ve Şamahı’ya şu haberleri ulaştırmak için elçi gönderir: “Buraya 

geldiğimizi elbette ki işitmiş olmalısınız. Ulaştığımız her ülke, biz ne istediysek aynen yerine 

getirdi. Geçtiğimiz yerlerde almadığımız herhangi bir ülke; boyun eğmeyen, vergi vermeyen ve 

itaat yolunu tutmayan bir hükümdar kalmadı. Şimdi siz, kendi isteğinizle Türk ili olup bize 

bağlanırsanız güzel. Şayet direnip isyanda ısrar edecekseniz savaşa hazır olun. Biz bu elçilerin 

hemen arkasından gelmekteyiz.” der.  

Oğuz Kağan, Şamahı’ya gelir. Burada on dört gün kalıp dinlenir. O günlerde Şaberan / Şervan 

halkı vergisini getirip hazineye teslim eder.  

Bütün bunların yanında Şamahı halkı, vergilerin ödenmesini geciktirmektedir. Onlar 

anlaşmayı terk edip dostluktan ayrılmıştır. Oğuz Kağan’a karşı koymak için hazırlık yaparlar.  

Oğuz Kağan bu duruma çok öfkelenir. Herkesin birer kucak odun getirip Şamahı kapısına ve 

civarına yığmasını emreder. Bütün askerler gidip her biri bir kucak odun getirip Şamahı kapısına 

yığarlar ve ateşlerler. Kapı ve surlar korkunç alevler içinde kalıp yanar. Savaşarak şehri alırlar ve 

yağma ederler.  

Bu yağmada Şamahılıların kadın ve çocuklarını da esir alırlar. Bu durumda Şamahılıların 

önde gelenleri yaptıklarından pişman olur. Şehrin önde gelen büyükleri tekrar Oğuz Kağan’ın 

huzuruna gelip af diler. Vergi ödemeye de razı olduklarını beyan ederler.  

Oğuz Kağan, Şamahılılar kısa zamanda vergilerini ödemeleri, artık düşmanlık ve dikbaşlılık 

göstermemeleri halinde kadın ve çocuklarının geri vereceğini bildirdi.  



I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə) 



 

 

 



 

 

 



385

Oğuz Kağan, onların çaresizlik içinde olduklarını görünce acıyıp kadın ve çocuklarını geri 

verir. Vergilerini alır, oraya vali tayin eder. Bir süre sonra oradan ayrılır, Arran ve Mugan 

taraflarına gitmek üzere yola çıkar (Reşideddin, 238b-250b- Togan: 1982, s.29-30).  

5.Oğuz Kağan’ın Arran ve Mugan Tarafına Seferi 

Oğuz Kağan’ın Şirvan ve Şamahı taraflarından kalkıp Arran ve Mugan tarafına geldiği zaman 

yaz mevsimi olup hava son derece sıcaktır. Bu sıcaklıktan dolayı orada kalmak mümkün değildir. 

Sıcaktan dolayı anlaşarak yaylak olan dağlara çıkarlar: “Kış gelince tekrar ovaya iner, bu vilâyetleri 

alır, yağma ederiz.” derler.  

Oğuz Kağan o yıl yaz aylarında bu vilayetlerin bütün yayla ve dağ yörelerini, Sebelân 

Dağları, Alatak Dağları ve Ağdıböri Dağları’na kadar tamamen işgal eder

1

. (Togan: 1982, s. 30). 



Sözün kısası, Oğuz Kağan yaz aylarında yaylakta kaldıkları zaman içerisinde bu taraflarda olan 

bütün ülkeleri ele geçirir.  

Oğuz Kağan o yıl yaz aylarında Azerbaycan vilâyetini de alır. Kendi has atlarını, otlakları çok 

geniş ve güzel olan Ucan Ovası’ndaki meralarda besler. O Alatağ’da yaylak yaparken Bağdat, 

Gürcistan, Diyarbekir ve Rakka taraflarına elçiler yollar. Buralara yakında sefere geleceğini bildirir.  

O, özellikler geleceğinden haberdar olmalarını ve buna nasıl cevap vereceklerini bilmek 

isterdi. Eğer baş eğip il olurlar ve vergilerini her yıl zamanında hazineye getirirlerse güzel. Oraya 

ordu göndermeye gerek yok. Şayet Oğuz Kağan’ın fikrine uygun cevap vermezlerse, onları itaat 

altına almak üzere harekete geçip üzerlerine yürürdü. Bağdat, Gürcistan, Diyarbekir ve Rakka 

tarafları için de böyle düşündü.  

Oğuz Kağan elçileri bu yörelere gönderdikten sonra kışın Arran ve Mugan tarafına gelir. Kür 

ve Aras ırmakları arasını yurt ve karargâh olarak seçip kışı orada geçirir. O ülkelerin bütün 

şehirlerini ve halklarını il yapar, baş eğmeyip bağlılığını bildirmeyenlerin hepsini yağma eder.  

Bahar gelince Oğuz Kağan’ın çeşitli ülkelerin hükümdar ve sultanlarına göndermiş olduğu 

elçiler geri döner. Diyarbekir, Rakka ve Bağdat’a gitmiş olanlara, bu yörelerin padişahları, Oğuz 

Kağan’ın Arran tarafına gitmesini başına gelen zorluklardan dolayı geri dönmüş olduğunu 

zannederek, elçilere: “Hele Oğuz bir gelsin de bakalım, onunla savaş mı ederiz, il mi oluruz, o 

geldiğinde cevap veririz” derler. Söylenenleri elçiler aynen Oğuz Kağan’a ilettiler.  

Oğuz Kağan’ın Gürcistan’a gönderdiği elçiye oranın padişahı: “Biz itaat edip il olmayacağız, 


Yüklə 2,97 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   71   72   73   74   75   76   77   78   ...   94




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin