Ibragimova nafosat shuhrat qizi bitiruv malakaviy ishi mavzu: dilafgor adabiy merosi

Kavokibi osmonda
rafrafu bodi sabo muhtoj, 
Shafoat aylagaylarmu debon shohu gado muhtoj, 
Tamomi osiy ummatlar sanga ro‘zi jazo muhtoj. 
Sani 
sha'ningga
nozil bo‘ldi ul kun surai “Toho”, 
Sifoting Ahmadu 
Mahmud
, subhonallaziy isro, 
Hama mursal nabilar rutbasidin martabang a'lo, 
Tufaylingdin bino bo‘ldi tamomi olamu ashyo, 
Qadam tashrif etar deb senga 
jannot ul-a'lo
muhtoj. 
T 
Dilafgor she'rlari matnidagi o‘zgartirishlarning ikkinchi turi 
misra, bayt va 
bandlar
da uchraydi. Ular nisbatan kamroq. 
1 
هغیعفد میرامخ اناج هسیا نکمم رگا
اهاگ
 
لیق مرک
هسوب
غیلگنی
مدبمد
لوا
لعل
نیدگنیماج 
Ya, 11 
Agar mumkin esa, jono, xumorim daf'ig‘a 
gohi,
Karam qil 
bo‘lsa
neklig‘
, 
umidim
ul 
la'l
jomingdin. 
M, 26 
Agar mumkin esa, jono, xumorim daf'ig‘a 
goho,
Karam qil 
bo‘sa
ya
nglig‘
, 
dambadam
ul 
la'li
jomingdin.
T 
2 
هکوا رود ادیوه هدگنهبج مسر قیلراکفلد
هکوا رودادیپ هدگنینأش یس هویش قیلانشآ
هغیلها ملاع وب یناشخر ینگنینونج یبک یآ
هکوا روداّیضم نید ملاع دیشروخ علطم 
همیک ره رّسیم هسلوب گنیتبحص
حم گنیظافلا فطل هدناگلایا
هکوا روداّی
نوک وب ینگنیلخن داشمش بیکیچ تماق فلا یا 
هکوا رودابیز ینرلا لگ لجخ لیغلیق بیتاسروک 
گنیّطخ رودناحیر لثم هدیس هحفص گنونسح غاب
Ya, 19 

---

29 
هکوا روداوسر هدنمرش رلاوهآ نیدگنیرلازوک 
مه هچنوم ومرولوب لاهش ناگید زوک روتیا قلخ 
هکوا روداشفا هغیلها ناهج گنیفصو ازکه
نیس هاش نودیرف لثم هدیتخت تحلام یا
هکوا روداراد لارب ردنکس ایوگ گنیتمشح
رارقیب راگفا لد هتسخ بیتیا دای گنیکین مان
هکوا رودادیش اگنس ثعاب یتچآ لیت اگنیحدم
Joriy yozuvdagi nashrda mazkur g‘azal tushib qolgan 
M 
(Dilafgor)liq
1
rasmi jabhangda huvaydodur, uka, 
Oshnoliq sha'ningda paydodur, uka. 
Oy kabi jununingni raxshoni bu olam ahlig‘a, 
Matla'i xurshidi olamdin muzayyodur, uka. 
Suhbating bo‘lsa muyassar har kima, 
Aylaganda lutfu alfozing muhayyodur uka. 
Ey alifqomat, chekib shamshod naxlingni bu kun, 
Ko‘rsatib qilg‘il xijil gullarni zebodur, uka. 
Bog‘i husnung safhasida misli rayhondur xatting, 
Ko‘zlaringdin ohular sharmanda, rasvodur, uka. 
Xalq aytur: Ko‘z degan shahlo bo‘lurmu muncha ham, 
Hakazo vasfing jahon ahlig‘a ifshodur, uka. 
Ey malohat taxtida misli Faridun shohsen, 
Hashmating go‘yo Sikandar birla Dorodur, uka. 
Nomi neking yod etib xasta dilafgori beqaror, 
Madhinga til ochti boisi sanga shaydodur, uka. 
T 
Shu o‘rinda shoir Dilafgorning “Gulshani Dilafgor” to‘plami noshirlari 
mashaqqatli va xayrli ishni amalga oshirganliklarini ta'kidlash xohlardik. Mumtoz 
adabiyotimiz an'analarining davomchilaridan biri bo‘lmish Dilafgor adabiy merosi 
haqidagi to‘liq ma'lumotni ana shu to‘plamdan olish mumkin. Lekin nima 
bo‘lganda ham ana shu to‘plam va shoir toshbosma devonini qiyosiy o‘rganish 
natijalari joriy yozuvdagi nashrda ayrim kamchiliklar borligini ko‘rsatmoqda. 
Masalan, shoirning: 
Dilafgorliq rasmi jabhangda huvaydodur, uka, 
Oshnoliq sha'ningda paydodur, uka -
deb boshlanadigan g‘azali, joriy yozuvdagi nashrdan umuman tushib qolgan. 
Kuzatishlarimizdan ayon bo‘lishicha, “Gulshani Dilafgor”ning toshbosma 
1
Мазкур байтда, негадир, “Дилафгорлиқ” сўзи “лиқ” сўзи билан бошланган. 

---

30 
nusxasida shoirning mazkur she'riga o‘xshash yana bir g‘azal mavjud. Mazkur 
she'r: 
 
Diydam uzra maqdamingiz naqshi po bo‘lsun, ukam, 
Ko‘zlarimg‘a xoki poying surmaso bo‘lsun, ukam -
matla'li g‘azaldir. Nashrga tayyorlovchilar bu ikki she'rni bir-biridan adashtirganlar 
yoki bu holga takror yozilgan she'r sifatida qaragan bo‘lsalar kerak. Nimagadir, 
ushbu she'r joriy yozuvdagi to‘plamga kirmay qolgan. Noshirlar to‘plamdagi 
she'rlarni tabdil qilishda bir xil prinsipga tayanganidan bunday nuqsonlar yuzaga 
kelgan bo‘lishi mumkin. Jumladan, Yakovlev nashrida: 
G‘aribmen, benavoman, g‘am bila qadim duto, yo Rab, 
Junun dashtida yotgan muztarib holim tabo, yo Rab, -
bayti bilan boshlangan she'r bo‘lsa, joriy yozuvdagi nashrda esa, Payg‘ambarimiz 
(s.a.v.) vasf qilingan : 
Zihi shohi arab, mohi ajam, ul sayyidi barno, 
Xudo Qur'onda aydi vasfinga “Yosin” ilan “Toho”, -
baytlari bilan boshlangan na't-g‘azalni joylashtirilgan. Va, albatta, toshbosma nashr 
bilan joriy yozuvdagi nashrdagi she'rlar ketma-ketlikda joylatirilmaganligi 
natijasida yuqorida qayd qilingan “Dilafgorliq rasmi jabhangda huvaydodur, 
uka...” g‘azali keyingi nashrga kirmay qolgan. 
“Sir emas, buyuk o‘tmishga ega bo‘lgan millatimiz XIX asrga kelib tanazzul 
jarayonini boshdan kechirdi. Furqat Toshkentda yashar ekan, rus maktab-maorif 
tizimini ko‘rib hayratlandi. O‘zimizniki bilan taqqoslab, taraqqiyotdan nechog‘lik 
orqada qolganligimizni angladi. Taraqqiy etgan millatlar darajasiga ko‘tarish 
zarurligini tushunib yetdi. Telefon, telegraf, gazeta, vistavka, elektr energiyasi kabi 
o‘sha payt uchun yangilik hisoblangan hodisalarning millat hayotiga kirib kelishini 
xohladi. “Jahon basti kushodi” – jahondagi barcha mushkulotlarni yechish yo‘li 
ilm-ma'rifatda deb bildi. Shunga ko‘ra, ayrim tadqiqotlarda aytilganidek, chor 
Rossiyasining mustamlaka siyosatini emas, rus xalqining o‘sha paytdagi
yuksalishga yuz tutgan madaniyatini targ‘ib etdi. U Rossiyaning ilm-fan, sanoat 

---

31 
sohalarida erishgan yutuqlariga havaslandi. Shunday madaniy daraja, shunday 
yuksalish bizda ham bo‘lishini orzu qiladi”
1
. 
Furqat orzu qilgan taraqqiyot mahsullari sirasiga telegraf, telefon, 
fotografiyalar bilan birga purjinali kolyaska (brichka) ham kirar, mazkur purjinali 
kolyaskada sayr qilish mahalliy aholiga ham bir olam zavqu shavq bag‘ishlagani 
sir emas. Taraqqiyparvar shoir Zokirjon Xolmuhammad o‘g‘li Furqat mazkur 
tamaddun samaralarining yurt hayotida jiddiy o‘zgarishlar yasashini bilgan edi. 
Furqat g‘azaliga muxammas bog‘lagan shoir Dilafgor ham quyidagi g‘azalida o‘z 
salafi g‘oyalarini davom ettirib, bog‘u rog‘larga bahor nafasi to‘lganda purjinali 
kolyaskada sayr qilishni ixtiyor etgan bo‘lsa ne ajab: 
Naylayki, qildi bizni husniga mahvu shaydo, 
Bir ko‘rmasam jamolin yo‘qtur qaror aslo, 
Bo‘ldi bahor sabza, xushrang ko‘hu sahro, 
Shul orzu ikovlon qilsak ekan tamosho, 
Purjinalik kilosga (kolyaskaga) birga tushub shirillab. 
Ushbu bandning joriy yozuvdagi variantida