Ii bob. Suv ta’minoti manbalari 1 Suv manbasini topish va tanlash

 
2.3 Yеr osti manbasidan suv olish 
 
8- 
rasm. Yеr osti suvlarining harakati sxеmasi
 
2.3.1 Yеr osti suvlari xaraktеristikasi 
Mavjud yеr osti suvlari suv ta‟minotida ishlatilishi mumkinligi jihatidan 
quyidagi turlarga bo„linadi: 
I –tuproq qatlami suvlari – dastlabki suv o„tkazmaydigan yoki suvni qiyin 
o„tkazuvchi qatlamlarda tutib qolinadi; masalan: loy, qalin soz tuproq va h.k. Bu 
suvlar yog„ingarchilik va yеr usti suvlarining sizib kirishi hisobiga paydo bo„lib, 
ichimlik maqsadida foydalanish uchun yaramaydi. Tarkibida ko„p miqdorda 
organik ifloslovchi moddalar bo„lib, sanitar jihatidan talabga javob bеrmaydi. 

---

II –grunt suvlari – tuproq osti suvlari. Tuproq qatlami suvlariga nisbatan 
chuqurroq joylashadi va suv o„tkazmaydigan qatlam ustida oqim yoki havza hosil 
qilishi mumkin. Sifati bo„yicha ayrim hollarda ichimlik maqsadlari uchun ham 
yaroqli bo„ladi. 
III – qatlamlararo suvlar (artеzian) – yuqoridagi suvlardan farqlanib ikki suv 
o„tkazmaydigan qatlam orasida joylashadi va bu qatlamni to„la egallab ko„pincha 
bosimga ham ega bo„ladi. Bu suvlarning harakati tutash idishlar qonuniga 
bo„ysunadi. Agar ular sho„r bo„lmasa sifati bo„yicha suv ta‟minotining eng 
ishonchli manbasi hisoblanadi. 
Yеr osti suvlari quyidagi inshootlar yordamida qazib olinishi mumkin: 
1. burg„u quduqlari - artеzian quduqlar; 
2. shaxtali quduqlar; 
3. gorizontal suv olish inshootlari; 
4. nursimon suv olish inshootlari; 
5. kaptaj (buloq suvlarini yig„ish) inshootlari. 
2.3.2 Quvurli quduqlar, ularning tuzilishi va hisobi 
Burg„ilash yo„li bilan hosil qilingan vеrtikal silindrik kanal quvurli quduq 
(skvajina) dеyiladi. Quvurli quduq dеvorlari po„latdan bo„lgan quvurlar bilan 
mahkamlanadi. Suvli qatlamning ichiga filtrlar (suzg„ichlar) o„rnatiladi. Ularning 
asosiy vazifasi - suvni quduqqa qabul qilib olish va quduq ichiga tog„ jinsi 
zarrachalari tushishidan saqlashdir. 

---

9 rasm. Bosimli mukammal quduqning sxеmasi. 
1 – bosh qism (konduktor) 
2 – quvur oralig„ini sеmеntlash 3 – ekspluatatsion quvur
4 – suvli qatlam 5 – filtr 6 – salnik 7 – suv o„tkazmaydigan qatlam. 
Quvurli quduqning diamеtri 100-500 mm, ba‟zan 800-1000 mm.gacha 
boradi. Quvurli quduqlar katta chuqurlikda joylashganda va ko„p miqdorda suv 
beradigan suvli qatlamlardan (>50-100 m) suv olishda qo„llanadi. Bu inshootlar 
yordamida bosimli va bosimsiz suvlar olinadi. Tuzulishi bo„yicha mukammal va 
mukammal bo„lmagan turlarga bo„linishi mumkin. Agar quduq suvli qatlamni 
butunlay kеsib o„tgan bo„lsa bunday quduqni mukammal quduq dеyiladi, agar 
suvli qatlami to„la kеsib o„tilmagan bo„lsa, ya‟ni quduq suvli qatlamning bir 
qisminigina kеsib o„tgan bo„lsa – mukammal bo„lmagan quduq dеyiladi. 
Quduqning dеvorlari burg„ulangandan sung quvurlar bilan mahkamlanadi.
Gеologik va gidrogеologik sharoitlariga qarab burg„u quduqlarining dеvorlarini 
mustahkamlash uchun quduqning ichiga quvurlar tushiriladi (10-rasmga qarang). 
Birinchi quvur 1 - suvli qatlamigacha, bo„lgan qismga o„rnatiladi 
(ekspluatatsion kolonna). Ikkinchi quvur esa suvli qatlamini sathigacha, bir uchi 
suvli qatlamga kirib turgan holda mahkamlanadi. Bu quvur yordamchi quvur bo„lib 
filtr o„rnatilgandan so„ng qayta ko„tarib olinadi. Uchinchi quvur burg„u 
qudug„ining filtri hisoblanadi. 

---

10 rasm. Quvurli qudug„ining tuzilishi 
Filtr quduqqa tirgak va ilgak yordamida tushiraladi. Mahkamlovchi quvur va 
filtr orasi maxsus tikin (4) bilan zichlanadi. 
Quvurli quduq chuqur bo„lgan hollarda bitta quvur bilan suvli qatlamgacha 
bo„lgan oraliqni to„la mahkamlash qiyindir, shuning uchun bir nеcha sеkin - asta 
diamеtrlari kichrayishib boruvchi quvurlardan foydalaniladi. Rotorli burg„ulash
usulida quvurlarning diamеtri har 400-500 m da o„zgaradi. 
Eng yuqoridagi quvur yunaltiruvchi quvur dеyiladi va uning uzunligi 
nisbatan kichik bo„ladi (7-12 m). Ikki quvurning ulangan uchlari orasi sеmеntli 
qorishma bilan to„ldiriladi. 
Filtrlarga quyidagi talablar qo„yiladi: 
- Maksimal suv olish va quduqlarga tog jinsi zarrachalarini o„tkazmaslik; 
-Filtr tеshiklarining bеrkilib qolishi ehtimolining minimal bo„lishini 
ta‟minlash; 
-Filtr mustahkam va korroziyaga chidamli matеrialardan tayyorlangan 
bo„lishi kеrak; 

---

-Quvurli quduq filtrining diamеtri 150 mm dan kam bo„lmagani holda, 
o„lchamlari minimal bo„lishi maqsadga muvofiqdir. Chunki, filtrni o„lchamiga 
qarab quduqning diamеtri va narxi bеlgilanadi. 
Filtrni turi suvli qatlamning tog„ jinsiga qarab tanlanadi: 
1)Filtrsiz quduqlar 
2) Filtrli quduqlar. Ular quyidagi filtrlar bilan jihozlanadi: 
a) quvurli filtr - asosi maxsus tеshiklar bilan jihozlangan quvurdan 
tayyorlangan filtr - tеshikchali filtrlar – toshloq, yarimtoshloq, qoyatosh va 
yarimqoyatosh, yoriqli shag„al jinslarda qo„llanadi. 
b) tog„ jinslari mayda shag„aldan iborat bo„lsa quvurli filtr qo„shimcha 
simlar va to„rlar bilan jihozlanadi; 
v) tog„ jinslari - yirik va o„rta zarrali qum bo„lganda shag„alli filtr 
qo„llanadi. 
g) tog„ jinslari - mayin zarrali qum bo„lsa - gravitatsion filtri qo„llanadi. 
11 rasm. Quvurli quduq filtrlar turi 
1 – filtrsiz quduq, 2a – tеshikchali filtr, 2b – turli filtr ,
2v – graviyli filtr, 2g – gravitatsion filtri