Ii mavzu. Iqtisodiy tahlilning metodi va unda

 
2.4. Iqtisodiy tahlilda integral, korrelatsiya va regressiya usullarining 
qo‘llanilishi 

---

15 
Iqtisodiy ko‗rsatkichlarning o‗zgarishiga ta‘sir etuvchi omillar va dalillar 
aniq o‗lchangan va hisoblangan bo‗lishi shart. Bunga integral usulini qo‗llash 
orqali erishish mumkin. 
Masalan, tovar mahsuloti hajmining o‗sishi va kamayishiga asosiy fondlar 
qiymati va undan samarali foydalanish ta‘sirini quyidagi misolda integral usuli 
orqali aniqlash mumkin (2.7-jadval). 
2.7-jadval 
Asosiy fondlardan samarali foydalanishni integral usuli orqali aniqlash 
Ko‘rsatkichlar 
Shartli 
belgilar 
O‘tgan yili (0) 
 
Hisobot yili (1) 
O‘ zgarishi 
(+,-) 

 
1. Tovar mahsuloti (ming so‗ 
hisobida) 
N 
5254 
5224 
- 30 
2. Asosiy fondlarning yillik 
o‗ rtacha qiymati (ming so‗m 
hisobda) 
F 
4430 
5844 
+ 1414 
3. Fond samarasi (1q:2q), 
(so‗m hisobda) 
L 
1,1860 
0,8939 
- 0,2921 
2.7-jadvaldan ko‗ rinishicha, hisobot yili tovar mahsuloti hajmi haqiqatda 
o‗tgan yilga nisbatan 30 ming so‗mga kamaygan. Bunga quyidagi omillar ta‘sir 
ko‗rsatdi: 
1. Asosiy fondlar yillik o‗rtacha qiymatining o‗zgarishi (ekstensiv omil). U 
quyidagi formula orqali aniqlanadi: 
N
F
=L
o
x


F + 

L
x 

F:2 
N
F
=1,1860 x 

1414 + (- 0,2921) 

1414/2 =+ 1470 ming so‗ m. 
2. Fond samarasining o‗zgarishi. U quyidagi formula orqali aniqlanadi: 
N
L
= F
0 
x 

L + 

L
x 

F:2 
N
L 
=4430

(- 0,2921) + (- 0,2921) 

1414:2 = - 1500 ming so‗m 
3. Ikkala omilning yig‗indisi: 
N
F
+ N
L
= (+1470) + (-1500) = - 30 ming so‗m. 
Demak, tovar mahsulot ishlab chiqarishning 30 ming so‗mga kamayishi 
asosiy fondlardan foydalanishni yomonlashganligi sababli sodir bo‗lgan, buning 
ta‘sirida tovar mahsulot ishlab chiqarish 1500 ming so‗mga kamaygan, lekin asosiy 
fondlar qiymatining o‗sishi natijasida mahsulot hajmi 1470 ming so‗mga 
ko‗paygan.