Iii. Xulosa. IV. Foydalanilgan adabiyotlar

Bevosita raqib darvozasi yaqinida erkin to’p tepishdagi kombinasiyalar. Bunday kombinasiyalardan maqsad - jarima to’pi tepishdagi kombinasiyalarning ikkinchi variantida qanday bo’lsa, xuddi shunday, ya’ni sherigini darvozani zabt etish uchun qulay pozisiyasiga chiqarish.
Darvozadan tepishdagi kombinasiyalar. Bu kombinasiyaning ikki ko’rinishi bor. Birinchi holda darvozabon ochilgan sheriklaridan biriga, ko’pincha yon chiziq yaqinida ochilgan sherigiga to’pni tepib chiharib beradi. Ikkinchisida esa darvozabon jarima maydonining yon chizig’i yaqinida ochilgan himoyachiga to’pni tepib chiharib beradi, himoyachi esa to’pni darvozabonga qaytaradi. Keyin darvozabon to’pni oyog’i bilan tepib maydonga chiharadi yoki qo’li bilan sheriklaridan biriga tashlab beradi.
Maydonning boshqa qismlarida jarima to’pi tepish va erkin to’p tepishdagi kombinasiyalar "o’yin epizodlaridagi kombinasiyalar" bo’limida qarab chiqiladi, chunki ular aslida bir-biridan kam farq qiladi.
Standart holatlardagi kombinasiyalar bir xilda bo’ladi, deb o’ylash noto’g’ri. Yuksak mahoratli jamoa bir xildagi dastlabki holatda ham xilma-xil kombinasiyalar chihara bilishi kerak.
Qo’yilgan vazifa qandayligiga qarab kombinasiyani yo kuchli, yoki a’lo darajada to’g’ri tepa oladigan, yoki taktik tafakkuri zo’r o’yinchi boshlab beradi. Shunda raqiblar to’p darvozani mo’ljallab tepiladimi yoki o’yinga tepib beriladimi - oldindan bila olmaydilar.
O’yin epizodlaridagi kombinasiyalar jamoa to’pni olishga erishganidan keyi yuzaga keladi. Ravshanki, to’p olgan jamoaning o’yinchilari kombinasiyani amalga oshirish davomida joydan-joyga o’tib harakatlanib turishlari zarur. Shuning uchun ham bu xildagi kombinasiyalar tayyorgarliksiz bajarilganga o’xshab ketadi. Aynan shu xildagi kombinasiyaning asosiy prinsiplarini saqlab qolgan holda o’yin vaziyatiga qarab uning mazmunini o’zgartira bilish faqat taktik tafakkuri yuksak darajada bo’lgan futbolchilarninggina qo’lidan keladi.
Shunday qilib, ayrim futbolchilarning va, umuman, jamoaning taktik tayyorgarligi eng yuqori darajada bo’lishi murabbiy belgilagan rejani ijodiy bajara bilishdan, tayyorlab qo’yilgan kombinasiyalar bilan tayyogarliksiz yuzaga kelgan kombinasiyalarni mohirona birga qo’shib olib borishdan iborat.
O’yin epizodlaridagi guruh harakatlari ikki kishi, uch kishi va h.k. o’rtasida hamkorlik qilishga bo’linadi. Biroq bevosita kombinasiyalar tafsilotiga o’tishdan oldin uzatishlar taktikasiga to’xtalib o’tish lozim.
Kombinasiyalar manyovr qilish va uzatishlar yordamida amalga oshirilishi yuqorida aytilgan edi. Biroq o’yinchilar qancha manyovr qilishmasin, to’pni uzatish ularni bir-biriga bog’lovchi bo’g’in - baayni "kombinasiya tili" bo’lib qolaveradi.
Uzatish taktikasi. Futboldagi hamma uzatishlarni mazmuniga binoan quyidagi tarzda tasniflasa bo’ladi:
1. Nimaga mo’ljallanganiga qarab: a) oyoqqa borib tushadigan; b) yugurib borishga - himoyachilar orqasiga, bo’sh joyga; v) zarba berishga; g) "chala" - o’z darvozasi tomonga yoki maydonning ko’ndalangiga - ochilgan sherigiga; d) g’izillatib.
2. Masofaga qarab: a) qisqa (5-10 m); b) o’rtacha (10-25 m): v) uzoq (25 m dan ortiq).
3. Yo’nalishga qarab: a) uzunasiga; b) ko’ndalangiga; v) diagonaliga.
4. Traektoriyasiga qarab: a) pastlatib; b) tepalatib; v) yoy bo’ylab.
5. Ijro usuliga qarab: a) sekingina (aniq mo’ljallab); b) burama; v) orqaga.
6. Ulgurishga qarab: a) vaqtida; b) kechikib; v) barvaqt.
Hujum qilayotganlar xilma-xil uzatishlar ishlatish natijasida himoyachilarni goh oldinga chiqib (ko’ndalangiga uzatganda), goh qanot tomonlarga yaqinlashib (uzunasiga uzatganda) harakatlanib yurishga majbur qiladilar, shuningdek, hujum yo’nalishini tezlik bilan qanotdan-qanotga o’tkazib (uzoq joyga diagonaliga uzatganda) o’ynaydilar.
Uzatishlarning har biri muayyan sharoitdagina (himoyachining tezkor yoki sustkashligiga, to’pni olib qolishga ustaligi yoki olib qo’yishni ma’qul ko’rishiga, kallasi bilan yaxshi yoki yomon o’ynashiga va h.k. qarab) samarali chiqishi mumkin. To’p uzatayotgan o’yinchi bularni albatta hisobga olishi kerak.
Maydonning ko’ndalangiga qisqa va o’rtacha masofaga uzatish ishonchliroq bo’ladi. Biroq bunday uzatishlar hujumda tezkor manyovr qilishni qiyinlashtiradi, raqiblarga o’z kuchini hujumning eng xavfli uchastkasida qayta guruhlab olish imkonini beradi. Uzoq masofaga, uzunasiga va diagonaliga (qisman o’rtacha masofaga) uzatish esa yuqori tezlikda hujum qilish imkonini beradi. Bunga kutilmaganlik elementi qo’shiladi-da, mudofaadagilar harakatini qiyinlashtiradi. Natijada, o’yinchilarga zarba berish pozisiyasiga chiqish uchun qulay sharoit yuzaga keladi. Shubhasiz, bu xil uzatishlarda to’pni oldirib qo’yish xavfi oz emas. Biroq bundan qo’rqmaslik kerak, chunki uzatish yaxshi chiqib qolsa, raqib darvozasi bevosita xavf ostida qoladi.
Shunday qilib, uzatish qanchalik qisqa bo’lsa, to’p shuncha kam oldirib qo’yiladi, qanchalik uzoq va keskin uzatilsa yo’l qo’ysa bo’ladigan oldirib qo’yish xavfi shunchalik ko’p bo’ladi. Biroq har ikkala holda to’pni boshqarayotgan futbolchining uzatganda to’pni oldirib qo’yishi minimum darajaga tushirilishiga, har galgi uzatish o’yinni keskinlashtiradigan bo’lishiga erishish kerakligini yodda tutishi lozim.
Quyidagilar uzatish samaradorligiga ta’sir ko’rsatadigan omillar hisoblanadi: futbolchining texnik mahorati; maydonni (sheriklar va raqiblar qayerda va qanday pozisiyada turganini) ko’ra bilishi; to’pni boshqarayotgan o’yinchining taktik fikrlashi, uning to’pni mazkur o’yin vaziyatida sheriklaridan qaysi biriga va qanday tarzda uzatib berish ma’qul ekanini tez va to’g’ri aniqlay bilishi; sheriklarining manyovrchanligi, ya’ni to’pni boshqarayotgan o’yinchiga qilinayotgan "takliflar" miqdori.