Tayanch so’z va iboralar:
Fales, Anaksimandr, Anaksimen matyeriya Gnostiklar.
Patristika Sxolastika Realizm Eley falsafiy maktabi Suqrot Pifagor, Aflotun, Arastu
Qadimgi Yunoniston va Rim falsafasi. Qadimgi davr falsafasining yana bir silsilasi
Yunoniston va Rimga tegishlidir. Bu davrdagi falsafiy qarashlar — antik davr falsafasi deb
yuritiladi. Unda Milet falsafiy maktabi, Eley falsafiy maktabi, Suqrot, Pifagor, Aflotun, Arastu va
boshqalarning falsafiy, tabiiy — ilmiy, ijtimoiy — ahloqiy ta’limotlari o‘rganiladi.
Yunonistonda dastlabki falsafiy ta’limotlar yeramizdan avvalgi VII-VI asrlar o‘rtasida Milet
shahrida yuzaga kelgan va rivojlangan. Milet maktabi vakillari Fales, Anaksimandr,
Anaksimenlardir. Uning asoschisi Fales (yeramizdan avvalgi 624 — 547 yillarda yashagan). U
Yunon fani va falsafasining asoschisi bo‘lib, o‘z davrining etuk siyosiy arbobi, jo‘g‘rofi, faylasufi
bo‘lgan. Fales ta’limotiga ko‘ra, tabiatdagi turli-tuman jism va hodisalar dastlabki ibtido — suvdan
paydo bo‘lgan va yana suvga aylanadi va bu moddiy birlik doimo o‘zgarishda bo‘ladi.
Anaksimandr (Falesning shogirdi) yeramizdan avvalgi VII asr oxiri va VI o‘rtalarida yashab ijod
etgan. U «Tabiat haqida» asarini yozgan, biroq asar bizgacha yotib kelmagan. Fales olamning
asosiga suvni qo‘ygan bo‘lsa, Anaksimandr dunyo — cheksiz, gazsimon apeyrondan iborat,
issiqlik va sovuqlik, quruqlik va namlik apeyrondan ajralib chiqib, moddaning bir holatdan
ikkinchi holatga o‘tishini ta’minlaydi, deb hisoblagan. Uning ta’limotini zamondoshi, shogirdi
Anaksimen davom ettirdi. Anaksimen (yeramizdan avvalgi 588-525 yillar) havo — olamning
asosi, deb bilgan. Uningcha, havoning quyuqlashishidan suv, yer, tosh kabi moddalar tashkil
topgan, siyraklashishidan esa olov paydo bo‘lgan.
Yana bir yunon faylasufi Gyeraklit (yeramizdan avvalgi 520-460 yillar) Kichik Osiyoning
g‘arbiy qirg‘og‘idagi Efes shahrida zargar oilasida dunyoga kelgan. U stixiyali dialektikaga asos
solgan, olov — olamning asosi, deb bilgan. uning fikricha, olamda hamma narsa harakatda. «Oqar
suvga bir soniyada ikki marta tushish mumkin emas, chunki suv har daqiqada yangilanib turadi».
Olamda turg‘unlik yo‘q. Harakat butun tabiatga, barcha jism va hodisalarga xosdir. Abadiy harakat
— abadiy o‘zgarishdir. Harakat qarama-qarshilik asosida sodir bo‘ladi. «Kurash hamma narsaning
otasi, hamma narsaning podshosidir», degan ekan Gyeraklit. Bundan Gyeraklit kishilar o‘rtasida
urushlarni targ‘ib qilgan ekan-da, deya xulosa chiqarish noto‘g‘ri. Gyeraklitning fikricha, doimiy
o‘zgarish, harakat va o‘zaro qarama-qarshi tomonlarga o‘tish — jismlar sifatining nisbiyligi bilan
|
