Ijtimoiy madaniy faoliyat kafedrasi jahon madaniyati va tarixi fani bo`yicha ma`ruza matni namangan -2013 yil so`z boshi

Adabiyot va san’at. Sharq va Yunon ma’daniyatini o’zaro ta’sirida Bobil va Misrda tarixshunoslikning rivoji ko’zga tashlanadi. Er.avv. III asrning I yarmida bobillik kohin Beroesning “Xaldeya tarixi” va misrlik kohin Manefonning “Misr tarixi” nomli asarlari yaratildi. Har ikkala asar ham yunon tilida bo’lsada, maxalliy manbalar aosida yozilgan edi.
Afsuski ikkala asardan ham bizgacha faqat ayrim parchalar etib kelgan. Manefon asarida esa, fir’avnlarning eng qadimgi zamonlardan to Iskandargacha podsholar sulolalarini xronologik ro’yxati berilgan.
Ellin davrida fan sifatida adabiyotshunoslik ko’rtaklaridan filologik tanqid, Gomerdan boshlab klassik mualliflar asarlarini asl nusxalarini qayta tiklash va sharxlash shaklida yuzaga keladi. Filologlar mantiqiy asosda yunon grammatika tizimini ishlab chidilar.
Iskandariya museyoni yunon adabiyotining muhim markazi bo’lib qoldi. Bu erda va boshqa joylarda rivoj topgan adabiy oqim “Iskandariya adabiy oqimi” deb nom olgan. Bu ellin jamiyati yuqori tabaqasining kayfiyatini ifodalagan poeziya edi. Iskandariya shoirlarining boshlig’i Kallimax edi. U museyon kutubxonasining mudiri va taxt vorisining tarbiyachisi edi. Kalllimax kutubxona katalogini tuzdi. Shu bilan birga Kallimax mifologik, tarixiy va adabiy mavzularda yozilgan hajm jihatidan kichik – kichik she’rlar muallifidir.
Kallimaxning kichik zamondoshi Feokrit Iskandariyadagi eng taniqli shoir edi. U kichik – kichik lirik – dramatik poema g’oyalar muallifi bo’lib tarixga kirdi. Kallimax o’z asarlarida qishloq va shahar hayotining tinch manzaralarini ideallashtirgan, cho’ponlar hamda shaharlik erkak va ayollarning hissiy kechinmalarini madh etuvchi nozik lirikdir.
Iskandariya poeziyasidan tashqari, ellin davrida yangi attika komediyasi katta ahamiyat kasb etdi. Attika komediyaning asosiy vakili Menandr edi. Misrda topilgan papirus o’ramlari tufayli uning komediyalari bizga ma’lum bo’ldi. Menandr komediyalari syujeti oilaviy, maishiy, dramalardan iborat. Menandr komediyalari baxtiyorlik bilan tamomlandi.
Ellin davrida tasviriy san’at ajoyib yutuqlarga erishdi. Bu davrda yunon va sharq an’analari bilan qo’shilgan anchagina arxitektura yodgorliklari bunyod etilgan. Xashamat va ulug’vorlikka intilish ularning ko’plari uchun xos bo’lgan xususiyat harakterlidir. Haykaltaroshlik san’ati bu davrda ancha ravnaq topgan edi. Ammo uning mazmuni klassik davr an’analaridan farq qildi. Ma’budalar va qahramonlarning ideallashtirilgan va umumlashtirilgan haykallari orqaga surilib tabiiy tarzda gavdalantirilgan va tasvirlangan shaxsning individualligi yaqqol ko’rsatilgan portretlar oldingi qatorga o’tdi. Ellin davrning haykaltaroshlari yaratgan yakka va guruh tarzidagi haykallarda jismoniy va ruhiy azob, kurash, g’alaba, o’lim tasvirlab ko’rsatilar edi.
Peyzajni fan sifatida tasvirlab unda yoki uning o’rtasida asosiy syujetni aks ettirish haykaltaroshlikda yangilik edi. Bu usul klassikaga ma’lum emas edi. Shu bilan bir qatorda haykaltaroshlikda dabdabali yo’nalish mavjud bo’lib, u ellin hukmdorlarni haykallar soyasida namoyon bo’lardi. Ellin haykaltaroshligida er. avv. IV asrning ulug’, mohir ustalariga borib taqaladigan bir necha yo’nalishni ko’rish mumkin. Afinada va Iskandariya Praksitelga borib taqaladigan san’at asarlarini tomosha qilish uchun kiruvchi o’ziga to’q kishilarning didiga mo’ljallangan san’at asarlarini ko’rishi mumkin edi.
Afroditaning va boshqa ma’budalarning yalang’och haykallari bu yo’nalishga xos xususiyatdir. Dramatizmda to’la Pergam maktabi Skopasga borib taqalafi. Pergam mexrobining friz mazkur maktabni ajoyib yodgorligi bo’lib, unda ma’budlarning gigantlar bilan kurashi tasvirlanadi. Bu pergam va boshqa ellin davaltlarining jangovor galat (kel’t) qabilalari bilan olib borgan og’ir kurashlarining ramzi edi. Rodos mashhur haykaltaroshlik maktabi Asippga borib taqaladi. Bu maktabda asosan haykallar baquvvat atletlarning tasvirlaridan iborat.