İlim sotsial madeniy qubılıs retinde temasi boyinsha islengen. ÓZbetinshe jumisi

2. Ílım rawajlanıwınıń tiykarǵı basqıshları.
Scientizm ushın konkret ilimlerdiń stilin hám metodların absolyutlastırıw, olardı bilimlerdiń shıńı dep daǵazalaw xarakterli. Scientizm tolqınında bir biri menen baylanıslı bolmaǵan eki - tábiyiy ilimlik hám gumanitar mádeniyat haqqında kózler qaraslar payda boldı. Scientizm shegarasında ilim keleshekte óziniń racionallıq emes tarawların yutatuǵın ruwxıy mádeniyattıń jalǵız tarawı retinde alıp qaraladı. Al antiscientizm kózler qaraslar ilim-pánniń joqlar kelesilıǵın yaki adamdıń qandayda bir kisige jaqın adamlartına máńgi qarsı turatuǵınlıǵın aytadı.
Antiscientizm - admnıń túpkilikli problemaların sheshiwde ilim-pánniń múmkinshilikleriniń principial dárejede sheklengenliginen kelip shıǵadı, óziniń kózler qorsalarında ilimdi adamǵa dushpan kúsh retinde bahalaydı, onıń mádeniyatqa unamlı tásirin esapqa almaydı.
Ilim ózgemeytuǵın zat emes, rawajlanıp kiyatırǵan tariyxıy qubılıs bolǵanlıqtan, ilim tariyxın baqıshpa-boshkısh bolıw mashqalasın anıqlaydı, yaǵnıy, onıń rawajlanıwınıń sapalı narıqsha basqıshların (evalyuciyalıq) bolıw payda bo'ladı. Ilimlerdi dáwirlestiriw olardı gorizontal ráwishte rawajlanıw yaǵnıy waqıt ogi boylap anıq birinen keyin biri belgili bir tariyxıy dáwirlerdi alıp qarawǵa boladı ( dáwir, pánlerde bar bolıp tabıladı. Biliw yarayonisiz ilimiy dóretiwshilik stul óz predmetin kórinetuǵın qilaolmaydi. Óz gezeginde, barlıq pánler, atap aytqanda : ekonomikalıq pánler menen shuǵullanayotganlar da ilimiy dóretiwshilik mánisin tushunmasalar jańa ashılıwlarǵa erisiwleri amri mahol bolıp tabıladı.
3. Ilim social - madeniy qubılıs retinde
Ilim - bul rawajlanıp, ósip atırǵan bilim sisteması, insannıń átirap -álemdi uzaq dawam etken ózlestiriwge, ózin qorshap turǵan haqıyqıy dúnya haqqında anıq hám tereń maǵlıwmat lıwga, bunday maǵlıwmatlardı saqlaw, qayta islew jáne onnan paydalanıwǵa qaratılǵan jámiyetlik ań -sananıń ayrıqsha forması bolıp, shınlıq haqqında bilimlerdiń tutas, birlesken sisteması. Ilim sociallıq institut retinde házirgi zaman iliminiń strukturasına sáykes keletuǵın keńselerdi, ilim tarawında qulıqtıń turaqlı formaların anıqlawshı sociallıq normalardıń, madeniy úlgilerdiń jıynaǵın óz ishine qamtıydı. Oǵan ilim-pánniń metodologiyalıq hám ulıwmateoriyalıq problemaları, arnawlı teoriyaler, ámeliy ilimler, etikalıq normalar hám bahalıqlar kiredi. Ilim-pánniń metodologiyalıq hám ulıwma teoriyalıq problemaları dárejesi ilim-pánniń filosofiya (metodologiyalıq hám dúnyaǵa kózler qaraslıq mazmunı ) menen baylanısın, berilgen ilim-pánniń ulıwma teoriyalıq problemaların (obiektlerdi tiplestiriw, sistemalastırıw, klassifikaciyalaw ) óz ishine qamtıydı. Arnawlı teoriyaler bir terepten joqlarargi dárejede tuplangan ulıwma teoriyalıq bilimlerdiń differenciaciyasınıń nátiyjesin beredi, ekinshi tárepten, ol tómendegi ámeliy darejede tuplangan mazmundı ulıwmalastırıw retinde payda bo'ladı hám rawajlanadı. Sol sebepli ilimde real ilim pidayıları menen bir qatarda múnásipsiz, pikirlerdi urlawshılar hám ámelparazlar iskerlik yuritedi. J. Bernal ilim túsinigine ámeliy táriyip beriwi múmkin emesligin yadlaw ótedi, ilim-pánniń mánisi jaqınlanıw múmkinshiligin beriwshi jolların belgileydi. Onıń pikiri boyınsha ilim :
1) institut ;
2) metod ;
3) ilimiy programmalardıń qáliplesiwi ;
4) islep shıǵarıwdıń rawajlanıw faktorları ;
5) isenimler hám adamlardıń dúnyaǵa qatntanasın qáliplestiriwshi eń kúshli faktor retinde payda bo'ladı.
Greciyada birinshi tolıq filosofiyalıq sistemanıń avtorı - Damokritte baqlanıwı múmkin. Biz aprior hám aposterior bilimlerdiń qatań salıstırıwların anıqlaymız : sezimlerimiz bizge almalar qızıl hám jasıl, qurıshlı hám shiyrin kelesilıǵın, yaxday hám jıllı, ılǵal hám qurǵaq zatlar bar ekenligin aytadı. Biraq bulardın barlıǵı zatlardıń ózi qandayda bir kisige jaqın adamlartka tiyisli emesligin, olar tiykarǵı dáslepki otomlar hám boslıqlardıń túrli kombinaciyalarınan kelip shıǵatuǵın tásirlerdiń mazmunı bolıp tabıladı. Otom hám, boslıqta empirikalıq tárizinde biliw múmkin emes -olar Damokritda spekulyativ sananıń jemisleri, oylanılgan konstrukciyalar. Damokritta dál bul boslıq hám otomlar fizikalıq (hám psixikalıq) álem tiykarında jayǵastırıladı.