Ilm-fan va ta’limda innovatsion yondashuvlar, muammolar, taklif va yechimlar

―UzACADEMIA‖ scientific-methodical journal
127 
www.academiascience.uz
fikrlashdir. Sportchi, rassom, musiqachilar miyasida ham murakkab fikrlash jarayoni 
sodir bo‗ladi, lekin ular buni hatto sezmaydilar ham. 
Tanqidiy fikrlash talabalarning faolligi bilan bevosita bog‗liqdir. Chunki 
talabalar sust tinglovchi bo‗ladi, ularda o‗qituvchi bilimli yoki matnda uning bilimlari 
aks etgan, shu tufayli ularning bilimlariga o‗qituvchi mas‘ul degan ishonch shakllanib 
boradi. Fikrlash jarayonini tashkil etish davomida fikrlari va o‗z tanqidiy tahlili 
natijalari qimmatli ekanligini ularning ongiga singdirish zarur. Fikrlash jarayoni 
talabalarning o‗zaro bir-birlari bilan fikr aalmashinishlarini ko‗zda tutadi. O‗zaro fikr 
almashishda talabalardan diqqat bilan tinglash, o‗zining qarashlari tizimini 
so‗rovchiga zo‗rlab o‗tkazish va boshqa so‗zlovchilar fikrini tuzatib turishdan o‗zini 
tiyib turish ham talab etiladi.
―Tanqidiy fikrlash‖ atamasidan pedagogik muhitda anchadan beri foydalanib 
kelinadi va turli pedagoglar buni xilma-xil tarzda tushunadilar. Ko‗pchilik 
o‗qituvchilar va metodistlar uchun tanqidiy fikrlash ―yuqori tartibdagi‖ fikrlashni 
bildiradi - yuqori degani shu ma‘nodaki, U Benjamin Blum tizimiga ko‗ra o‗rganish 
qobiliyatlarining so‗nggi oliy pog‗onasida turadi. Faylasuflar tanqidiy fikrlash 
deganda, odatda mantiqiy fikrlash va isbotlash ko‗nikmalarini tushunadilar, uning 
yordamida talabalar diqqat bilan o‗qish, chuqur munozaralar yuritish va yozuvda o‗z 
fikrlarini aniq va o‗ylab ifoda etish imkonini oladilar. Adabiyot nazariyotchilari va 
tarixchilar uchun matnning tarkibiy qismlarini ajratishga va matnning kitobxonga 
ta‘sir qilish usullarini tanqidiy qayta mushohada qilishga xamda muallif asarni 
yaratishda amal qilgan sababalarni aniqlashda yordam beradigan matnga yondashish 
―tanqidiy‘ deb hisoblanadi. 
Tanqidiy fikrlashni paydo qilish uchun uchun quyidagilar bo‗lishi kerak: 

talabada o‗ziga xos nuqtai-nazarni paydo qilish; 

bir fikrdan boshqasining afzalligini asoslash mahorati; 

murakkab muammolarni yechish mahorati; 

bahsni dalillab olib borish;