Ilm-fanning hozirgi holati Fan sohasidagi asosiy muammolar Foydalanilgan adabiyotlar

Uchinchidan, mamlakat innovatsion rivojlanishining nisbatan past darajada ekani. Yana bir muammo – bu mamlakatni innovatsion rivojlantirish bo‘yicha chora-tadbirlarning samaradorligi. O‘zbekistonning xalqaro reytinglarda tutgan o‘rni buning yorqin dalilidir. Dunyo mamlakatlarining innovatsion rivojlanish tendensiyalarini belgilovchi Global innovatsiyalar indeksining 2021-yilgi natijalarida O‘zbekiston 132 mamlakat orasida 86-o‘rinni egalladi. O‘zbekistonning reytingdagi mavqei o‘tgan yilga nisbatan 7 pog‘onaga, 2015-yilga nisbatan esa 36 pog‘onaga oshdi. Bu haqiqatan ham muhim yutuq. Biroq, O‘zbekiston hamon Qozog‘iston, Ozarbayjon, Yamayka, Mongoliya, Filippin kabi davlatlardan ortda qolib, quyi-o‘rta daromadli mamlakatlar (reytingda mamlakatlar 4 guruhga bo‘lingan – yuqori daromadli, yuqori-o‘rta daromadli, quyi-o‘rta daromadli, kam daromadli) guruhida. Asosiy ko‘rsatkichlarga ko‘ra, O‘zbekistonda tartibga solish sifati, intellektual mulk siyosati va zamonaviy texnologiyalar asosida mahsulot yaratish bilan bog‘liq muammolar mavjud. Shu munosabat bilan O‘zbekiston zaif pozitsiyalarga ega bo‘lgan va katta natijalarga erisha oladigan sohalarda islohotlarni amalga oshirishi kerak. Yetakchi xorijiy ilmiy-tadqiqot tashkilotlari bilan ilmiy hamkorlikni mustahkamlash, dolzarb masalalar bo‘yicha hamkorlikda ilmiy izlanishlar olib borish zarur.
Intellektual mulk siyosati kichik ahamiyatga ega emas. Mutaxassislarning fikriga ko‘ra, intellektual mulk huquqlari va royaltini boshqarish bozori 2016-yilda 4,28 milliard AQSh dollaridan 2021 yilga kelib 12,68 milliardgacha, 2016-yildan 2021-yilgacha o‘rtacha 24,2 foizga o‘sdi. Endi aynan intellektual mulk ilm-fan rivojlanishining istiqbolli yo‘nalishlaridan biridir. Shuning uchun mamlakatda ilmiy-texnikaviy ijodkorlik va ixtirochilik faoliyatini qo‘llab-quvvatlashga e’tibor qaratish lozim.
Sog‘lom raqobatning yo‘qligi ham ko‘rilayotgan chora-tadbirlar samaradorligiga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Ba’zi hollarda, ayrim ilmiy tashkilotlar fanning tegishli sohalarida raqib sifatida ko‘rinmaydigan yagona tashkilot sifatida ishlaydi.
Mamlakatni innovatsion rivojlantirish ishlarini takomillashtirishda venchur fondlari faoliyatini kuchaytirish lozim. Venchur investitsiyalar ko‘plab kompaniyalar va mahsulotlar rivojiga hissa qo‘shdi. Masalan, Google tashkil etilganda ta’sischi bo‘lgan ikki kishi tomonidan kiritilgan sarmoya 200 ming AQSh dollarini tashkil etgan bo‘lsa, kompaniyaning joriy kapitallashuvi bir trillion AQSh dollaridan oshadi.
Yuqoridagilarni hisobga olgan holda, ilm-fan rivojlanishi yo‘lida quyidagilarni amalga oshirish kerak:
–