Ilmiy-amaliy konferensiyasi

ILM-FAN VA INNOVATSIYA 
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
 
in-academy.uz/index.php/si 
73 
O‘smirlik davridagi nizolar shunisi bilan qiziqki, tolerantlik ko‘rinishlari shakllanishning 
ketma-ketligini inobatga olgan holda o‘smirni “kattalarning kattasi” sifatida chiqish mumkin. 
O‘smir katta bo‘lib brogan sari uning hayotidagi barcha o‘zgarishlar uning uchun yangilik 
bo‘lib, hali o‘smir tomonidan yetarli darajada o‘zlashtirilmagan bo‘ladi. O‘zining sabrsizligi, 
qattiqqo‘lligi, qat’iyatligida o‘smir kattalardan ancha o‘zib ketadi. O‘smir o‘z olamida yashaydi, 
uning qadriyatlari tizimi yaxshilik va yomonlik dualizmiga asoslangan bo‘lib, aynan ularni 
atropf-olamga ko‘chirishga intiladi, kattalar esa ularning ruhiy mavjudlik tomonlarini 
kuchaytirish o‘rniga, ularni ko‘proq ijtimoiylashtirishga harakat qiladilar, buning natijasida 
rezonans yuzaga keladi, ya`ni ota-onasining negativ atmosferasi ta`sirida o‘smirda, negativism 
kuchayib qoladi. 
O‘smirlik davrida o‘qish va yozma monologik nutq jadal rivojlanadi. 5-sinfdan boshlab to 9-
sinfgata o‘qish to‘g’ri, tez va ifodali bo‘lish darajasidan, yoddan ifodali, ta’sirli aytib bera olish 
darajasigacha ko‘tariladi. Monologik nutq esa asardagi kichik bir parchani qayta so‘zlab 
berishdan, mustaqil ravishda nutq va chiqishlar tayyorlash, og’zaki mulohaza yuritish, fikr 
bildirish va ularni asoslab berishgacha" o‘zgaradi. Yozma nutq xam yaxshilangan holda 
o‘smirlar endi ularga berilgan erkin mavzu bo‘yicha mustaqil holda insho yoza oladilar. 
O‘smirlarning nutqi to‘la tafakkur bilan bog’liq holatida amalga oshiriladi. 5-6 sinlardagi 
o‘quvchilar ogzaki va yozma matn uchun reja tuzib, unga amal qila oladalar, 
O‘smirlik davrida nazariy tafakkur yuqori ahamiyatga ega bo‘la boshlaydi. Chunki bu davrdagi 
o‘quvchilar atrof-olamdagi bog’lanishlar mazmunini yuqori darajada bilishga harakat 
qiladilar. Bu davrda o‘smirning bilishga bo‘lgan qiziqishida progress sodir bo‘ladi. Ilmiy 
nazariy bilimlarning egallab olinishi tafakkurning rivojlanishiga olib keladi. Buning ta’sirida 
isbot, dalillar bilan fikrlash qobiliyati rivojlanadi. U’nda dedujtiv xulosalar chiqarishga 
qobiliyat paydo bo‘ladi. 
Mudrik a.v. ota-onalar bilan almashtirib bo‘lmaydigan tengdoshlar bilan muloqotga bo‘lgan 
ehtiyoj bolalarda juda erta paydo bo‘lishini va yoshi bilan ortib borishini ta'kidlaydi. 
O‘smirlarning xulq-atvori, mudrik a.v. o‘zining o‘ziga xosligi bilan jamoaviy guruh deb 
hisoblaydi. U o‘smirlarning bu o‘ziga xos xatti-harakatlarini quyidagicha izohlaydi: 
birinchidan, tengdoshlar bilan muloqot qilish juda muhimdir. Axborot kanali , undan o‘smirlar 
u yoki bu sabablarga ko‘ra kattalar ularga aytmaydigan ko‘p narsalarni o‘rganadilar. 
Ikkinchidan, bu mexanik munosabatlarning o‘ziga xos turi . Guruh o‘yinlari va birgalikdagi 
faoliyatning boshqa turlari ijtimoiy o‘zaro munosabatlarning zaruriy ko‘nikmalarini, jamoaviy 
intizomga bo‘ysunish va shu bilan birga o‘z huquqlarini himoya qilish qobiliyatini 
rivojlantiradi. Uchinchidan, bu hissiy aloqaning o‘ziga xos turi . Guruhga mansublikni anglash, 
hamjihatlik, o‘rtoqlik o‘zaro yordami o‘smirga farovonlik, barqarorlik tuyg‘usini beradi. 
O‘smirlik davrining boshida bolalar turli xil tajribalarni boshdan kechiradilar. Do‘stlar bilan 
muloqot: ba'zi bolalar uchun u allaqachon hayotda katta o‘rin egallaydi, boshqalar uchun u 
faqat maktab bilan cheklangan. Vaqt o‘tishi bilan o‘rtoqlar bilan muloqot tobora ko‘proq 
o‘qitish va maktabdan tashqariga chiqadi, yangi qiziqishlar, faoliyatlar, sevimli 
mashg'ulotlarni o‘z ichiga oladi va o‘smirlar uchun mustaqil va juda muhim hayot sohasiga 
aylanadi. O‘rtoqlar bilan muloqot shunchalik jozibali va muhim bo‘lib qoladiki, ta'lim orqaga 
suriladi, ota-onalar bilan muloqot qilish imkoniyati endi unchalik jozibali ko‘rinmaydi. Shuni 
ta'kidlash kerakki, o‘g'il va qiz bolalarning kommunikativ xususiyatlari va muloqot uslubi 
mutlaqo bir xil emas. 

---