Ilmiy-ommabop uslubda maxsus atamalarning qo’llanilishi

   1.Aniqlik. Har qanday ilmiy bayon, xulosa, shubhasiz, aniqlikni talab 

qiladi. Shuning uchun bu uslubda so’zlarni aniq, asosan bir ma’noda 

qo’llash, sinonimik qatordagi variantlardan masalaning mohiyatini 

birmuncha aniq ifoda etadigan variantini tanlash, hech bo’lmaganda,neytral 

variantini qo’llash taqozo etiladi . 

---

5 

 

  2.Obyektivlik. Ilmiy adabiyotlarda bu uslub doirasida til materiali fikrning 

haqqoniyligi, obyektivligiga xizmat qilishi lozimligi uqtiriladi. 

 Ma’lum bo’ladiki, haqqoniylik, obyektivlik nihoyatda murakkab jarayon 

bo’lib,uning reallashuvida faqatgina til birliklariga tayanib ish ko’rish 

qiyin.Uni vaziyat,suhbatdoshlarning bir-birlarini bilishi va tushunishi kabi 

ekstralingvistik omillar ham belgilashi mumkin. 

  3.Mantiqiy izchillik ilmiy bayon uslubining o’ziga xos xususiyatini tashkil 

etadi. Matnda so’zlar, gaplar, abzaslar o’zaro mantiqiy bog’langan bo’lishi 

lozim. Shuning uchun ham ilmiy matnlar bu izchillikni yuzaga keltiruvchi 

ma’lumki,ma’lum bo’ladiki, ta’kidlash lozimki, ta’kidlash o’rinliki, 

darhaqiqat, binobarin, shunday ekan, birinchidan, ikkinchidan, ko’rinadiki, 

ta’kidlash joizki,xulosa qilib aytganda,xulosa qilganimizda,birgina 

misol,faqat bugina emas singari ko’plab bog’lovchi vazifasini bajaradigan 

so’z va birikmalar qo’llaniladi. 

  4. Qisqalik. Bu xususiyat aynan ilmiy bayonga xos xususiyatdir. Shuning 

uchun unda tilning tasviriy imkoniyatlaridan deyarli foydalanilmaydi.  

Gaplar darak mazmunida bo’lib, asosan sodda yoyiq holda bo’ladi. 

  Ommabop uslub. Tashviqot-targ’ibot ishlarini olib borishda qo’llanadigan 

uslub, ya’ni matbuot uslubi ommabop uslub hisoblanadi. Soddalik,tushunarli 

bo’lish, ta’sirchanlik,adabiy til me’yorlariga rioya qilish bu  uslubning asosiy 

belgilaridan hisoblanadi. Ommabop uslubning radio, televideniyeda 

ishlatiladigan ko’rinishi og’zaki ommabop uslub deyilsa, gazeta jurnallarda 

ishlatiladigan ko’rinishi yozma ommabop uslub hisoblanadi. Bu uslubda 

ijtimoiy-siyosiy so’zlar ko’p qo’llanadi. Nutq ta’sirchan bo’lishi uchun 

ta’sirchan so’z va birikmalardan,maqol va hikmatli so’zlardan ham 

foydalaniladi. 

 Radio va  televideniyedagi  ayrim  chiqishlar  bu  uslubdagi matnda 

so’zlashuv uslubi elementlari ham ba’zan aralashib ketishi mumkinligini 

ko’rsatadi.  

  Ma’lumki, publisistika badiiy, siyosiy, ilmiy jabhalarni qamrab oluvchi  

yirik soha hisoblanib,ommaviy axborot vositalari sanaladigan radio va 

televideniyeda, gazeta va jurnallar sahifalarida aks etadigan yangilik, xabar, 

reportaj,  tahlilnoma, bosh maqola, maqola, ocherk, feleton, pamflet, 

e’lon,reklama singari  qator janrlarni qamrab oladi. Ana shu qamrov 

doirasining kengligi o’z navbatida til birliklarining har bir janrda alohida 

---

6 

 

tarzda  me’yorlashuvini taqozo  etadi. Bu o’rinda  esa  me’yorlashishning 

umumiy jihatlari xususida so’z yuritish imkoniyati mavjud.  

  Badiiy uslub.Voqelikni badiiy obrazlar (timsollar) vositasida aks ettirib, 

tinglovchi yoki o’quvchiga estetik jihatdan ta’sir qiluvchi uslub  badiiy uslub 

deb ataladi. Badiiy asarlar (nazm, nasr va dramatik asarlar) badiiy uslubda 

bo’ladi.Badiiy asar kishiga ma’lumot berish bilan birga timsollar (obrazlar) 

vositasida estetik ta’sir ham ko’rsatadi : O’lkamizda fasllar kelinchagi  

bo’lmish bahor o’z sepini yoymoqda. Badiiy uslubda qahramonlar nutqida 

oddiy nutq so’zlari, sheva, vulgarizmlardan ham foydalaniladi. Badiiy uslub 

aralash uslub hisoblanadi, chunki bu uslubda so’zlashuv va kitobiy 

uslublarga xos o’rinlar ham uchraydi.Badiiy uslub o’zbek tili  vazifaviy 

uslublari orasida o’ziga xos mavqega ega bo’lib, ayni paytda o’zining  

alohida me’yorlariga ham ega.Til materialini qamrab olish imkoniyatining 

kengligi,umumxalq tilida mavjud bo’lgan barcha lingvistik birliklarning,shu  

bilan birga, boshqa vazifaviy uslublarga xos bo’lgan elementlarning ham 

ishlatilaverishi va ularning muhim bir vazifaga – badiiy-estetik vazifani 

bajarishga xizmat qilishi badiiy uslubning asosiy xususiyati hisoblanadi. 

Tabiiyki, bunday imkoniyatlar boshqa vazifaviy uslublarda chegaralangan.