Ilmiy tadqiqot metadalogiyasi

3. Sinergetika-fanlararo ilmiy tadqiqot metodi
Sinergetika. Hozirgi zamon fanida sinergetika metodi keng qo‘llanilmokda.Sinergetika so‘zi yunoncha («sinergena») bo‘lib, kelishuv, hamkorlik, o‘zaro ta’sir kabi ma’nolarni anglatadi. German Xakenning
fikricha, sinergetika ko‘p qismlardan iborat bo‘lgan, o‘zaro murakkab aloqadorlikdagi komponentlar tizimini o‘rganadi. Xaken fikricha, sinergetika hamkorliqdagi harakat bo‘lib, butunning tizim sifatida aks etuvchi qismlarining kelishilgan faoliyati ma’nosida talqin qilinadi. Xullas, sinergetika – olamning o‘z-o‘zini tashkil etishi, makon va vaqtda narsa va voqealarning azaliy
ketma-ketligi, o‘zaro aloqadorligi, ularning muayyan tizimlardan iborat sababiy bog‘lanishlar asosida mavjudligini e’tirof etishga asoslangan ilmiy qarashlar majmuidir. 
Bu ta’limotni dialektika asosida shakllangan va uni to‘ldiradigan ilmiy qarashlar majmuasi, deydiganlar ham bor. Ularga qarshi o‘laroq, dialektika endi kerak emas,uni sinergetika bilan almashtirish lozim, deb hisoblovchilar ham yo‘q emas. Sinergetikada bifurkatsiya, fluktuatsiya, tartibsizlik, dissipatsiya, g‘alatiat traktorlar, chiziqsizlik singari tushunchalar mashhur. Ulardan tizimlar barcha turlarining, jumladan, old organizmik , organizmik, ijtimoiy, etnik, ma’naviy va boshqa tizimlarning xulq- atvorini tushuntirish uchun foydalaniladi.
Sinergetika shakllanishini tushuntirib beradigan fanlararo fan o'z-o'zini tashkil etish ning naqshlar va inshootlar ochiq tizimlar uzoqda termodinamik muvozanat. U tomonidan tashkil etilgan Hermann Haken, dan ilhomlangan lazer nazariya. Lazer tamoyillarini Hakenning o'zini o'zi tashkil qilish deb talqin qilishi muvozanatsiz tizimlar 60-yillarning oxirida sinergetikaning rivojlanishiga yo'l ochdi. Uning muvaffaqiyatli mashhur kitoblaridan biri bu Erfolgsgeheimnisse der Natursifatida ingliz tiliga tarjima qilingan Tarkibiy fan: Sinergetika.
O'z-o'zini tashkil qilish uchun ko'pgina chiziqli o'zaro ta'sir qiluvchi kichik tizimlardan tashkil topgan 'makroskopik' tizim kerak. Tashqi boshqaruv parametrlariga qarab (atrof-muhit, energiya oqimlari) o'z-o'zini tashkil qilish amalga oshiriladi.
Sinergetikada asosiy narsa dastlab kiritilgan tartib-parametr tushunchasidir Ginzburg-Landau nazariyasi tasvirlash uchun fazali o'tish termodinamikada. Buyurtma parametrlari kontseptsiyasi Xaken tomonidan "qullik printsipi" ga umumlashtirilib, tez bo'shashtiruvchi (barqaror) rejimlarning dinamikasi, qoida tariqasida, faqat bir nechta "buyurtma parametrlari" ning "sekin" dinamikasi bilan to'liq aniqlanadi. (beqaror rejimlar). Buyurtma parametrlari makroskopik naqshni belgilaydigan beqaror rejimlarning amplitudalari sifatida talqin qilinishi mumkin.
Natijada, o'z-o'zini tashkil etish juda kamayishini anglatadi erkinlik darajasi makroskopik ravishda "tartib" ning ko'payishini aniqlaydigan tizimning (entropiyasi) (naqsh shakllanishi). Ushbu uzoq muddatli makroskopik tartib kichik tizimlarning mikroskopik o'zaro ta'sirlari tafsilotlaridan mustaqil. Bu go'yoki tushuntiradi o'z-o'zini tashkil etish fizika, kimyo va biologiyadagi juda ko'p turli xil tizimlardagi naqshlar.