Individual rivojlanish biologiyasi fani zigota hosil bo‘lishidan organizmning tabiiy

Partenogenez yo‘li bilan rivojlanadigan organzrnlarda, xuddi jinsiy 
ko‘payish kabi somatik hujayralanning xromosoma to‘plarni, diploid bo‘ladi. 

---

31 
Xromosomalarning diploid to‘plamning tiklanishi, 2-meyozdaoosit va reduksion 
tanachaning qo‘shilishi, yoki oosit reduksion tanachani qaytarib, o‘ziga biriktirib 
olishi orqali amalga oshadi. 
Jinsiy ko’payish 
Erda hayotning paydo bo‘lishi va rivojlanishi jarayonda jinsiy ko‘payish 
dastlab paydo bo‘lgan. Jinsiy ko‘payish esa, 3 mlrd yil oldin paydo bo‘lgan. Jinsiy 
ko‘payish, tirik organizmlarning deyarli hamma guruhlarida uchraydi. Jinsiy 
ko‘payishning bunday keng tarqalishi, tirik organizmlarda genetik turli-tumantikni 
va fenotipi ko‘zgaruvchanlikning kelib chiqishiga sababchi bo‘lgan. 
Jinsiy ko‘payish deyilganda, ota-ona organizmining genetik axboroti, ya‘ni 
gametalaning qo‘shilishi natijada yangi organizm paydo bo‘lishi tushuniladi. 
Sodda hayvonlarda ikkita hujayraning qo‘shilishi (kopulyasiya), ikkita 
individning 
qo‘shilishi 
(kon‘yugasiya) 
kuzatiladi. 
Kon‘yugasiyada 
mikronukleuslarni va ba‘zan sitoplazmani kon‘yugatlar almashtirib oladi. 
Endomiksisda, yadro reoorganizasiyaga uchraydi. Ba‘zan bir individning tuxum va 
urug‘ hujayralari o‘saro qo‘shilib, zigota hosil bo‘ladi. Bu hodisa avtomiksis deb 
ataladi va sodda hayvonlar, zamburug‘lar, diatom suvo‘tlarda uchraydi. Grekcha 
autos - o‘zi, miksis – qo‘shilish degan ma‘noni bildiradi. 
Shunday qilib, jinsiy ko‘payishning bu ko‘rinishlarida indivtdlar soni 
ortmaydi, ba‘zan halto kamayadi (kopulyasiya). 
Jinsiy Ko‘payishda ishtirok etish uchun, ota-ona organizmlar jinsiy 
bezlaridan jinsiy hujayralar-gametalar ishlanib chiqaradi. Urg‘ochi individ tuxum 
hujayra, erkak individ spermatozoid ishlab chiqaradi. Bu gametalar qo‘shilib, 
zigota hosil qiladi. Ba‘zi organizmlarning zigotasi, tuzilishi jihatdan o‘xshash 
gametalar qo‘shilishidan hosil bo‘ladi. Bunday qo‘shilish izogamiya deyiladi. 
Gametalarni tuxum va spermatozoidga, individlarni erkak (sames) va 
urg‘ochi (samka)ga bo‘lish, jinsiy dimormizm deyiladi. Bir individda ham 
erkaklik, ham urug‘chilik jinsiy bezlarining bo‘lishi va bir individda tuxum va 
spermatozoid yetilsa, bunday organizm, germatodit deb ataladi. Agar bir individda 
har ikkala tashqi organlar va ikkilamchi jinsiy belgi bo‘lib, bir xil jinsiy bez bo‘lsa, 
bu soxta germafroditizm deyiladi. Gennafroditizm yassi chuvalchanglarda va 
boshqa hayvonlarda ueliraydi. Bu hodisa jinsiy xromosomalar XX bo‘lganda, yoki 
hamma somatik hujayralarda XU bo‘lganda, embrional rivojlanish buzilganda 
sodir bo‘ladi. Ba‘zi odamlarda jinsiy xromosomalarning mozaisizmi kuzatiladi, 
ya‘ni ba‘zi somatik hujayralarda xromosomalar XX bo‘lsa, boshqasida XU bo‘ladi.