Inflatsiyaning mohiyati va kelib chiqish sabablari

1. Infilatsiyahaqidanazariytushuncha

Inflatsiyaningmohiyativakelibchiqishsabablari
Inflatsiya so`zi lotincha bo`lib, lug`aviy manosi “bo`rtish”, “ko`pchish”, mantiqanpulningqadirsizlanishivanarx-navoningmuntazamravishdaoshibborishikabimanolarnibildiradi.
Buso`zXIXasrningurtalaridanboshlabiqtisodchilartomonidaniqtisodiytеrminsifatida ishlatilguncha kadar, u tibbiyotda xavfli usma kasalini ifodalashda qo`llanilgan.Tarixxaqiqatdahambuso`zninghartomonlamaxavfliekanliginiko`rsatdi.
Chunki inflyatsiya qandaydir aloxida olingan bozorda tovarlar va xizmatlar narxiningo`sishidangina iborat bo`lmasdan, bu umumiqtisod uchun xavfli hodisadir. Inflyatsiyaso`zining iqtisodiy manosi - muomalada mavjud bo`lgan tovarlar va ularning bahosiganisbatanko`ppulchikarishdеganma'nonianglatadi
Inflyatsiya so`zi Pul muomalasi sohasida AQSh ning Shimoliy va Janubiy shtatlario`rtasida fuqorlar urushi bulganda muomalaga juda ko`p miqdorda (450 mln. grin bеk)qog`oz dollar chiqarilgan vaqtdan boshlab qo`llanila boshlagan. Ularning sotib olishqobiliyatiikkiyildankеyin50foizlargachatushibkеtgan.Agartarixgae'tiborbеradigan bo`lsak, urush va boshqa ofatlar sababli davlat xarajatlarning oshib kеtishi,inflyatsiyabilan uzviy bog`liq.Masalan,Angliyadakuchli inflyatsiya XIXasrningboshida Napolеon bilan urush davrida, Fransiyada - frantsuz rеvolyutsiyasi davrida,RossiyadaXIXasrningo`rtalaridanamoyonbo`lgan.Gеrmaniyadajudayuqorisur'atlardagi inflyatsiya 1923 yillarda bo`lib, muomaladagi pul massasi 496 kvintillionmarkagachaеtganvapulbirligitrillionmartaqadrsizlangan.Butarixiymisollarko`rsatadiki,inflyatsiyahozirgidavrjarayonibo`lmasdan,tarixanmavjudbo`lgan.
Inflatsiyatushunchasimuomaladaxaqiqiypullardan,yanioltinvakumushtangalardanfoydalanilgandavrlardaahamiyatkasbetmagan.Inflatsiyatushunchasifaqat kreditpullarga tegishlidir.
Oxirgiyillardainflyatsiyatеz-tеzuchrabturadiganjarayonbo`libsifatihamo`zgaribbormoqda.Buningsababishundaki,hozirgikunlardagiinflyatsiya:birinchidan,uzluksizbaholarning oshishiga;ikkinchidan pul muomalasi qonuniningbuzilishinatijasidaumumxujalikmеxanizminingishdanchiqishigaolibkеladi.XXasr
inflyatsiyasining asosiy sababi tovar kamyobligigina bo`lib qolmasdan, ishlab chiqarishvaqaytaishlabchiqarishdakrizislarmavjudligibilanifodalanadiganhozirgidavrinflyatsiyasibirinchidan;pultalabiningtovartaklifidanoshishinatijasidapulmuomalasi qonunining buzilishi; ikkinchidan; - ishlab chiqarishga kеtadigan xarajatlarsalmog`iningo`sishinatijasidatovarlarbahosiningoshishivashusabablipulmassasiningortibborishibilanifodalanadi.
Inflyatsiyaning asosiy sababi - bu xalk xujaligining turli sohalari o`rtasida vujudgakеlgan nomutanosiblikdir. Bu avvalam bor jamg`arma va istе'mol o`rtasidasidagi, talabva taklif, davlatning daromaddari va xarajatlari o`rtasidagi muomaladagi pul massasi vaxo`jaliklarning naqd pulga bulgan talabi o`rtasidagi nomutannosibliklardan iboratdir.Inflyatsiyaniyuzagakеltiruvchiomillargaqarabuningsabablariniichkivatashkisabablarga bo`lish mumkin. Inflyatsiyaning ichki omillari monеtar-pul siyosati bilan vaxo`jalik faoliyati bilan bog`liq turlariga bo`linadi. Inflyatsiyaning tashqiomillarigajahon iqtisodida bo`lgan krizislar, (xom-ashyo, yoqilg`i, valyuta bo`yicha) davlatningvalyuta siyosati, davlatning boshqa davlatlar bilan tashqi iqtisodiy faoliyati, oltin vavalyutazaxiralaribilanbo`ladigannoqonuniyopеratsiyalarvaboshqalarbo`lishimumkin.
Inflyatsiyaquyidagishakllarda namoyonbo`ladi:
-tovarvaxizmatlarbahosininguzluksiz vatartibsizo`sibborishinatijasida -pulningqadrsizlanishi vauningsotib olishqobiliyatining tushib borishi;
-chеtelvalyutasiganisbatanmilliyvalyutakursiningtushibkеtishi;
Inflyatsiya davrida baholarning oshishi doim bir xil sur'atlarda bo`lmasdan, sakrabturadiganbo`lishimumkin.Lеkin,ba'zitovarlarbahosiningtushishiyokibarqarorbo`libturishiXXasrninginflyatsiyasiuchunmosdеbto`liqishonchbilanuqtiraolmaymiz. Ba'zida davlat aralashuvi bilan aholi istе'moli uchun zarur bo`lgan ayrim birtovarlarbahosiningma'lumdavrdabarqarorushlabturishmumkin,ammoinflyatsiyaning kuchayib borishi shu tovarlar baholarining ham oxir oqibatda oshishigaolibkеladi.
Inflatsiyasharoitidaquyidagilarro`yberadi:

• 
  muomaladakeragidanortiqchapulpaydobo`ladi;
  
• 
  tovarlarbahosiva xizmatlarxaqito`xtovsizo`sibboradi;
  
• 
  pulning qadr-qiymati va xarid qobilyati pasayib boradi;Inflatsiyaniquyidagisabablarkeltiribchiqaradi:
  

1. 
   Davlat o`zxarajatlarini o`zdaromadihisobidan qoplay olmay qolganholatda, muomalaga qo`shimcha pul chiqarish orqali qoplaydi. Natijada muomaladaTovarvaxizmatlarbilantaminlanmagan pul paydobo`ladi, bu esa o`znavbatidapulning qadirsizlanishigaolibkeladi.
   
2. 
   Ishlabchiqarishningqisqarishi.Ishlabchiqarishpasaygandamuomaladagi pul kamaymaydi, tovarlar miqdori esa kamayadi, ntijada narx oshadi pulqadri pasayadi.
   
3. 
   Mamlakatda chetdan keltirilgan {emport} tovarlar narxining ko`tarilishi.Bu o`z navbatida mamlakatdaishlab chiqarilgan o`xshash va o`rinbosar tovarlar narxinioshiradi.
   
4. 
   Kreditning haddan tashqari rivojlanib ketishi. Moddiy nematlar yaratishbilanbog`liqbo`lmagansohalargaberilgankreditlarningtezsuratlarbilano`sishimuomaladagipulmassasiningko`payishigaolibkeladi.
   
5. 
   Pulganisbatanxalqishonchiningyo`qolishi,bozordatalabgajavobbermaydigantovarlarningko`payibketishi,mamlakat to`lovbalansivaboshqalar.