İnformasiya istehsal vasitələri kimi Plan

İnformasiya istehsal vasitələri kimi

Plan

1. İnformasiya predmet kimi

2. İstehsal vasitəsi - informasiya

İnformasiyanın dəyəri, yaxud faydalıiığı ondan istifadə edənə əlavə hərəkət azadlığı vermək imkanından ibarətdir və bu da informasiyanın öz mahiyyəti və əsas təyinatı ilə - subyektin düşo biləcəyi vəziyyətin qeyri-müəyyənliyini aradan qaldırmaq qabiliyyəti iİə şərtləşmişdinRabitə idarəetmə sistemlərinin və riyazi nəzəriyyənin banisi - K.Şennon məhz bu qabiliyyəti informasiyanın əsas xüsusiyyəti adlandırmışdır. - Qeyri-müəyyənliyi aradan qaidırmaq xüsusiyyəti, informasi> yanın kəmiyyət ölçüsü rabitə sistemiərinin Şennon tərəfındən tərtib edılmiş vo hazırda fəaliyyətdə olan bütün sistenılor üçün prinsipial olan ümumi sxeminin əsasına daxil oldular. Şennon tərəfındən yaradılmış informasiyanın sürət düsturu informasiyanın Ötürülməsi üçün sərf edilən zaman və enerji qənaətində təzahür edən reai praktik əhəmiyyətə malikdir. Bir sıra ölkələrin sənaye əsrindən informasiya əsrınə keçməsi, informasiyanı - qeyri-maddi rifahı kifayət qədər subyektiv faydaya - əsl istehsaİ ehtıyatına çevirdi və ondan istifadənin effektivliyi adi maddi ehtiyatlardan ıstifadə edilmə effektivliyini artırdı. İnformasiyanın əsas istehsal ehtıyatına çevirilməsi, həm postsənaye cəmiyyətinin əvvəİcədən məqsədli qurğusu, həm də mtelektual fəaliyyət nəticəsı kimi ınformasiyaya xas olan, lakm fıziki rcsurslara xas olmayan xüsusı əlamətlər kompleksı kimi müoyyənləşdrilmişdi. Post sənaye cəmiyyətinın ınkişafı üçün əhəmiyyət kəsb edən mühüm informasıya xüsusıyyətlərinə mütəxəssislər aşağıdakıları aid edirlər: 1) ınformasıya istehlak prosesində itmır və nəticə ctibarı ilo dəfələrlə istifadə edilə bilər; 2) ınformasiya nisbəton tez köhnəlir, yəni mənəvi köhnəlməyə məruz qalır; 3) informasiyanın dəyəri ən yüksək dərəcəde subyektivdir, buna görə də onun satılma qabiliyyəti həddən artıq məhduddur; 4) istifadə prosesində informasiya bölünməzdir - onun əvvəlcədən istifadə etmək, ölçüsündən artıq istehlak etmək olmaz, qərarlar qəbul etmək üçün onun müəyyən həcmi lazımdır; 5) informasiya həmişə mücərroddir - onunla mübadile etmək üçün həmişə onun kodlaşdırılması və dekodlaşdırılması, yəni obrazlardan müəyyən koda və əksinə etmək lazımdır; 6) infonnasiya istehlakı müəyyən bacarıqlar və vərdişlər təiəb edir, informasiya nə qədər mürəkkəbdırsə, onun istehlakçısı da bir o qədər yüksək intellektə malik olmalıdır; bir çox informasiya növlorinin mənimsənilməsi xüsusi biliklər tələb edir, ona göre de onu mənimsəmək çətindir; 7) informasiya istehsalı həmişə ünvanlı olmalıdır, əks təqdirdo o, kar bir insana səsli göndəriş kimi mənasızdır; 8) istehsal edilən infomaasiyanm deyərı onun istifadə miqyaslarından asılı deyil; 9) informasiya məhsulunun tərkibi, lıər zaman onun maddi daşıyıvcısma nisbətən vacibdir.

İnformasiya cəmiyyətində biliklərin olmaması, yaxud az həc~ mi işə qəbul olmaq üçün əsas amildir və müvafiq olaraq bu istehsal növünü qeyri-mümkün edir. Bununla belə, söhbət elementar savaddan deyil, keyfıyyətli peşə təhsilindən, həm bilavasitə həmin fəaliyyət sahəsində, həm də onunla sıx əlaqələr sahələrdə insanın biliklərindən gedir. Müasir istehsalda informasiya konkret hansı rolu oynayır? Məlumdur ki, hər bir fıziki amil konkret olaraq hər bir konkret istehsal şəkilində ciddi şəkildə müəyyən rolu, yaxud predmcti, ya da əmək vasitələrini yerinə yetirir. Eyni zamanda əmək predmeti və vasitəsi ola bilən kənd təsərrüfatındakı torpaq və yanacaq-energetika kompleksindəki elektrik enerjisi istisna təşkil edir. Müəyyən fıziki ehtiyatlarm qarşılıqh təsir nəticəsı kifayət qədər miiəyyən və gözlənilən məlısul olur;taxıl-kənd təsərrüfatmda, dəzgah-maşınqayırmada, makaron-qida sənayesində. Tosərrüfatın müxtəlıf sahələrində eyni bir məhsul müxtəlif rollarda - ya predmet, ya vasitələr, ya da əməyin nəticəsi rolunda çıxış edə bilən Lakin hər bir konkret istehsal növü üçün əsas olan ehtiyatın rol funksıyası kifayət qədər ciddi şəkildə təsbit edilmişdir, Belə ki, çıxırma sənayesi üçün dəmir fılizi istehsalın nəticəsi, metallurgiya üçün isə əmək predmetidir. Adətən dəmirdən olan məmulatlar əmək vasitəsi rolunu yerinə yetirirlər. İnformasiya isə başqa məsələdəir. O, infonnasiya iqtısadiyyatının ikinci və üçüncü sektorlarına daxil olan bir çox müasir istehsal sahələrində eyni zamanda hər üç rolda çıxış edə bilər: predmet, vasitə və əməyin nəticələri. İİ-i birinci və ikinci scktorlarımn istehsalı üçün infonnasiya adətən əmək vasitəsi kimi çıxış edir. Qeyd etmək lazımdır ki, İİ-na uyğun olaraq istehsal prosesindo ayrıca vasitələrin, ayrıca əmək predmetlərinin dəqiq şəkildə ayrılması kifayət qədər problematik və yüksək dərəcədə şərtidir, xüsusən də üçüncü və dordüncü sektorlara daxil olan fəaliyyət baxımmdan. Bu cür məhdudlaşdırma informasıya iqtisadiyyatı tərəfmdən diktə edılən onun Öyrənilməsi və təsvıri üçün Jazımi yanaşmadan çox, informasiyaya qədər əsrdə qəbul edilmiş dərrakə aparatına olan töhvədır. İİ-ı kimi formaya nail olma dərəcəsindən asılı olaraq elmdə nisbətən dəqiq, o cüınlədən onun istehsal güclərini xarakterizə edən kateqoriyalar yaranacaq. Lakin hazırda yeni tip iqtisadıyyatm təşəkkül dövrü - mdustrial əsr kateqoriyalarmdan istifadə etmə tamamilə yol veriləndir və hətta industrial və informasiya iqtisadiyyatı arasında keyfıyyət fərqlərinin aydınlaşdınlması üçün lazımdır. İnformasiya əmək predmeti kimi ilkin əsas emaledilmomiş məlumatlar, konkret fəaliyyət sahəsində və onunla yanaşı sahələrdə olan əsaslardır. Məsələn tibdə müəyyən yerdo (təsərrüfat sahələri, əhalinin ayrı-ayn kateqoriyaları və s.) nısbətən yüksok ölüm haqqmda informasiya emala, sistemləşdirməyo, təhlilə moruz qalmalı olan əmək predmetidir. İnformasiya əmək aləti kimi - biliklərin, melumatların və üsulların cəmidir və onlarm köməyi ilə əsas informasiya (əmək predmeti) planlaşdırılmış nəticəni almaq üçün ən effektiv şəkildə emal olunmalıdır. Belə ki, elektrokadioqamanın açılması üsulu elm, həkim terapevt üçün - əmək vasitəsi kimi olan informasiyadır, yəni Özünəməxsus əmək alətidir. Kompüterlər sahasində olan mütəxəssis üçün əmək vasitəsi elektron şəbokələri konıponentlərinin iş qabiliyyətinin diaqnostıka üsulları haqqında informasiya çıxış edə bilər. İnformasıya bir əmək vasitəsi kimi homin fəaliyyət sahosindo mütəxəssisə rahat və anlaşıqlı formaya malık olınalıdır (geoloq üçün xəritə kimi, pilot üçün sükan çarxı kimi). Yerin sadəcə olaraq söz vasitəsi ilə təsviri deyil, onun xəritəsinə malik olmaqla şturman hərəkot marşrutlarından ən yaxşısım təyin edəcək. İnformasiya bir əmək nəticəsi kimi istehlakı xüsusiyyətlərinə malik olmalıdır, daha dəqiq desək, o, subyektin düşdüyü, yaxud düşə biləcəyi vəziyyətin qeyri-müəyyənliyi aşağı salmalıdır. Əmək nəticəsi kimi informasiya həmişə kodlaşdırılmış müəyyən şəkildə, yəni məhz həmin informasiyaya marağı olan insanın isti- fadəsı üçün yararlı şəkıldə çıxış cdir. Misal üçün musiqiçi üçün bu konkursda çıxış edəcəyı yeııi əsərin not yazısıdır, memar üçiin - ycni binanm dəqiq cızgisıdir, krcdit təşkilatı iiçün əməyin nəticəsi potensial müştərinin ödəniş qabiliyyətliliyi lıaqqmda dəqıq ınformasiya olabilər. İnformasiyanın əmək predmetine və vasitəsinə bölünməsi hər zaman mümkün deyil, çox vaxt o, həm bır, həm də digəri, həm də nəticəsıdir. Səciyyəvi nümunə * elmdir, lakin başqa fəaliyyət sahələrində də məhz informasiya həm predmet, həm vasitə, həm də əməyin nəticəsi kimi çıxış edir. Kodlaşdırılmış informasiya hər zaman intellektual istehsal predmetidir, ona zaman və insanın zehni qabiliyyəti sərf edilmişdir, onun bir hissəsi alqı-satqı obyektinə çevrilir, yəni bazar münasibətləri vasitəsi ilə yayıhr. O cümlədən son illərdə informasiya ilə bağlanan sazişlərin həcmi dünya bazarında maddi dəyərlərlə bağlanan sazişlərin həcminin keçdi. İnformasiya bazarı İİ-nin əsas komponentlərdən biri oldu. Aşağıdakı fəsil onun analizinə həsr edilmişdir.

Ədəbiyyat

İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.

AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu, "İnformatika mühazirələri", Əlövsət Qaracaoğlu

M.A.Camalbəyov, R.Ə.Fərəməzov. IBM PC tipli kompüterlərin arxitekturası, sistem proqram təminatı və əməliyyat sistemləri. Bakı, H.Əliyev adına AAHM, 2009. – 307 səh.

Əliquliyev R.M., Salmanova P.M. İnformasiya cəmiyyəti: maraqlı xronoloji faktlar. Bakı: “İnformasiya Texnologiyaları” nəşriyyatı, 2013, 169 səh.