Bu tür bir akıl hastalığı (Psikoz) pek çok başka nedenle de ortaya çıkabilir. Psikoz, MS’in doğal seyrinin bir parçası değildir. MS’de görülmesi çok nadir bir durumdur. MS’de bunama da dahil olmak üzere başka tür akıl bozuklukları da oluşabilir. MS’li olsun olmasın herhangi bir kişinin, kendisini, durumunu, çevresini, çevresinde olup biteni bilmesi, bunlar hakkında doğru ve yerinde kararlar almasını sağlayan aklı, geçici olarak bozulabilir. Zamanı bilemeyebilir. Nerede olduğunu bilemeyebilir. Çevresindekilerin kim olduğunu hatta kendisinin kim olduğunu bilemeyebilir. Bu duruma Deliryum ya da Konfüzyon adı verilir. Bu durum aylarca devam eder ve kalıcı hale gelirse “Bunama” (Demans) olarak adlandırılır. Geçici ya da kalıcı olsun, bu tür akıl ve hafıza bozuklukları, beyni yaygın olarak etkileyen herhangi bir başka hastalıkta gelişebileceği gibi MS’de de gelişebilir. Bunama genellikle çok uzun süren ve çok ağır hastalığı olan MS’lilerde gelişir. Beyninde bir hastalık olan herkesin eninde sonunda bunayacağını düşünmek yanlış bir yargıdır. Bunamanın gelişebilmesi için beyinde bazı özel bölgelerin iki yanlı olarak bozulması gerektiğinden MS’lilerin çoğunluğunda ne bunama ne de başka bir akıl hastalığı gelişmez. Unutkanlıktan yakınmayan kişi yoktur. Unutkanlık, “Alzheimer hastalığı” (Bir bunama hastalığı) yaygın olarak tanınmaya başladığından beri pek çok kişinin korkulu rüyası olmuştur. Unutkanlık sadece erişkinlerin değil her yaştaki insanın temel sorunlarındandır. Bu yargıya hak vermek için, okul boşaldıktan sonra herhangi bir ilkokulun bir sınıfına girip unutulanlara bakmak yeterlidir. Eskilerin deyimiyle unutmak insan aklına özgü bir kusurdur. Bu nedenlerle her unutkanlık durumunu bunama olarak değerlendirmemek gerekir.
Unutkanlık pek çok etkenle artabilir. Yaş artıkça unutma yakınmaları artacağı gibi, kişinin aklını kullanma çabaları artıkça da unutma artar. Çok fazla işle uğraşan, yoğun yaşayan kişilerde unutkanlıklar ciddi sorunlar oluşturacak kadar çok olabilir. Gözündeki gözlüğü arayan unutkan profesör tiplemelerinin yaratılmasının gerçekle bir bağlantısı vardır. Kafası bomboş kişilerin en ince ayrıntıları hatırlayışları onların daha akıllı ya da daha zeki oldukları anlamına gelmez. Ayrıca, kafası dolu olan unutur, boş olan hatırlar, gibi basit bir akıl yürütme de yeterince doğru bir yargı olmayacaktır. Bellek diğer pek çok şeyden etkilendiği gibi duygusal durumdan da çok etkilenir. Depresyonda unutkanlık çok fazlalaşır. Gerginlik endişe gibi huzursuzluk durumları da unutkanlığı arttırır. MS’lilerde de unutkanlık oluşabilir. MS’lilerde de bütün bu söylenenlerle kastedilen gibi, hemen herkeste görülen boyutta unutkanlıklar olabileceği gibi, bunu aşan boyutta unutkanlıklar da oluşabilir. Bu belirtiler MS’i pek ağır olmayan kişilerde de oluşabilir. Bunu değerlendirmek için özel testler vardır. Bellek sorunları varsa, bu durum MS’linin yaşamını zorlaştırabilir. Bu durumlarda akıl defteri kullanmak, unutulması istenmeyen şeyleri göze çarpacak yerlere yerleştirmek, hatırlamak için bazı uyarıcılar belirlemek gibi basit ama yararlı yöntemler geliştirilebilir. Bu konuda uzman olan psikiyatristlerce veya psikologlarca öğretilebilecek, geliştirici bir çok yöntem vardır. Aklın bellek dışındaki özellikleri de etkilenebilir. Bilindiği gibi bellek dışında aklı oluşturan pek çok başka yetenek ya da beceri vardır. Yargılama, değerlendirme, soyutlama v.b gibi. MS’lilerin bazılarında bu işlevlerde de sinsi etkilenmeler oluşabilir. Örneğin bu tür etkilenmelere bağlı olarak, başkalarıyla ilişkilerinde uygun zamanda uygun şekilde davranamama gibi fark edilmesi ya da açıklanması zor aksaklıklar yaşayabilirler. Gündelik yaşam içinde pek fark edilemeyen bu türden aksamalar ayrıntılı testler ile saptanabilir. Bu yetersizliklerin varlığının saptanması gündelik yaşamdaki bazı olağan dışı davranışların ya da sıra dışı durumların nedeninin anlaşılmasını sağlar. Bunun anlaşılması, MS’linin dost ve yakınlarına, MS’li kişiye davranışı açısından yol gösterici olabilir. MS’liler ısıdan etkilenirler ve çoğunlukla aşırı sıcakta kötüleşirler. Hamam, kaplıca, sauna, güneş banyosu, aşırı egzersiz yapma, nezle grip ya da benzer bir enfeksiyon kapma gibi beden ısısını yükselten durumlarda bazı MS’liler kötüleşirler. Tersine soğukta özellikle kış aylarında kendisini daha kötü hissedenlerde vardır. Bu tür etkilenmelerin nedeni sinirsel iletimin ısıdan doğrudan etkilenmesidir. Atak geçirildikten sonra, hastalanıp iyileşmiş olan bir sinirdeki iletim, bedenin iç etkenleri ile ya da yorgunluk, ısı değişimi gibi dış etkenler ile geçici olarak aksayabilir. Böylece bir kez hastalanan bölgede yeni plak oluşmadığı halde, zaman zaman eski belirtiler yinelenebilir ya da var olan belirtiler fazlalaşabilir. Bu durumun nedeni çoğu zaman ortaya konamaz. MS’de gelip geçici bazı belirtiler oluşur. Myelinini yitirmiş olan aksondaki ileti, bazen çevresinin sarmalanmamış olduğu bölgeden geçerken, boylamasına geçecekken, yolundan sapıp yanlamasına geçerek bir komşu sinire atlayabilir. Bu duruma “Efatik geçiş” adı verilir. Bu yüzden o işle ilgili olmayan bir sinirde yanlış bir uyarı iletilir. MS’de çok sık rastlanan gelip geçici ve tekrarlayıcı belirtilerin (Paroksismal belirtiler) en azından bazılarının bu mekanizma ile oluştuğu düşünülür. MS’de rastlanan bulgular çok değişik olmakla birlikte bazıları daha sık görülür. Sayılan bütün belirtiler bütün MS’lilerde ortaya çıkmaz. Bazı belirtilere diğerlerine göre daha sık rastlanmaktadır. Bazı belirtiler hastalığın başlangıcında daha sık oluşurken bazıları da yıllar geçtikten sonra ortaya çıkabilirler. MS KUŞKUSU DUYMAK MS olduğundan kuşkulanmak yararlı olabilir. MS adının giderek daha çok duyulması benzer belirtileri olan kişilerin bu hastalığa yakalandığını düşünmelerine neden olmuştur.
Dostları ilə paylaş: |
