Innovatsion rivojlanish strategiyasi

INNOVATSION RIVOJLANISH STRATEGIYASI

Reja:
1. Innovatsion menejmenti asoslarining shakllanish tarixi.

2. Innovatsiya boshqaruvi.
3. Innovatsion menejmentning tashkiliy formalari.
1. Innovatsion menejmenti asoslarining shakllanish tarixidan.
Tarixiy jihatdan texnologik va madaniy taraqqiyot darajasi turli innovatsiyalarni ishlab chiqarishga va ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarga tatbiq qilinishi bilan belgilanadi.
Yangi shakldagi iqtisodiyotga o’tish, yangi turdagi mahsulotlarning ommaviy suratda ishlab chiqarilishi, ularning ichki va tashqi bozorlarda sotilishi, shuningdek, boshqa omillar natijasida yangicha hayotiy faoliyatning shakllanishi yuz berdi. Xo’jalik hayotining yangicha shakli bilan bog’liq texnologiya va ishlab chiqarish yangiliklari u yoki bu davr talablariga javob bergan va shu boisdan aholining turli ijtimoiy guruhlari tomonidan yaxshi qabul qilingan.
XX asr rivojlangan mamlakatlarda insonlar ruhiyatiga salbiy ta’sir ko’rsata boshlagan moddiy boyliklar dunyosi shaharlar va davlatlarning vujudga kelishi barobarida izchil rivojlandi. Shu tariqa, ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar taraqqiyoti asosida ishlab chiqarishda boshqaruvning quyidagi funksiyalari va tamoyillari ustuvor bo’ldi:
- rejalashtirish va tashkillashtirish;
- turli maqsad va vazifalarni amalga oshirish;
- tartibga solish va nazorat qilish;
- yangicha ish tamoyillarini va samarali ishlab chiqarishni ta’minlash;
- zamon ehtiyoji va talablaridan kelib chiqib, yangi mahsulotlarni ishlab chiqarish.
Ko’p asrlar davomida ishlab chiqarish doirasida iqtisodiyot sohasining asosiy axborotlar bo’g’ini bo’lgan ijobiy bilimlarni to’plash, tizimlashtirish va tashkiliy tarzda yetkazib berish jarayoni bordir. Texnika-iqtisodiyot makrotizimining murakkablashuvi bilan shu turdagi axborotlar hajmi keskin o’sdi. Ulkan ijobiy bilimlar zaxirasi empirik yo’l bilan to’plandi, ular ishlab chiqarishga yangidan-yangi innovatsiyalarning joriy etilishiga asos bo’ldi.
Turli yangiliklar iqtisodiy va moliyaviy sohalarga aynan shu tamoyillarga tayangan holda bosqichma-bosqich joriy etilgan. Shu ma’noda har qanday texnik yangiliklarning ishlab chiqarishga joriy etilish natijalarini, yangi mahsulotlarning ommaviy tarzda ishlab chiqarilishi va ularni sotish uchun bozorlarga chiqarish muammolarini tarixiy ma’lumotlar asosida o’rganish mumkin. Jumladan, hunarmandchilik mahsulotlarining ommaviy ravishda ishlab chiqarilishi, savdoning tashkil qilinishi, mahsulotlarni sotish uchun yangi bozorlarning izlanishi xalqaro karvon savdosining keng rivojlanishiga va mil. avv. II asrda Buyuk ipak yo’lining vujudga kelishiga olib keldi. Zarafshon va Kashqadaryo vodiylarida yashovchi so’g’diylar ushbu yo’l bo’ylab qizg’in savdo faoliyatini yo’lga qo’ydilar. O’rta Osiyoni Xitoy bilan bog’lovchi savdo yo’li ustida so’g’diylar tomonidan maxsus savdo manzilgohlari tarmog’ining barpo etilishi o’sha davr savdo va iqtisodiyotining muhim yangiligi bo’ldi.
So’g’diylar Xitoy bozorlarida O’rta Osiyo mollariga bo’lgan va aksincha, O’rta Osiyo bozorlarida Xitoy mollariga bo’lgan talabni hamda mollarni sotish shakllarini, ishlab chiqarilgan mahsulotlar va xom-ashyoni xaridorga yetkazib berish yo’llarini o’rgandilar. So’g’d, Toshkent vohalari, Farg’ona vodiysi va boshqa viloyatlarning turli shaharlarida maxsus ixtisoslashgan hunarmandchilik ustaxonalari vujudga keldi.
Texnologiya va ishlab chiqarish yangiliklarining keng ko’lamda o’zaro almashinuvi xitoyliklarning O’rta Osiyodan rangli shisha tayyorlash san’atini o’zlashtirib olishlariga sabab bo’ldi.
Eramizning V – VII asrlarida Samarqand, Buxoro va Termizda ipak tayyorlash, VIII asrda esa Samarqandda qog’oz ishlab chiqarish yo’lga qo’yildi. Ipak va qog’oz ishlab chiqarish ilgari faqat Xitoyda ma’lum edi. Natijada samarqandlik savdogarlar jahon bozoriga mahalliy ipak matolar yetkazib beruvchilarga aylandilar. Shu maqsadda ular G’arbga eltuvchi savdo yo’llarini (quruqlik va dengiz yo’llari) muvafaqqiyatli o’zlashtirib oldilar.
VII - VIII asrlardan boshlab tovar-pul munosabatlarida xunarmandchilik buyumlari, qishloq xo’jalik mahsulotlari va chorva hayvonlarining qat’iy belgilangan narxining joriy qilinishi qayd qilingan. Masalan: bir ko’ylakning ipak gazlamaning narxi 28 draxmadan 100 draxmagacha ( 1 draxma – 3-3,5 gramm kumushga teng) bo’lgan, dubulg’a – 2 draxma, ot – 200 draxma, sigir – 11 draxma, qog’oz – 8 draxma turgan va h.k.
IX - XII asrlarda shahar va qishloq aholisi sonining keskin o’sishi, ommaviy iste’mol mollariga bo’lgan talabning oshishi, ichki va tashqi savdoning rivoji ishlab chiqarish hajmining kengayishiga olib keldi. Mahsulotlar hajmining ortib borishi esa savdoning yangi shakllarini tashkil qilishni talab etardi. Shu bois, bu davrda davlatga qarashli va xususiy ustaxonalarda mehnatni tashkil qilishning sexlarga asoslangan shakli, ishlab chiqariladigan mahsulotlar hajmini rejalashtirish, unga bo’lgan talabni va uning raqobatbardoshligini o’rganish singari yangiliklar joriy qilinadi. Shu bilan birga, mahsulotlarning narxi va kelishi mumkin bo’lgan foyda (yoki aksincha, u yoki bu iqtisodiy va moliyaviy sharoitdan kelib chiqqan holda kutilishi mumkin bo’lgan zararlar) inobatga olingan.
O’rta asrlarda savdo-sotiqning yarmarka va ko’tara kim oshdi savdosi singari yangi shakllari vujudga keldi. Undiriladigan boj to’lovlari miqdorining pastligi hamda bojxona maskanlari sonining kamligi savdo-sotiqning rivojiga yordam berdi. Katta hajmdagi savdo uchun muomala vositasi va to’lov birligi sifatida katta miqdordagi pul talab etilardi. Shu maqsadda mis, kumush va oltin tangalar zarb qilindi. Bozorlar va shaharlardagi bosh ko’chalarning chorrahalari – chorsularda pul almashtiruvchi sarroflarning do’konlari joylashgan bo’lib, ular turli shahar va mamlakat pullarini mahalliy pullarga almashtirib berardilar.
Shunday qilib, tarixiy ma’lumotlar shundan dalolat beradiki, turli innovatsiyalar empirik kuzatish va izlanishlar yo’li bilan ishlab chiqarishga joriy qilingan. Yangi mahsulotlarga bo’lgan keng talab ularning ommaviy tarzda ishlab chiqarilishini ta’minlagan. Bularning bari iqtisodiyotning tashkiliy-boshqaruv tizimining rivojiga ta’sir ko’rsatgan. Vaqt va sharoit, hayotiy faoliyatning yangi shakllari, ishlab chiqarishning yangi maqsad va vazifalari iqtisodiy, moliyaviy va tovar-pul munosabatlarida innovatsion faoliyatni kengaytirish uchun asos bo’lib xizmat qilgan.