o'rganish, qoida, m e’yoriy-huquqiy hujjatlar, haqiqiv muqobil o'quv
yurtlari bilan tanishish kabi ishlar olib boriladi. Bakalavriat. ayni
magistraturada boiajak pedagoglar shu kabi konsepsiya ishlab chiqish
bo'yicha ijodiy jam oaga jalb etiladilar. Kurs dasturi 120 soatga mo'l-
jallangan b oiib , 10 ta nazariy boiim lardan iborat va ma’ruza, seminar,
laboratoriya mashg'ulotlari, mustaqil tadqiqot ishlarini tashkil etishni
ko'zda tutadi. Ma’ruza mashg'ulotlarida innovatsion pedagogika asosiy
muammolarini yagona tushunishini ta'minlovchi. keyingi mustaqil
ishlari uchun metodologik va ilm iy asoslar yaratuvchi eng umumiy
nazariy savollar o'rganiladi. Kursni yanada mukammal o'rganishni
78
belgilaydigan m u h im nazariy b o l im innovatika asosiy qoidalariga
b a g ish lan g a n .
TaTimda yangiliklar kiritish mohiyati n im ad an iborat? U larni
qanday tahlil qilish kerak? Shu tariqa kurs boshlanishidan asosiy
konseptual g hoyalar, innovatika qoidalari kovrib chiqiladi, innovatsion
jarayonning ba'zi metodlari va bu jarayonga t a ’siri bayon etiladi. Bu
keyingi mustaqil ishlari uchun vazifa qo'yish im konini beradi, sem inar
m a sh g ‘ulotlari innovatsion pedagogika asosiy g'oyalarini tushunishga,
bolalarni tarbiyalash va o'qitish m odellarining muqobil turlarini
oi'ganish asosida analitik mahorati konseptual yondashishni y u z a g a
keltirish, nazariy bahslardan iborat bolad i. Sem inar m ashg'u lotlarida
turli konsepsiyalarni tahlil asosida muqobil t a i i m b a ’zi modellariga
daliliy baho beradilar. Laboratoriya m ashg'ulotlari talabalarning in n o
vatsion turdagi m aktablarda ishlashga tayyorgarligini y uzaga keltirish,
yangilikni ishiab chiqish va o'zlashtirish texnologiyasi bilan tanishish,
pedagogik tajribani tashkil etish metodikasi, mualliflik dasturini
tuzishga yordam beradi. Laboratoriya m ashg'u lotlarida ijodiy faoliyat
to'siqlarini olib tashlash bo'yicha psixologik trening o‘tkaziladi.
M aktabda amaliyot o'tkazish talabalarni pedagogik jarayonga faol
ishtirok ettirish. ularni individual talablariga tavanib innovatsion
pedagogika tam oyillarini tashkil etish, ularga t a i i m shakli va m azm u-
nini tanlash erkinligini berish, o4z nuqtayi nazarlari va suhbatini
dolzarblashtirish asosida o'quv m uam m olarini yechish, turli pedagogik
vaziyatlarni tahlil qilish ham da kom m unikativ gu ru h lar tashkil etishni
kouzda tutadi. Talabalarning bakalavriat va m agistratura bosqichlarida
mustaqil ishlari o4ziga xos xususiyatlarga ega: ikkinchi bosqichda
u ko'p jihatdan mavjud t a i i m loyihalarini mustaqil tushunish bilan
b o g iiq ; uchinchi bosqichda u o ;z shaxsiy ijodiy m ahsulotini yaratish,
individual yoki ijodiy ja m o a d a muqobil m aktab konsepsiyasi ishiab
chiqish bilan b o g iiq . Innovatsion pedagogika asoslari kursini amalga
oshirish pedagogik o'quv yurtlarida mavjud shartlarga ko’ra ikki
variantni ko'zda tutadi:
1)
han im a talabalar uchun asosiy qismlar bo'yicha kursni tizimli
o'tish va tadqiqot ishlari m avzusini m ustaqil tanlash, ularga yakka
holda maslahatlar berish:
79
2)
innovatsion pedagogikaning eng m uhim m uam m olari bo'yicha
yo'naltiruvchi m a ’ruza va sem inar o'tkazish. T a i i m va tarbiyaning
alohida muqobil modellari va ularga mos m aktab turlarini o'rganish
talabalarning qiziqishi va layoqatidan kelib chiqib, ularning tanlovi
asosida am alga oshiriladi. D a sturning birinchi varianti bakalavriat
talabalari uchun, ikkinchisi esa m agistratura talabalari uchun to 'g kri
keladi. U m u m an olganda, variantni tanlash talaba va o'qituvchi xohi-
shiga b o g i i q b o iad i. Asosiy m aqsad yangiliklarga ijobiy munosabat
va o'z mualliflik dasturini ishlab chiqish ham da tatbiq etish istagini
rivojlantirishdan iborat. C hunki innovatsion texnologiyalarni egallash
faqatgina talabalar o'z faoliyati. kam chiliklari va qaram a-qarshiliklarni
ko'rib o'rganganlarigina aham iyat kasb etadi. Shuning uchun innova
tsion pedagogika asoslari kursini o'rganishda kurs ishlari yozish bilan
bir vaqtda olib borish to'g'ri b o ia d i. B unday t a ’lim berish yangilik
kiritishning m aqsadini aniq belgilash, haqiqiy va m u m k in bo'lgan
yangilik manbalarini aniqlash. m uam m oni ifoda etish imkoniyatlarini
beradi. Innovatsion pedagogika asoslari kursini o'qitish va tatbiq etish
birga olib borilganda kutilgan natijaga erishiladi. A garda o'qitish
jarayoni talabalarning shaxsiy amaliy m uam m olarini tahlil qilish va uni
yechish asosida tashkil etilmasa, unda faqatgina innovatsion faoliyat
uchun shart-sharoit yaratishgina m um kin. Kursni owrganishning m uhim
omili
bo'lajak
pedagoglarning
yangiliklarning
ijtimoiy-madaniy
m u am m o la rin i tushunib vetishlari, bu esa yangilikni ishlab chiqish va
tatbiq etish y o ila rid a g i to'siqlarni yenga olishga, m aktab rahbariyati
va kasbdoshlari o'zaro m unosabatlari d inam ikasining ham da boshqa
o'z garishlarning uzluksiz reaksivasini ko'ra bilishga imkon beradi.
K o'rsatilgan o'qituvchi-innovator sifatlari shakllanishi quyidagi asosiy
savollarni tushunib yetishni ko'zda tutadi:
Innovatsion faoliyat samaradorligini amalga oshirish omillari nima-
lardan iborat?
Innovatsion dasturni qanday ishlab chiqish m um kin?
Yangi g'oyalarni tatbiq qilish m etodlarini qanday q o i la s h kerak?
Innovatsion salohiyatni yangilik kiritish samaradorligi omili sifatida
qarasak, bu jarayon ishtirokchilari turli rollarini muvofiqlashtirish,
ishtirokchilar harakatlariga m aqsadga muvofiq ta ’sir etish imkoniyatlari
nazariy jih a td a n y u za g a kelishi m exanizm ini to'g'ri tushunishga b o g iiq
80
b o ia d i: tashabbus, ko'm aklashish, qarshilik yoki befarqlik, m a iu m k i,
bu savollar pedagogik fanlarda m axsus o'rganilm aydi, bu talablarda
innovatsion jarayon qaram a-qarshiliklarsiz va kurashsiz, vak u u m d a
sodir b o la d ig a n jarayon sifatida taassurotni y u za g a keltiradi. Bu
yangiliklarni shakilantirish bosqichini biz refleksiv-innovatsion amali-
yotda am alga oshirdik. Refleksiv - bu qayta anglashdir. Refleksiv
m uhit yaratish o'qituvchiga nisbatan alohida, j u d a yaxshi sharoitlarni
yaratishga im kon beradi. U nda faqatgina uning shaxsiy va intellektual
tajribasi yetarli emas, balki m aqsadga erishish yo'lida o'ziga xos to'siq
(faqatgina vosita emas) b o iad i. Shu bilan birga m uam m oli intel
lektual qaram a-qarshilik sifatida ochiladi va m a ’lum bilim va m aho-
ratlar to'qnashuvi ko'rinishida dolzarblashadi. Bu innovatsion vaziyat
sharoitlari xususivatlari bilan pedagog o'ziga tushunarli harakat usul-
larini amalga oshiradi. Shu bilan birga uni yechishda nizolar y u za g a
keltiruvchi xususiyatlari aniqlanadi.
Ya’ni,
o'qituvchining
shaxs
sifatida y u za g a kelgan harakat usullari bilan unga aniq bir vaziyatda
ko'rsatilgan haqiqiy talablar o'rtasidagi shaxsiy xususiyatdagi qarama-
qarshiliklar. Shunday qilib, m u am m o n in g mohiyati hal etish jarayonida
men ifodasi bilan (ya'ni, intellektual va shaxsiy iboradagi) yangilik
kiritish jarayonining talab ham da harakatlari o'ziga xosligi o i i a s i d a
yu z a g a keladigan qaram a-qarshiliklardan iborat b o ia d i. Bu qaram a-
qarshilik mustaqil natijada yangilik ochishga olib keladi va bir
vaqtning o'zida fikrlashni qayta tashkil etish, shaxsning faol qayta
shakllantirishdan iborat shaxsiy va intellektual rivojlanish sifatida
sodir b o ia d i. Ijodiy faoliyatda yangilikning yaratilishi shaxsda m axsus
yangiliklar paydo b o iis h ig a sabab b o ia d i, u o'qituvchi o'zi haqidagi
tasavvuri o'zgarishidan iborat b o ia d i. Refleksiv innovatsion amaliyot
o'qituvchi ijodiy imkoniyatlarini rivojlantirishga qaratilib, bunda
pedagogik fanda faqatgina yangilik yaratish qobiliyatigina emas, balki
o'z-o'ziga, o'z mehnatiga, bolalarga, har qanday m uam m oli vaziyatni
hal etishga va u m um an hayotga o'ziga xos ijodiy m unosabatda
b o iis h tushuniladi. B ular o'qituvchi uchun m uhim ahamiyatga ega,
chunki zamonaviy vaziyatlar m urakkabligi dinatizm i undan odatiy
m utaxassislik ko'n ikm alardan xoli b o iish , erkinlikni talab qiladi. Shu
bilan birga o'qituvchi innovatsion faoiivatini ko'rsatuvchi xususiyatlari
bu y uzaga kelgan vaziyatda m aksim al ravishda erkin b o i i s h va m ak
tabda yangilikni joriy qilishni o'zi belgilay olish qobiliyati hisoblanadi.
81
|