Innovatsiyalar vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

---

OʼZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA 
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI 
 
ISLOM KARIMOV NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT TEXNIKA 
UNIVERSITETI 
«ELEKTRONIKA VA AVTOMATIKA» fakulteti 

«Ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish» kafedrasi 
 
 
 
 
 
 
 
«Avtomatlshtirish sistemalarni loyihalash, o’rnatish va sozlash» 
fanidan 
KURS LOYIHASI 
 
 
 
Toshkent– 2023 

---

 
ISLOM KARIMOV NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT 
TEXNIKA UNIVERSITETI 
«ELEKTRONIKA VA AVTOMATIKA» fakulteti 
 
«Ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish» kafedrasi 
 
 
 
 
 
«Avtomatlshtirish sistemalarni loyihalash, o’rnatish va sozlash » 
fanidan 
kurs loyihasining 
HISOB−TUSHUNTIRISH MATNI 
«Аmmofos pulpasini quritish jarayonini avtomatik nazorat qilish va 
rostlash» 
Mavzusida 
 
Bajardi: Yusupaliyev Sardor 
Qabul qildi : Matyokubov Nurbek 

---

Mundarija 
1. Kirish……………………………………………………………………..
2. Texnologik jarayon bayoni……………………………………………….
3. Avtomatlashtirishning funksional chizmasining bayoni………………… 
4. O’lchov asboblari va avtomatlashtirish vositalarining buyurtma 
spesifikatsiyasi………………………………………………………….. 
5. Manba prinspial elektr sxemalari ishlashi bayoni……………………….
6. Xulosa……………………………………………………………….......
7. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati……………………………………...

---

Kirish 
Avtomatlashtirish fan va texnikaning etakchi tarmoqlaridan biri bo’lib, u ayniqsa 
jadal rivojlanmoqda, u inson faoliyatining barcha sohalariga kirib bormoqda. 
Avtomatlashtirish ishchilar mehnatining xususiyatini sifat jihatidan o’zgartiradi. 
Avtomatlashtirilgan ishlab chiqarish ustaxonalarida yangi shakllanish mutaxassisi – 
operator, dasturchi, ilgari mavjud bo’lmagan boshqa kasblarning ishchilari asosiy shaxsga 
aylanadi. Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish samaradorlikni oshirish va mehnat 
sharoitlarini yaxshilashning hal qiluvchi omillaridan biridir. Neftni qayta ishlash, kimyo 
va neft-kimyo, mineral o’g’itlar, energetika va boshqa sohalarda ishlab chiqarishning 
zamonaviy loyihalari texnologik jarayonlarni kompleks avtomatlashtirishni ta’minlaydi. 
Ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish jarayonida og’ir mehnat kamayadi, 
mehnat unumdorligi oshadi: mashina mehnatining yangi bosqichi – avtomatlashtirish - 
odam ishlab chiqarishda bevosita ishtirok etishdan ozod bo’ladi. Texnologik jarayonlarni 
boshqarish va boshqarish funktsiyalari avtomatik ravishda o’rnatiladi. Bu ishlab chiqarish 
samaradorligining asosiy ko’rsatkichlarining yaxshilanishiga va ishlab chiqarish 
tannarxining pasayishiga olib keladi. 
Bir necha o’n yillar davomida avtomatlashtirish, birinchi navbatda, sabab va 
oqibatni bir-biriga bog’laydigan ba’zi harakatlarni inson ishtirokisiz bajarish deb 
tushunilgan. 
Avtomatlashtirishni rivojlantirishning zamonaviy bosqichining mohiyati qisqacha 
"harakatlar" avtomatizatsiyasidan "qaror qabul qilish"avtomatizatsiyasiga o’tish sifatida 
tavsiflanishi mumkin. Ya’ni, sikl deb ataladigan (faqat takroriy harakatlarning bajarilishini 
ta’minlaydigan) 
avtomatlashtirish 
va 
texnologik 
rejimlarni 
avtomatik 
barqarorlashtirishdan jarayonlarni optimallashtirishni ta’minlaydigan vositalardan 
foydalanishga o’tish asosiy ishlab chiqarish uskunalarining avtomatlashtirish bilan organik 
aloqasini amalga oshirish. 
Har bir ishlab chiqarish jarayonida "haqiqiy oqimlar" bilan bir qatorda "axborot"deb 
atash mumkin bo’lgan mutlaqo boshqa oqimlar mavjud. Ular ishlab chiqarish jarayonining 
rivojlanishi haqida ba’zi bir asosiy ma’lumotlarni ifodalaydi va nazorat qilish va 
boshqarish uchun zarurdir. Ushbu ma’lumot tegishli boshqaruv punktlariga (masalan, 
operator, dispetcherlik va boshqalar) uzatiladi, u erda qayta ishlanadi va jarayonni 
boshqarishda qaror qabul qilish uchun ishlatiladi. 
Turli korxonalardagi texnologik jarayonlarni avtomatik tartibga solish eng kam ishlab 
chiqarish xarajatlari va yuqori sifatli mahsulotlar bilan yuqori mahsuldorlikka erishishga 
imkon beradi. Biroq, avtomatik tartibga solish tizimlari, agar ular faqat avtomatik tartibga 
solish teoremalarining umumiy qoidalari asosida ishlab chiqilgan bo’lsa, etarli darajada 
samarali bo’lmaydi. Bunday tizimlarning eng samarali ishlashi uchun ular mo’ljallangan 
texnologik jarayonlarning xususiyatlarini hisobga olgan holda ishlab chiqilishi kerak. 
Ko’pincha to’g’ridan-to’g’ri korxonalarda ishlab chiqilgan avtomatlashtirish 

---

tizimlari juda qoniqarli ishlaydi. Bu, bir tomondan, zavod muhandislari bunday 
muammolarni hal qilishga qodir ekanliklarini, boshqa tomondan, avtomatlashtirish 
tizimlarining muvaffaqiyatli dizayni ba’zan juda murakkab matematik apparatdan 
foydalanmasdan amalga oshirilishi mumkinligini ko’rsatadi. Ushbu qoida avtomatik 
regulyatorlarni o’rnatish va sozlashning oddiy qoidalari mavjudligi bilan izohlanadi. 
Hozirgi vaqtda turli laboratoriyalar va universitetlarda bir qator olimlar avtomatik 
tartibga solish tizimlarini loyihalashning yanada ilg’or tamoyillarini yaratdilar. Biroq, ular 
tomonidan taqdim etilgan usullar, odatda, ularni ishlatishi kerak bo’lgan odamlar tizimlarni 
ishlab chiqishda ishtirok etmasa, to’liq amalga oshirilmaydi. Shu bilan bog’liq muammolar 
texnologik jarayonlarni avtomatik tartibga solish, qoida tariqasida, zavodda paydo bo’ladi, 
shuning uchun uni korxonaning o’zida hal qilish kerak. Avtomatik tartibga solish tizimlari 
dizaynerlari va ekspluatatorlari bir-biri bilan bog’lanmaguncha, ularning umumiy 
muammolari hal qilinmaydi. Avtomatik tartibga solish muammolarini matematik usullar 
bilan hal qilish mumkinligiga qaramay, xuddi shu muammolarni deyarli murakkab 
bo’lmagan usullar bilan hal qilish mumkin. Shunday qilib, yuqori tartibli tenglama va tez 
ishlaydigan kompyuterlardan faqat muammolarni hal qilishning oddiy usullari bo’lmagan 
joylarda foydalanish tavsiya etiladi. 
Avtomatik tartibga solish tizimlari bo’yicha ajoyib ishlab chiqilgan umumiy 
qoidalar, shuningdek tartibga solish jarayonining matematik tavsifi o’z-o’zidan hech 
qanday ahamiyatga ega emas. Avtomatik tartibga solish tizimlari jarayonning maqbul 
jarayonini ta’minlash uchun texnologik jarayonning xususiyatlarini hisobga olishlari 
kerak. 
Texnologik jarayonni chuqur bilmasdan, tartibga solish tizimini malakali ravishda 
ishlab chiqish mumkin emas. Avtomatik tartibga solish uchun kimyoviy va texnologik 
jarayonlarga qo’yiladigan talablarni iloji boricha bilish kerak.