İnsan qrupunu qəSDƏn məhv etmək siyasəTİ Nəsir Məmmədov, амеа-nın İnsan Hüquqları İnstitutu Açar sözlər
Yüklə 52,62 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Açar sözlər
- İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT
- POLICY OF DELIBERATE DESTRUCTION OF GROUPS OF PEOPLE. Nasir Mammadov
- ПОЛИТИКА ПРЕДНАМЕРЕННОГО УНИЧТОЖЕНИЯ ГРУППЫ ЛЮДЕЙ . Насир Мамедов
|
“Dirçəliş”.-2013.-№ 180.-S.99-105. İNSAN QRUPUNU QƏSDƏN MƏHV ETMƏK SİYASƏTİ Nəsir Məmmədov, АМЕА-nın İnsan Hüquqları İnstitutu Açar sözlər: qrup, soyqırımı, cinayət, şəxslər Key words: group, genocide, crimes, persons Ключевые слова: группа, геноцид, приступления, лица Konvensiyada işlədilən qrup sözünün soyqırımı cinayətinin miqyasının təyin olunmasında böyük köməyi ola bilər. Çünki, qrup əleyhinə yönəlmiş cinayət həmin qrupun antisosial olması, cəmiyyətdə mənfi davranışına görə özünə qarşı ikrah hissi oyadan insanlar qrupu olması mənasına gəlir. Lakin, əgər bir soyqırımını cinayət kimi araşdırırıqsa, burada qrup antisosial yox, sosiallaşmış tərəfdir, günahsız insanlar yığnağıdır. Burada qruplar oğrular, terroristlər, banditlər deyil və ya onları xarakterizə edən keyfiyyətlərə malik deyil. Soyqırımı Konvensiyasına əsasən, qrup dedikdə, milli, irqi, dini, siyasi və sosial-iqtisadi qruplar nəzərdə tutulur. Soyqırımı hər hansı milli, etnik, irqi və ya dini qrupların tam və ya qismən məhv edilməsi niyyəti ilə müvafıq qrupun üzvlərinin qətlə yetirilməsi; müvafıq qrup arasında uşaq doğumunun qarşısının alınmasına hesablanmış tədbirlər; uşaqların zorakılıqla bir insan qrupundan digərinə verilməsi; belə bir qrupun üzvlərinin sağlamlığına ağır zərər yetirilməsi; hər hansı belə bir qrup üçün bilərəkdən onun tam və ya qismən məhvinə hesablanmış həyat şəraitinin yaradılması; belə bir qrupun üzvlərinin zorla köçürülməsidir. Əvvəlcədən hazırlanmış, planlanmış bir soyqırımı kimi yəhudi holokostu, Kamboca, Ruandada tutsilərin soyqırımını göstərə bilərik. Bütün bunlar soyqırımı cinayəti bir siyasətin və ya öncədən hazırlanmış planın olmasını tələb edir. Bütün soyqırımı aktlarının ümumi strukturu var: qrupun bir və ya bir neçə üzvlərinin məhv edilməsi kimi actus reus və Roma Statutunun 30-cu maddəsində təsvir olunmuş mens rea. Bütün soyqırımı cinayətlərinin ümumi xarakterini formalaşdıran isə qrupun tam və ya qismən məhv edilməsi siyasətidir. Qrupu məhv etmək niyyəti Roma Statutunun 30-cu maddəsində 3 tip kateqoriyaya bölünür: davranış, nəticələr və şəraitlər. Roma Statutunun 6-cı maddəsi göstərir ki, soyqırımının mental mahiyyətini ortaya qoyan qrupu məhv etmək niyyəti (mens rea) qadağan olunmuş hərəkəti (mens rea) daha aydın şəkildə açıqlayır. Soyqırımı qurbanlarıınn müəyyən edilməsinin həlledici əlaməti onların fərdiliyi deyil, məhz onların qrupa mənsubluğudur. Ayrıca bir insanın qətlə yetirilməsi ayrıca bir fərdin yaşamaq hüququnu tanımaqdan imtina kimi xarakterizə olunur. Müvafıq olaraq actus reus (qadağan olunmuş hərəkət) bir adamla məhdudlaşa bilər, lakin mens rea (niyyət) qrupun mövcudluğuna qarşı yönəlmiş olmalıdır; niyyət məhz milli, etnik, irqi və ya dini qruplardan birinin tamamilə və ya qismən məhv edilməsindən ibarət olmalıdır. Soyqırımı cinayətinə görə, bütöv qrupun məhv edilməsi kimi son nəticəyə nail olunma tələb edilmir [2, s.l58]. 1948-ci il Soyqırımı Konvensiyasının ikinci maddəsində deyilir ki, hazırkı Konvensiyada soyqırımı anlayışı məhv etmək niyyəti ilə törədilən istənilən hərəkətləri özündə ehtiva edir. Soyqırımın digər cinayətlərdən niyyət elementinə görə fərqlənməsi onun üçün insan itkisi, insan qurbanı zəruri elementdir. Ancaq əsas yeganə element deyil. İnsanlığa qarşı yönəlmiş cinayət əməlləri birbaşa qurbanın olduğu bir qrupun məhv edilməsi niyyəti ilə törədilməlidir. Birbaşa qurbanlara qarşı soyqırımı aktorunun hansı səviyyədə, necə təqsirli davranmasından asılı olmayaraq, bu əlavə element tələb olunur. Beləliklə, soyqırımı iki daxili elementi əhatə edir: biri birbaşa qurbanlara yönəlmiş, ikincisi isə qrupa yönəlmiş hərəkət. Qrupu müdafiə etmə problemi başqa kontekslərdə cinayət hüququnda qaldırılır. Cinayət həm birbaşa qurbanlara qarşı akt və bir qrupun üzərində təsiri olan niyyətdir [3, s.376]. Dövlətlərin qanunvericiliyində qrupa qarşı müxtəlif zorakı aktların anlayışı verilməkdədir. Məsələn, Birləşmiş Krallıq terrorizmi “ictimaiyyəti və ictimai sektorun bir hissəsini və ya daha böyük qrupları qorxutmaq məqsədilə törədilən zorakı aktlar kimi müəyyən etmişdir”. Bu yanaşmaya əsasən, terrorizm xüsusi qurban və ya qurbanlara qarşı cinayət aktı kimi dəyərləndirilir. ABŞ-da cinayət qanununda aktorun qrupda üzvlüyünə görə insanı seçdiyi və onu öldürdüyü halda, bu, daha böyük cinayət əməli sayılır və ciddi cəza tələb edir. Məsələn, Viskonsin qanunu cinayətkarın “irq, din, rəng, əlillik, cinsi meyl, mənsubiyyət və ya mənşə” əsasında qurbanı seçdiyi halda, şəxslərə qarşı yönəlmiş istənilən bir cinayətdə cəzanı artırır. ABŞ-da bu və ya bu kimi digər federal ştatların qanunları qrupa münasibətdə Soyqırımı Konvensiyası ilə oxşar deyil, lakin, bununla belə, aktorun qrupa münasibətini cinayət elementi kimi götürürlər. Qrupu məhv etmək niyyəti elementi soyqırımı cinayətini insanlıq əleyhinə cinayət kateqoriyasına daxil olan cinayət kimi beynəlxalq səviyyəli cinayətlərdən fərqləndirir. Belə cinayətlərdən biri də “izləmə, təqibetmədir”. Təqiblə qadağan olunma
(hərəkət, davranış) şəxsin əsas hüquqlarının itirilməsidir. Beləliklə, soyqırımı aktı təqiblə, izləmə ilə münasibətdə aralarında müəyyən oxşarlıq olmasına baxmayaraq ondan genişdir [4, s.38]. Daxili elementdə iki cinayət fərqlənir. Təqiblə, cinayətkar qrup üzvlüyünə görə qurbanları seçir, soyqırımı ilə qrupu məhv etmək niyyətində olur. Qrup üzvlüyünə görə qurbanların seçilməsini qrupu məhv etmək üçün birbaşa qurbanlara zərər yetirməkdən fərqləndirməkdən çətin ola bilər. Soyqırımı və təqib, izləmə arasında fərq buradan meydana çıxır. İnsanlıq əleyhinə istənilən bir cinayət təqib, izləmə də daxil olmaqla, mülki əhaliyə qarşı genişmiqyaslı və ya sistemli şəkildə törədilməlidir. Bu xüsusda, təqib soyqırımından daha güclü sübut tələb edir. Hətta qrupu məhv etmək niyyəti gizli saxlanılanda şəxsin qrupda üzvlüyünə görə aktor onu vahid şəxsi hüquqlarından məhrum edir. Sonda insanlıq əleyhinə istənilən bir cinayətlə qurbanlar “mülki əhali” olmalıdır, ancaq soyqırımında hərbi personal da qurbanlar ola bilər [5, s.295-96], Müəyyən bir niyyətlə Soyqırımı Konvensiyasının üçüncü maddəsinə əsasən məhvetmə aktı kimi: a) soyqırımı; b) soyqırımı törətmək məqsədilə sui-qəsd; c) soyqırımı törətmək üçün birbaşa və ictimai təhrik; d) soyqırımı törətməyə cəhd; e) soyqırımında iştirak ifadə edilən qruplardan hər hansının mövcudluğuna qarşı siyasətlə bağlı olmalıdır. Qrupun mövcudluğunu məhv etmək üçün həyata keçirilən siyasətin tərkib hissəsi kimi törədilən soyqırımı əməllərinə: -qrup üzvlərinin öldürülməsilə nəticələnən birbaşa öldürmə və ölümə səbəb olan, ölümə gətirib çıxara biləcək əməllər; -ciddi fıziki və mənəvi zərər yetirməyə səbəb olmaqla soyqırımına genişmiqyaslı işgəncə, qəddar davranış, zorlama, seksual zorakılıq, məcburi şəkildə narkotiklərdən istifadəyə təhriketmə, yaralama daxildir. Soyqırımı aktı dedikdə, təkcə qrup üzvlərinin öldürülməsi və ya öldürməyə səbəbolma nəzərdə tutulmur. Həmçinin ciddi fıziki və mənəvi zərər yetirmə də qrupun mövcudluğunu aradan qaldırmaq üçün onu məhvetmə siyasəti soyqırımı aktına daxildir; -qrupu məhv edilməsinə istiqamətlənmiş həyat şəraitinin qəsdən yaradılması ilə qrupun fiziki mövcudluğu üçün həyati məna kəsb edən təmiz su, ərzaq, geyim, sığınacaq və tibbi xidmətlərdən onun məhrum edilməsı daxildir. Qrupu bu cür məhvetmə siyasətini həyata keçirmək üçün soyqırımı aktorları məhsulun müsadirə edilməsi, yeyinti məhsullarının blokadaya alınması, məcburi şəkildə ərzaq məhsullarından uzağa köçürülmə vasitələrindən istifadə edilməsi; -doğumun qarşısının alınması, о cümlədən məcburi şəkildə sterilizasiya, məcburi abort, evlənmənin qadağan edilməsi və nəsil artırmanın qarşısını almaq niyyəti ilə kişi və qadınların ayrılması; -uşaqların məcburi şəkildə bir qrupdan digər qrupa köçürülməsi və ya verilməsi kimi tədbirlər daxildir. Qrupu məhv etmək siyasətində “tam və ya qismən” ifadəsini araşdırmaq lazımdır. Qeyd etdiyimız kimi, soyqırımı cinayətini törədənlərin bütöv qrupu məhv etmək niyyətində olmasına ehtiyac yoxdur. Qrupun yalnız müəyyən hissəsinin (məsələn, bir regionda yaşayan üzvlərinin) məhv edilməsi, hətta bir nəfər qrup üzvünün öldürülməsi ilə qrupun məhv edilməsi soyqırımı cinayətidir. Əksər halda səlahiyyətli orqanlar qrupun əsaslı şəkildə məhvinə gətirib çıxaran aktları soyqırımı aktı hesab edirlər. Ancaq əgər soyqırımı cinayəti törətmək istəyən aktorun niyyəti bütöv qrupu məhv etməyə istiqamətlənmişsə də, sonda qrup üzvlərindən bir nəfərin ölümü də soyqırımı aktı olacaq. Çünki, burada cinayətin həlledici komponenti olan niyyət qrupun məhv edilməsinə istiqamətlənib. Soyqırımı cinayətkarın fikrində xüsusi niyyət tutaraq oxşar xüsusiyyətlərinə, qrupa mənsubluğuna görə xüsusi müdafiə olunmuş qrupda birləşmiş şəxslərə qarşı törədilən cinayətdir. Soyqırımı Konvensiyasına əsasən məlum dörd müdafiə olunmuş qruplar göstərilir. Bunlardan: -milliyyəti və ya milli kökü bir dövlətə mənsub olan şəxslərin birliyi olan milli qrup; -mədəni ənənələr, dil və irsə görə müəyyən olunan insanların birliyi olan etnik qrup; -fiziki-bioloji xarakterə görə müəyyənləşdirilən şəxslərin birliyi olan irqi qrup; -ümumi dini inanc, inamlar, təcrübələr və rituallara malik olan insanların birliyi olan dini qrup fərqləndirilib. Yuqoslaviya üzrə Beynəlxalq Cinayət Tribunalının Statutunda qrupun məhz bu əlamətlərinə görə diskriminasiyaya məruz qalması və məhv edilməsi siyasətinə istinad edilib [6]. Soyqırımını digər, məsələn, insanliq əleyhinə cinayətdən fərqli edən əlamətlər niyyətin və qrupun olmasidir. Qrupa qarşı törədilmiş cinayəti soyqırımı aktı kimi dəyərləndirərək, bunu insanlıq əleyhinə cinayət kimi hesab etmək olmaz. Çünki, insanlıq əleyhinə cinayətlər şəxslərə qarşı törədilir. Burada “şəxslər” dedikdə, onların hansısa xüsusi qrupa məxsus olması, vahid niyyət, motivin olması vurğulanmır. Lakin soyqırımı aktında “şəxslərə” qarşı dedikdə, mütləq şəkildə milli, etnik, irqi, dini birliyinə görə xarakterizə olunan müdafiə olunmuş qruplar nəzərdə tutulur. Buradan belə nəticəyə gəlmək olar ki, soyqırımı cinayəti ona görə qrupu məhv etmək siyasəti güdür ki, qrup müəyyən bir niyyət, motiv əsasında (dini, etnik, milli, irqi) formalaşmış insanların birliyidir və soyqırımı cinayətinin də əsasında niyyət, motiv durur. Bununla da, soyqırımı aktorları qrupu məhv etmək siyasəti ilə öz məqsədlərinə çatmış olurlar. Ruanda və Yuqoslaviya üzrə beynəlxalq Cinayət Tribunallarının Statutlarına və 1948-ci il Soyqırımı Konvensiyasının II
və III maddələrinə istinad etsək, qrupu məhv etmək siyasəti bir müdafıə olunmuş milli, irqi, etnik, dini əsasli qrupa qarşı istiqamətlənməlidir. Soyqırımı Konvensiyası və Roma Statutunun qəbulu zamanı müdafıə olunmuş qrup və onun hansı niyyət əsasında formalaşması milli, irqi, etnik, dini baxımdan siyahılanması müzakirə mövzusu olmuşdur. Konvensiya və Roma Statutunu hazırlayarkən hüquqşünaslar qrupların milli, irqi, etnik, dini əsasda formalaşmasının dar anlamda olmasını nəzərdə tutublar. Akayesunun işində Məhkəmə Palatası belə vurğulayıb ki, Konvensiyaya əsasan müdafiə olunmuş dörd qrupun eyni kriteriyalara müəyyən edilməsi о qədər də düzgün yanaşma deyil. Çünki, bu müdafiə olunmuş qruplarda birləşən insanlar doğulan andan etibarən davamlı olaraq və ya daimi bu qrupda mövcud olmur. Ona görə da, burada müdafiə olunmuş qrup yerinə, daimi, sabit qrup ifadəsi işlənsə, daha düzgün olar [7]. Ruanda üzrə Beynəlxalq Cinayət Tribunalının Palatasının soyqırımı cinayətinin şərhində deyilir ki, soyqırımı aktı ona görə şəxslərə qarşı törədilir ki, həmin şəxslər xüsusi qrupun üzvləridir və niyyət həmin xüsusi qrupu məhv etmək siyasəti olduğundan qurbanlar şəxslər, hədəf isə qrup olur [8, s.3]. Soyqırımı cinayəti tələb edir ki, cinayəti törədənin xüsusi fıkri, niyyəti olsun. Qrupu məhv etmək niyyəti soyqırımı cinayəti törədənin əksqiyamçılar kimi xüsusi cinayət motivindən fərqlidir. Dəqiq sübut olmadan qrupu məhv etmək niyyəti xüsusi faktlar və şəraitlər əsasında ortaya çıxa bilər. Belə ki, eyni qrupa qarşı sistemli və xüsusi şəkildə təqsirli aktların hazırlanması; törədilən cinayət qurbanlarının miqyası; istifadə olunan silahlar; bədənə yetirilən fıziki zərərin səviyyəsi; dağıdıcı və ayrı-seçkiliyə əsaslanan aktların təkrarı nəticəsində soyqırımı niyyətinin olmasını ehtimal etmək olar. Soyqırımım ittiham etmək üçün razılıqlar və ya planlar ümumi şəkildə sübut olunmayanda Yuqoslaviya və Ruanda üzrə Beynəlxalq Cinayət Tribunalının (YBCT VƏ RBCT) cinayət işləri üzrə cinayət törədənin niyyəti haqqında yüksək standart formalaşır. Soyqırımı niyyəti faktlar və şəraitlər əsasında ən mühüm nəticəni ortaya qoyur. Qrupu məhv etmək niyyəti ilə bağlı olan mühüm qərarlara YBCT-nin Goran Yelisiç, Mitar Vasilyeviç və Radoslav Brdanina qarşı və RBCT-nin Silvestr Yakumbitsiyə qarşı qərarları da daxildir. Qrupu məhv etmək siyasətinin əsasında irqi, etnik, dini, milli amillərdən savayı siyasi, mədəni, gender kimi əsaslar da ola bilər. Hazırkı qloballaşma dövründə millətlərin bir-birinə inteqrasiya etdiyi, milli sərhədlərin aradan qaldırıldığı, gender bərabərliyinin geniş yayıldığı bir dövrdə siyasi, mədəni, gender amili əsasında qrupu məhv etmək siyasətinin həyata keçirilməsi çox da inandırıcı görünmür və Konvensiyaya bu kimi düzəlişlərin edilməsinə zərurət duyulmur. Ancaq təəssüf ki, böyük dövlətlərin kiçik dövlətləri təbii resurslara, geostrateji mövqeyinə görə əzməsi, dövlətlər arasında siyasi regional inamsızlığın olduğu bir zamanda qrupu məhv etmək siyasətinin əsasında siyasi, gender, mədəni əsasının olmasının da əyani şahidi oluruq. Bütün bu kimi aktların məcmusunda biz Adolf Hitler tərəfindən II Dünya müharibəsindən əvvəl və müharibə zamanı törətdiyi əməllərdə görə bilərik. Ali irqinin daha böyük əraziyə səpələnməsini hədəfə alan Hitler bu yolda istənilən qeyri-qrupları məhv etmək niyyətində idi. Hitlerin həmin zaman açıq və konkret planı vardı: Avropa yəhudilərini və Almaniyadakı qaçqınlar kimi bəlli qrupların tam və ya qismən məhv etmək. Hitlerin yəhudilərə qarşı həyata keçirdiyi siyasət onun niyyətini açıqladı. Belə ki, bir neçə yəhudinin öldürülməsinə etinasız münasibət göstərilməsi və icazə verilməsi, qrup üzvlərinə fıziki və mənəvi zərər yetirilməsi onun yəhudi qrupunu məhv etmək siyasətinin tərkib hissəsi idi. Roma Statutunun 6-cı maddəsi və 1948-ci il Soyqırımı Konvensiyasına əsasən bu soyqırımı yəhudi millətinin avropalı hissəsinin xüsusi niyyətlə məhv edilməsi idi [9, s.399-400]. Buradan belə bir nəticə çıxır ki, qrupun məhv edilməsi siyasətini həyata keçirmək üçün ilkin olaraq cinayəti törədənin fikrində xüsusi niyyət olmalıdır. Təbii ki, burada niyyət “məhv etmək niyyəti”, yəni müdafiə olunmuş qruplardan bir üzvünün belə öldürülməsi “qrupu məhvetmə niyyəti” nin göstəricisidir. Soyqırımı cinayəti aktorunun qrupun məhvinə çalışdığı anda,: qrup üzvlərinin həyat şəraitinin pozulmasına gətirib çıxaran, doğumun qarşısını almağa yönəlmiş qadağan edilmiş hərəkətlər qrupun məhv edilməsinə istiqamətlənmiş bir siyasətdir.
1.
www.agdaban.org/agdaban_tragedy.php
>-Ağdaban faciəsi 2.
Sadıqov Ə. Xocalı soyqırımı cinayətindəki niyyətin ümumi plan və siyasət çərçivəsində həyata keçirilməsinin konfransın tezislər toplusu, s. 158 3. Schabas, William A., An Introduction to the International Criminal Court, Second Edition, Cambridge University Press, 2004, p.458 4. Robertson, Geoffrey, Crimes against Humanity: the Struggle for Global Justice, 2nd ed., Penguin Books, 2002, p. 38 5. Guenael Mettraux, Crimes Against Humanity in the Jurisprudence of the International Criminal Tribunals for the Former Yugoslavia and for Rwanda, 43 Harv. Int'l L.J., p.295-96 (2002) 6. www.justice.gov.tr/e-journal/genocidecrime/pdf Cinayəti 7. Schabas W. A., Genocide in International Law 213 (2000) and, in particular, 243 et seq.; also W.A. Schabas, The Jelesic case and the mens rea of the Crime of Genocide 8. Short, Jonathan M.H. The developing Law of ICT, Michigan Journal. 2003, p.3 9. Otto Triffterer (2001), Geocide. Its Particular Intent to Destroy in Whole or in Part the Group as Such. Leiden Journal International Law, 14, pp 399-400
. The article notes that the basis of the genocide is the policy of the deliberate destruction of people of one political, ethnic, racial or religious group. It is also noted that the policy of the deliberate destruction bases on a certain ideological basis. On the basis of the Genocide Convention the definition of the group is given and forms of the policy of their destruction are analyzed.
. В статье отмечается, что в основе геноцида стоит политика преднамеренного уничтожения группы людей одной политической, этнической, расовой или религиозной группы. Также отмечается, что политика преднамеренного уничтожения опирается на определенную идеологическую базу. На основе Конвенции о геноцидах дается определение группы и анализируются формы политики их уничтожения. Yüklə 52,62 Kb. Dostları ilə paylaş:
|